Helgarpósturinn - 03.04.1981, Blaðsíða 20
20
Föstudagur 3. apríl, 1981.
helgarpósturinn
Leikmyndir
A hinni vinsælu og bráðgóöu
matstofu, Torfunni, prýða leik-
myndir og búningar Messiönu
Tómasdóttur veggi beggja sala,
uppi og niðri. Þetta eru ljós-
erfitt getur verið að slita hann
úr samhengi við annað sem
fram fer á sviðinu. Spurningin
er, hvort myndlistargagnrýn-
andi er fær um að dæma leiksvið
myndir af sviðsetningum
þriggja verka, Oliver Twist,
Oskubusku og Sálinni hans Jóns
mins. Tvö fyrrnefndu stykkin
eru leikin leikhúsverk, en hið
siðastnefnda er leikbrúðuverk.
Með ljósmyndunum fylgja bún-
ingateikningar, litaprufur og
undirbúningsskissur sem gefa
til kynna fæðingu hugmynda og
frumdrög að leikmyndunum.
Þótt sýningar sem þessi nái
aldrei að skila áhrifum þeim
sem felast i sjálfri uppfærslu og
sýningu leikritsins, draga þær
þó upp ljósa mynd af þeirri
vinnu sem leikmyndateiknarinn
þarf að inna af hendi. Þar er oft
um vanþakklátt starf að ræða
vegna þess að leiktjöld eru ekki
aðalatriði leiksýningar, þótt
ómissandi séu. Þau vilja þvi
gjarnan gleymast þegar gagn-
rýndar eru leiksýningar.
Þetta kom reyndar fram i við-
tali þvi Messiönu i Vöku þar
sem hún hvatti myndlistar-
gagnrýnendur til að sýna leik-
tjaldagerð meiri áhuga. Vissu-
lega er hér um myndrænan þátt
innan leikhússins að ræða, en
án þess að hafa þeim mun betri
þekkingu á leikhúsi i heild.
Skorti hann slika þekkingu, fer
honum likt og leiklistargagn-
rýnanda sem vogar sér að
dæma óperusýningu út frá leik-
hæfileikum söngvara, burtséð
frá tónrænni meðferð hans á
ariunum.
Þvi er það mitt persónulega
mat að leiktjöld verði ekki skoð-
uð öðruvisi en sem partur af
heild og verður leiklistargagn-
rýnandi að bæta þeim þætti i
umfjöllun sina. Umhverfislýs-
ing verður ekki slitin úr sam-
hengi við persónusköpun rithöf-
undar.
Þó verður aö gera greinar-
mun á leiksýningu og sjálf-
stæðri sýningu leiktjaldamál-
ara. Þótt ég hafi ekki séð eitt
einasta stykki af þeim þremur
sem mynda sýningu Messiönu,
virðist mér eftir myndunum að
dæma, að hér sé á ferðinni hug-
myndarik og viðsýn listakona.
Það er einkum meö samanburði
á myndum úr Oliver Twist og
öskubusku, að þetta verður
ljóst. Messiana virðist hafa
Frá sýningu Messiönu i Torfunni
mikla tilfinningu fyrir and-
rúmslofti þvi sem rikja þarf i
leiksýningum af jafn ólikum
toga spunnum og þessar tvær
eru.
Yfir Oliver Twist rfkir drungi
rómantiskrar sviðsetningar.
Baksviðsmynd af húsþökum
Lundúnaborgar er dregin með
vatnslitavaski sem minnir að
einhverju leyti á Turner og
kaffikorgsteikningar Victors
Hugo. Leiktjöldin sjálf eru
næsta einföld og óformleg. Á
þeim leika ljósgeislar kastara
og laða fram ýkt chiaroscuro--
áhrif, lik þeim sem málarar 19.
aldar notuðu til að undirstrika
dramatiskt eðli rómantiskra
myndverka. Búningar eru grá-
ir, nema aðalpersóna og er at-
hygli áhorfenda beint að þeim
með öðru litavali. Þannig skap-
ar Messiana sannfærandi heild-
armynd með einföldum en
sterkum aðferðum.
