Helgarpósturinn - 22.05.1981, Blaðsíða 22

Föstudagur 22. máí 1981
Otifundur i Arezzo, viö boröiö sitja geölæknar, stjórnmálamenn og sjúklingar en sá sem hefur oröiö er fyrrverandi langlegusjúklingur.
Að leysa vandann þar
sem hann verður til
Þaö þykir alltaf i frásögur fær-
andi þegar landinn vekur á sér at-
hygli i útlandinu, sbr. alla þá
dálkmetra sem Jakoh Magnússon
hefur þaniö sig yfir I biööunum
undanfarnar vikur. Um þessar
mundir er aö koma út i Dan-
mörku bók eftir tvo islenska
sálfræöinga sem starfa i Arósum.
Tvimenningarnir heita Jónas
Gústafsson og Ragnar Gunnars-
son og luku þeir báöir námi i sin-
um fræöum frá Árósarháskóla,
Jónas árið 1977 og Ragnar áriö
eftir. Að námi loknu fóru þeir að
læra itölsku og þegar þeir voru
orönir sæmilega færir i þeirri
tungu tóku þeir hatt sinn og staf
og brugöu sér suöur fyrir Aipana
til niu mánaöa náms- og vinnu-
dvalar
A ttaliu er nefniiega verið aö
gera róttækar breytingar á skip-
an geðheilbrigðismála og þaö
vildu þeir kynna sér af eigin raun.
Þeir unnu sem sjálfboðaliöar i 7
mánuöi á geösjúkrahúsi i bænum
Arezzo i Toscana. Siöustu mánuö-
ina heimsóttu þeir önnur geö-
sjúkrahús I landinu, ma.i Trieste.
Heim komnir til Árósa settust
þeir við skriftir og út úr því kom
bók sem ber heitið „Frigörelse —
ikke helbredelse”, á islensku gæti
hún heitiö „Frelsun — ekki lækn-
ing”. Kemur hún út hjá forlaginu
Tiderne Skifter nú i maimánuöi.
Bannað að leggja fólk
inn
Ragnar var hér á landi I páska-
leyfi og hitti ég hann þá að máli.
Ég bað hann að segja mér 1
hverju þær nýjungar sem Italir
eru að innleiða væru fólgnar.
— Um siðustu áramót gengu i
gildi lög sem beinlinis banna það
að fólk sé lagt inn á stóru geð-
sjúkrahúsin. Ætlunin er aö sleppa
þeim alveg úr meðhöndluninni. I
þeirra stað eiga aö risa litlar
heilsugæslustöðvar i bæjarhverf-
um, þorpum og sveitum. Stefnt er
að þvi að gera innlagnir óþarfar, i
þaö minnsta stytta þær verulega.
Ef innlögn reynist óhjákvæmileg
— er inntak
nýrra aðferða í
geðlækningum,
sem tveir
íslenskir sál-
fræðingar hafa
skrifað bók um
eru almennu sjúkrahúsin notuð,
ekki stóru geðsjúkrahúsin, og
starfsfólk frá viðkomandi heilsu-
gæslustöð fylgir sjúklingnum og
annast hann á sjúkrahúsinu. Þá
má nefna að með þessum lögum
er afnumið ákvæði eldri laga sem
fjallaði um hættu þá sem af geð-
sjúklingum geli stafað.
Þessi nýskipan hefur sem eitt
af lykilorðunum að koma fólki
aftur út i lifið og gera þvi fært að
lifa og starfa á eðlilegan hátt.
Reynt er að útvega þvi húsnæði
eða koma þvi fyrir hjá fjölskyld-
um, vinnu ef hægt er en fjárhags-
stuðning að öðrum kosti, og fylla
upp fristundir fólks. Og það
mikilvægasta: að upplýsa al-
menning um geösjúkdóma svo
hann geti tekið við sjúklingunum.
1 þvi skyni eru haldnir fundir i
hverfum og á torgum bæja, skrif-
að i blöð osfrv.
— Hvernig er þetta rökstutt
fræðilega?
— Italir nefna þessa tegund
geðlækninga „lýðræðislegar geö-
lækningar”. Hugtök eins og vald
og valdleysi gegna mikilvægu
hlutverki i þeim og er þá átt við
efnahagslegt, félagslegt og
persónulegt vald. Hugsunin að
baki þessu er sú að séu menn
sviptir öllum völdum og áhrifum i
sinu nánasta umhverfi geti það
leitt til sálrænna þjáninga, td.
maöur sem sagt er upp vinnu
sinni. Þeir tala lika um útskúfun.
Sé hægt að veita fólki vald á um-
hverfinu, veita þvi tækifæri til að
hafa áhrit á lif sitt og umhverfi,
er stigið stórt skref i átt til þess að
lina sálarþjáningar þess.
