Helgarpósturinn - 12.06.1981, Blaðsíða 10

10
Fostudagur ,2. [ont i981 hQlgarpósturinn_
t einu horni Sviss og liggur að
Þýskalandi er þorp sem heitir
Kaiserstuhl. Þar býr maður sem
heitir Jón Laxdal Halldórsson
leikari. Þetta er gamalt þorp, þar
sem göturnar eru svo brattar að
maður hefur á tilfinningunni að
vera að detta aftur fyrir sig, ell-
egar fram fyrir sig, eftir þvi hvert
maður er aö ana. Þar er ennþá
flautaö fyrir horn.
Þarna hefur Jón skotið niður
rótum i margra alda gömlu húsi,
ásamt lifsförunaut sfnum,
dansaranum Vaclav og hundinum
Honza. Einn af útsendurum
Helgarpóstsins hrataði óvart
innum dyrnar hjá Jóni þessum
ekki alls fyrir löngu og i þvi sam-
tali sem hér birtist var byrjað á
að spyrja hann þessarar liflegu
og óvandræðalegu spurningar:
Hvaöan ertu og hvert stefndirðu?
„Fæddur er ég og uppalinn á
tsafirði, faðir minn var þar skip-
stjóri. Ég er yngstur þrettán syst-
kina, hreiðurböggullinn, sem
kallað er. Sem barn fékk ég alla
þá barnaveiki sem hægt var að
fá og var þar af leiðandi vernd-
aður af móöur minni og fékk fyrir
bragðiö tækifæri til þess aö gera
ýmsa hlutisemihin systkinin gátu
ekki. Þau þurftu að fara snemma
úti lífið og vinna á meðan ég lá
uppá háalofti i bókum. Ég var
litiö fyrir að taka þátt i leikjum
með hinum strákunum i þorpinu,
fór þó stundum og horfði á þá
leika Hróar Hattar- og Tarsan-
leik, en nennti ekki aö vera með,
ekki heldur i fótbolta, fannst
miklu skemmtilegra að vera
heima i rólegheitum og lesa og
teikna. Eftir gagnfræðiskólann
gerðist ég bakaralærlingur heima
safnaði ég mér fyrir fari til
Parisar.
Nú var ég loksins kominn þang-
að. En fyrr en varði var farar-
eyririnn uppurinn. Þá feröaðist
ég á puttanum i gegnum
Frakkland og til Genfar, þar sem
ég fékk hálfs dags vinnu sem
þjónn, þvi ég kunni dálítiö i
ensku. Það voru fyrstu kynni min
af Sviss. En mér leiddist Sviss-
land þá, fannst þetta ansans ári
kuldalegt land og kuldalegt fólk
Fór aftur til Parisar og vann við
að safna pappir, gömium dag-
blöðum og bókum: fékk það starf
gegnum stúdentamiðstööina há-
skólans i Paris. Það var verk-
smiöja, sem tók við þessum
pappir og breytti honum i nýjan.
A þessu lifði ég og gat keypt mér
vatnsliti til þess að mála og var
svo á kafi i söfnunum, bæði á Lou-
vre og Nýlistasafninu og skoðaöi
þessa listamenn þar og var alltaf
að apa eftir Matisse og Braque
sem ég elskaöi á þeim tima
Baklerían skríður
undir skinnið
Ætlaðirðu þér að veröa málari?
,,Ég ætlaði mér ekki að verða
það, ég varö að verða það, fannst
mér þá. Og þarna kynntist ég
Thor, Gerði,Kristjáni Albertssyni
og þessu fólki, sem bjó þarna. En
ég var á kafi i minum pappir og
söfnunum og tengslin urðu ekki
mikil.
En ég var mjög hrifinn af að
hitta þetta fólk, sem ég haföi
heyrt um heima, og var þá upp-
rennandi i listum. Eftir ársfjórð-
ung i Paris, hélt ég norður aftur
og endaði i Málmey. Þá var ég
orðinn auralaus og rekst þar á
guðir. Þarna i Málmey fékk ég
svo nokkrar setningar á sviöinu
og hægt og sigandi fer bakterian
aö skriða undir skinnið á mér. Ég
er að byrja aö taka sóttina. eftir
fimmtugustu sýninguna á Othello
fór ég til Stokkhólms aö vinna
mér fyrir fari heim, þvi ég var
brjálaöur af heimþrá i fyrsta
skipti á ævinni og kannski siöasta
lika”.
[Nðmío oq lelin
„Þegar ég kom heim sá ég Ind-
riöa Waage tilsýndar á götu,
ræöst á hann og biö hann aö gera
úr mér leikara. Hann segist vera i
frii og biöur mig um að koma til
sin i haust. Ég sagöist ekki hafa
tima til þess, ég yröi aö komast
inn i skólann i haust! Þaö endaöi
meö þvi aö hann tók mig meö sér
uppi ibúðina sina og baö mig um
að fara með eitthvaö fyrir sig. Ég
sagöist ekki kunna neinn texta og
fór þvi meö nokkur ljóö fyrir
hann: sérstaklega man ég eftir
þvi að ég fór með miklum hama-
gangi og látum meö Stjána bláa.
Og Stjáni reddaði mér.