1 öskubusku ræöur litadýrðin
rikjum, enda er hér um ekta
barnaspektakel að ræða. Eins-
og vera ber, er það gotneskt
umhverfi sem Messiana bregð-
ur upp enda er sá still tengdur
ævintýrum órofa böndum. Litir
búninga og tjalda eru ýktir og
andstæðir og form sviðsetning-
arinnar eru stilfærð og tvivið.
Kastalinn og bogadregin brúin
framan við hann mynda
skemmtilegt samspil við kúlu-
laga trén framan við djúpbláan
himininn. Búningarnir auka
enn frekar þessa litagleði,
byggðir frjálslega á skrautleg-
um klæðum sið-miðalda. Sem
fyrr nær Messiana að skapa
heild, að þessu sinni fulla af lifs-
gleði til ánægju ungum leikhús-
gestum. Ég endurtek þvi fyrri
skoðun mina, að Messiana er
greinilega fjölhæfur leiktjalda-
málari sem veldur ólikum og
margþættum verkefnum og
leysir þau á fágaðan og hug-
myndarikan hátt.
Óþeiió
Þótt seint sé, skal nú sú skuld
goldin að þakka öllum hlutað-
eigandi fyrir óperuflutninginn
19. mars.
Fyrir hlé.
Þegar Verdi lauk við Óþello74
ára gamall árið 1887, hafði hann
ekki sent frá sér nýja óperu i 16
ár, en helgað sig kýrrassa trú á
búgarði sinum á Langbarða-
landi. Að visu samdi hann Sálu-
messuna Íöilfögru árið 1874, en
samt var um nærfellt 13 ára tón-
sköpunarhlé að ræða. En rúm
þrjátiu ár þar á undan hafði
hann sent frá sér óperu á 1—2
ára fresti að jafnaði. Og flestar
þeirra eru enn á ferli i söng-
leikahöllum heimsins.
Fyrstu tuttugu ár þess tima-
bils var Verdi glóandi hernáms-
andstæöingur, enda varö nafn
hans dulnefni eða öllu heldur
skammstöfun fyrir vigorð
italskra þjóðfrelsismanna. (Það
væri svipað þvi og við eignuð-
umst óperuskáld og nafn þess
gæti verið skammstöfun fyrir
ísland úr Nató. Herinn burt.
Miðað við stafsetningu fornrita
mætti að visu lesa Jón útúr
fyrra liðnum, en hvernig á að
finna Asgeirssonúr þeim seinni,
veit ég ekki enn).
Á þessum árum höfðu enda
flestar óperur Verdis ramm-
pólitiskt innihald. Og leppar
Austurrikiskeisara höfðu i
miklu að snúast við að ritskoða
texta hans, gelda þá og breyta
nöfnum og timasetningum. A
þeim tima þótti óperan nefni-
lega hinn hættulegi fjölmiðill
likt og sjónvarpið nú. Mikið væri
gaman, ef unnt væri að endur-
gera textana við t.d. Rigólettó
(Kóngurinn skemmtir sér),
Trúbadorinn og Grimuballið
(Gústaf 3.) einsog Verdi vildi
upphaflega hafa þá og flytja
þær þannig. — En eftir Heljar-
slóöarorrustu 1859, þegar Italir
sigruðu Austurrikismenn, hætti
Verdi að semja óperur, sem
vera áttu bein þjóðarpólitisk
ádeila, heldur sneri sér meir að
örlögum einstaklingsins. Þá
uröu til Vald örlaganna, Don
Carlos og Aida.
Endurnýjun.
Eftir þetta fyrrnefnda langa
hlé sendi sá gamli svo frá sér að
mörgu leyti nýstárlegt verk
bæði hvað snsrti tón og texta.