Engar læstar hurðir
— Hvernig hagaöi til á sjúkra-
húsinu sem þið voruð lengst á?
— Við vorum á gömlu geð-
sjúkrahúsi i Arezzo en þar höfðu
ýmsar breytingar verið gerðar.
Til dæmis voru engar læstar
hurðir. Þarna gerðist táknrænn
atburður þegar sjúklingar og
starfsfólk tók sig saman og braut
niður múr einn mikinn sem um-
lukti húsið og völdu til þess dag-
inn sem Italir minnast þess er
þeir losnuðu undan oki fasismans
i striðslok. Þarna er unnið mikið
með fundarhöldum, haldnir stór-
fundir með þátttöku allra á
spitalanum og fólki utan úr bæ er
leyft að vera með. Sjúklingarnir
stjórna þessum fundum sjálfir og
hver miðlar þvi sem hann hefur,
fólk tekur þátt i meðhöndlun ann-
arra og fær aðstoð við að leysa sin
eigin vandamál.
Þegar byrjað var að starfa
þarna i anda nýju laganna voru
750sjúklingar á sjúkrahúsinu. Nú
eru þeir aðeins 300 og þar af eru
150 sem hægt væri að útskrifa ef
pláss væri fyrir þá úti i samfélag-
inu. Afgangurinn er svo langt
leiddur að hann þarf aðhlynningu,
þar er um að ræða meðfædda
kvilla, heilaskemmdir oþh.
Margir sjúklinganna búa við
svipað skipulag og rikir á
stúdentagörðum og sjá um sig
sjálfir að öðru leyti en þvi að þeir
fá mat úr sameiginlegu mötu-
neyti.
Þegar þetta starf hófst var
byrjað á verstu tilfellunum, þeim
krónisku, og reynt að endur-
byggja persónuleika sem kannski
hafði verið týndur i 30 ár. Til þess
var beitt ýmsum aðferöum, tón-
list, myndlist, farið var með fólk
út i samfélagiö og á allan hátt
reynt að veita þvi hvatningu. Nú
eru margir þeirra sem eftir eru
lausir við lyfin og jafnvel komnir i
vinnu.
Samhliða þessu er mikil
áhersla lögð á fyrirbyggjandi
starf á þvi svæði sem stöðin á að
þjóna, svo og upplýsingu, kennslu
oþh. Fyrrverandi sjúklingar
vinna á spitalanum og reynt er að
gera hann að eðlilegum hluta af
umhverfinu, td. er rekið þar veit-
ingahús fyrir bæinn.
Á tvimælalaust erindi
hingað
— Að þessu loknu komið þið
heim til Arósa og skrifið bók. Hve
lengi var hún 1 smlðum?
— Það tók okkur rúmlega ár að
skrifa hana. Meðan við vorum á
Italiu tókum við viðtöl við ýmsa
geðlækna, þám. heimsfræga
menn úr röðum framsækinna
geðlæknatd. Basalia og Pirella og
Englendinginn David Cooper,
einn af frumkvöðlum þess sem á
ensku nefnist „anti-psychiatry”.
Þessi viðtöl eru i bókinni. Við
rekjum i stuttu máli sögu geð-
lækninga, greinum frá þvi sam-
félagi sem lýöræöislegar geð-
lækningar eru sprottnar úr og lýs-
um kenningum og starfsaðferð-
um ítalanna. Þá er kafli um skip-
an geðlækninga I Danmörku, við
bendum á ýmsa jákvæða þætti og
setjum fram hugmyndir um ný-
skipan mála. Þessari bók er ætlað
að vera innlegg i umræður og
vonandi ýtir hún við fólki.
— Að lokum, Ragnar, eiga
þessar nýju aðferðir erindi hér
uppi á íslandi?
— Það er ég ekki i vafa um. Að
visu höfum við sloppið við þessi
risastóru geðsjúkrahús sem
byggð hafa verið á Norðurlöndum
og viðar I Evrópu, við höfum bara
Klepp. En það sakar ekki að opna
augun og forðast að gera sömu
mistök og gerð hafa verið annars
staðar. Það er töluverður áhugi
rikjandi á þessu á hinum Norður-
löndunum. Ég fór td. nýlega til
Noregs og hélt fyrirlestur á
sjúkrahúsi fyrir utan Stafangur.
Þar hefur fylkisstjórnin á Roga-
landi ákveðið að stefna beri að þvi
að leggja niöur sjúkrahúsið.
Það sem við getum lært af
Itölunum er að best er að kljást
við vandann þar sem hann kemur
upp i stað þess að flytja fólkið i
burtu — gera fólki kleift að takast
sjálft á við vandann, sagði Ragn-
ar.
Þess má geta að bókin mun fást
i Bókabúð Máls og menningar.
— ÞH