Nú loks hafði hann fundið texta-
höfund við sitt hæfi, sem bæði
var ljóðskáld og tónskáld (e.k.
Þorsteinn Valdimarsson),
Arrigó Boitó (1842—1918). Og nú
þurfti þeir ekki einu sinni að ótt-
ast ritskoðara.
Verdi hafði alltaf viljað hafa
góðan efnivið. Fjórum sinnum
notaði hann efni frá Schiller og
tvisvar frá Victor Hugo, allt i
byltingaranda. En sem áður
segir var þvi jafnan spillt af rit-
skoðurum og lélegum textahöf-
undum. Tvisvar sinnum hafði
Verdi reynt við Machbeth
Shakespeares, 1847, og 1865, en
hvorki hann né áheyrendur voru
ánægðir. Nú varö á bragarbót.
Kunnáttu- og smekkmenn telja,
að Shakespeare hafi litlu tapað i
meðförum Boitos. Og þess má
geta, að Boito haföi þá þegar
skrifað sina einu frægu óperu,
Mefistófeles, enda er Jago
Aftur voru ágætir sinfóniutón-
leikar 26. mars.
Brahms samdi Akademiska
hátfðaforleikinn árið 1880 i
þakkarskyni fyrir veitta heið-
ursdoktorsnafnbót við háskól-
ann i Breslau, sem nú nefnist
Wroclav og tilheyrir Póllandi.
Þetta er óvenju gáskafullt verk
af hans hálfu og unnið úr
nokkrum þekktum stúdenta-
söngvum, fyrst „Wir hatten ge-
bauet ein stattliches Haus”, siö-
an „Hört, ich sing das Lied der
Lieder”, en mest ber þó á laginu
„Was kommt dort von der
Höh”, sem hefur reyndar
eignast isienskan texta, „Hér
verður kátt i kvöld”. Þetta end-
ar svo meö stórfenglegri út-
setningu á „Gaudeamus
igitur”.
Ekki veit ég, hvaðan L.Þ.
hefur sinar heimiidir, þegar
hann segir, að Béla Bartókhafi
„aldrei efnast jafnvel á músik-
inni og t.d. foreldrarnir á kaup-
sýslu.” Ég veit ekki betur en
faðir hans væri búnaðarskóla-
stjóri og móðirin kennari og tón-
listarmaður i Nagy-Szentmiklós
i Ungver jalandi, sem nú
tilheyrir reyndar Rúmeniu.
næstum enn djöfullegri hjá hon-
um en Vilhjálmi gamla.
1 öðru lagi hafði Wagnerunnið
sina stórsigra á þessu timabili,
a.m.k. norðan Múndiufjalla, og
var nú nýlátinn. Þeir voru harla
ólikir bæði að skapgerð og
vinnustil. Þegar Verdi var á efri
árum spurður, hvað hann teldi
sitt besta verk svaraði hann að
það væri dvalarheimili, sem
hann lét reisa fyrir aldraða tón-
listarmenn. Það er hætt við, að,
að Wagner með sitt stóra ÉG
hefði ansað á annan veg.
En liklega hefur Verdi langað
til að prófa sig á stil Wagners,
hinni „endalausu laglinu” og
gerir það i óþelió. Þeir ná
þessu marki hvor frá sinum
enda. Wagner byrjar á talsöng,
sem smámsaman þróast upp i
laglinu. Verdi byrjar á arium og
fikrar sig þaðan yfir i sísöng.
Gratia plena.
Það var eiginlega allt gott að
segja um meðferð flytjenda,
stjórnanda, hljómsveitar, kóra
og einsöngvara. Pedro
Lavirgen er bylmingstenór án
þess að vera nokkurt krafteðjót
En þetta skiptir litlu máli. Hitt
var eftirtektarverðara, hversu
óloppinn og liflegur David
Lively var við 2. pianókonsert
Bartóks frá 1931. Það var
næstum meöólikindum, hvernig
þessir skrýtnu glitrandi tónar
sindruðu undan fingrum hans.
Og hljómsveitin var lika ágæt
bæði i heild og einstaklingar svo
sem Patrekur Neubauer
trumbumeistari. Óskup finnst
manni, að margt hlyti að geta
verið betra i heiminum, þegar
slikt afbragð manna.sem Béla
Bartók var^fær slika afbragös
meðhöndlun.
Eroica eða hetjusinfónia
Beethovens.nr. 3, er sú fyrsta af
hinum miklu hljómkviðum
hans, sem fjallar um Manninn.
Ef við getum litið á verk Bachs
sem alheiminn og Mozart sem
himininn bláan og speglandi sæ,
þá er Beethoven maðurinn með
sin margslungnu vandamál. Og
baráttumaðurinn er hetja
Eroicu, hvort heldur það er
barður þræll eða byltingarfor-
ingi. Þvi reif hann sundur til-
einkunina, sem ætluð var Napó-
leon Bónaparte, þegar honum
þótti sá stutti hafa svikið hug-
einsog stundum vill brenna við.
Sieglinde Kahmann söng svo
vei, að maður gliðnaði sundur.
Það skal hreinskilnislega játað,
að ég vissi ekki, að hún ætti
þetta til. Og mikið er alltaf
gaman að heyra, hvað Guð-
mundur Jónsson getur enn gert
vel, þegar hann fær verkefni við
sitt hæfi. Og jafnframt harmar
maður, i hvað hann hefur þurft
að eyða miklum hluta ævinnar.
öfugt við Fidelió um daginn
saknar maður nokkuð sviðsbún-
aðar i Oþelló til að fylgjast með
þvi sem fram fer. Úr þessu
mætti bæta með svolitið fyllri
söguþræðii skrá. Hvað er skóla-
kór Garðabæjar t.d. alltieinu að
gera inn á sviðið? Jú, þetta eru
sjómannabörn á Kýpur að hylla
Desdemónu og færa henni blóm.
Engin skýring er á þessu i pró-
gramminu. Það væri heldur
ekkert á móti því að vita, að
stakkatósöngur kórsins i 1. þætti
táknar flugelda eða púðurkerl-
ingar i drykkjuveislunni. Þeir
eru kannski ekki margir, sem
gera sér rellu útaf þviumliku.
En fyrir þá væri þetta þjónusta,
sem gæti nýst, ef þeir kæmu
nógu snemma, og i hlénu.
sjónir frönsku byltingarinnar
með þvi að láta krýna sig keis-
ara. 1 stað þess skrifaði hann
einungis': ,,-Hetjusinfónia
helguð minningu mikilmennis”.
Eitthvað finnst manni að
Beethoven hafi átt sameiginlegt
með þeim Fljótshliðingum
Bjarna Thorarensen og Þor-
steini Erlingssyni.
Það má með sanni segja, að á
skiptist skin og hret i þessu yfir-
þyrmandi verki, sem fásinna er
aðlýsa með orðum einum. Þetta
á sér einkum stað I fyrsta og
lengsta þættinum, hinir eru
samstæðari innbyrðis. 2. þáttur-
inn er ugglaust lengsti og fræg-
asti sorgarmars i heimi, enda ér
þar mikill grátur og gnistran
strengja auk hinnar þungstigu
lestarferöar að likstaöa tjald-
stað. Siðari tveir þættirnir eru
hinsvegar fuliir af lifsorku og
þrákelkni:
Aftur mun þar veröa haldið
af stað
uns brautin er brotin
til enda.
Nú er ástæða til að þakka
Gilbert Levinefyrir komuna að
sinni. Þessi snaggaralegi viga-
hnöttur er búinn aö afkasta
miklu á ekki lengri tima. Það er
líka hetjuskapur. Og veri hann
velkóminn aftur hvenær sem er.
Verdi — vigorð italskra þjóðfrelsismanna
Hetjuskapur