Um haustiö komst ég inn i leik-
listarskólann. Ég vann svolitiö
meö skólanum, m.a. meö þvi aö
syngja óperiuariur og islensk lög i
Rööli (nú hlær Jón): „Ungur
barriton syngur á Röðli”. Þetta
átti að skemmta fólkinu dálitið
áöur en þaö væri komiö „iða” og
fariö aö dansa, en stundum var
þaö oröið um seinan, fólkið var
oröiö fullt og það var meiri hávaði
i þvi en mér sem var aö syngja
áriurnar. — Jæja eftir aö inn-
tökuprófiö haföi gengiö svona vel,
varö ég ægilega latur og fannst
þetta allt mundi ganga af sjálfu
Gaman og alvara
„A meöan ég beiö eftir plássi á
togara, fór ég i þýskutima hjá
Hertu Leoson, frá Leipzig sem
var gift Haraldi Leossyni kenn-
ara. Hana heimsótti ég einnig i
landlegum og hún kenndi mér tvö
hlutverk, til aö fara meö þegar ég
kæmi út, annaö alvarlegt og hitt
grinhlutverk. Þegar ég kom i
skólann um haustiö, fór ég meö
þessi hlutverk min. Grinhlut-
verkið fyrst. Þeir hlógu afskap-
lega mikiö og báöu mig um að
koma meö eitthvaö alvarlegt og
þá fór ég meö Mortimer úr Mariu
Stuart, mjög alvarlegan hlut,
mikinn lofsöng um páfann i Róm.
Og þá hló mannskapurinn ennþá
meira. Kannski að þaö hafi verið
islenski framburöurinn eða öllu
heldur saxneski framburöurinn
hennar Hertu úr Leipzig. Nema
hvaö ég fæ inngöngu og enginn
haföi hugmynd um að ég kynni
ekki aöra þýsku en þessa tvo leik-
búta sem ég fór með, og þaö var
ekki fyrr en veriö var að setja
skólann um haustiö að upp komst
að ég kunni ekki meira i þýsku en
þetta.
Þremur árum seinna útskrif-
aöist ég úr skólanum og fékk
rikisverðlaun, verðlaun austur-
risku rikisstjórnarinnar fyrir
þýskuna mina, leikinn og leik-
stjórnarhugmyndir. A sumrin fór
ég alltaf heim og vann á togara til
þess aö fjármagna námiö. Eftir
að ég útskrifaðist úr skólanum
var mér boöinn 2. ára samningur
við Alþýöuleikhúsiö i Rostock I
Austur-Þýskalandi.
Þar var mikiö dekraö viö mig
og ég haföi nóg aö bita og brenna
og forkunnarfalleg hlutverk.
Með Honza: „Þeir eru þröngir og fullir af komplexum og einhverju Lifsförunauturinn Vaclav og Jón Laxdal: „Þeir keyröu af staö meö han
akademisku monti, sem er um leiö algert eitur fyrir leikhúsið... eftir, gersamlega ráðalaus...”
„i>(i missii cg aiia rettariíifinningu
Jón Laxdal í HclqarpóslsviOiail
á Isafirði en um leiö var einhver
löngun i mér til aö feröast til fjar-
lægra staða, þannig aö ég hætti
fijótlega aö baka, fór til Reykja-
vikur og fékk vinnu sem vefari á
Alafossi. Eftir u.þ.b. árs vinnu
þar réöi ég mig sem þjónslærling
á Hótel Borg, en gafst upp eftir
nokkra mánuöi, þvi ég var oröinn
svo þreyttur i fótunum eftir
marga kilómetra göngu á dag og
tók of nærri mér þegar drukknir
viöskiptavinir helltu yfir mig svi-
viröingum. Ég varð sár.
Þá var ég byrjaöur aö semja
skáldsögur og ljóö, sem ég seldi
blööum og timaritum. Eftir aö ég
gafst upp á þjónsstarfinu fór ég
aö vinna sem fyrirsæta hjá As-
mundi Sveinssyni i kennslu hans i
myndhöggi uppí Myndlistarskóla,
söm uleiöis Sverri Haraldssyni og
fleirum. Þegar ég var búinn að
safna mér fyrir fari til útlanda,
fór ég meö Gullfossi til Kaup-
mannahafnar. Mig langaöi til
Parisar, þvi ég haföi heyrt svo
mikiö um þá borg, eftir Thor Vil-
hjálmssyni, Geröi Helgadóttur og
öðru fólki sem var þar. Þetta fólk
talaöi svo vel og heillandi um
Paris i blöðunum. Frá Kaup-
mannahöfn fór ég til Oslóar og
fékk þar vinnu I verksmiöju. Þar
auglýsingu i blaöi, þar sem veriö
var að leita aö statistum fyrir
Othello i borgarleikhúsinu i
Málmey. Ég fór þangaö og fékk
starfiö”.
Varstu þá eitthvaö farinn að
velta leiklistinni fyrir þér?
„Ekkert sérstaklega. Ég var
meö margar og miklar hug-
myndir um framtiö mina þegar
ég var stráklingur heima á ís-
landi og haföi einu sinni heimsótt
Lárus Pálsson og spurt hann um
ýmislegt varöandi leiklist, en þaö
varö ekkert meira úr þvi. Ég var
búinn aö sjá sýningar viö opnun
Þjóöleikhússins og var heillaöur
af þvi sem geröist þarna uppá
sviöinu. Þetta kveikti svolitiö i
mér, en það var raunar ekki
nema aödáunarneisti úr fjarlægð
af áhorfandabekkjunum.
En þaö var i Málmey, sem ég
komst nær þessu og fann lyktina
af öllu saman, hárkollunum, lim-
inu og svitalyktina af fólkinu sem
var að hamast viö aö vinna
þarna, og sé aö þetta var bara
venjulegt dauðlegt fólk, en ekki
guöir, einsog ég hélt þeir væru,
menn einsog Haraldur Björnsson,
Lárus Pálsson, Indriöi Waage og
Róbert Arnfinnsson, og ekki aö-
eins hálfguðir, heldur algerðir
sér og hellti mér úti ástarlif,
drykkju-, nætur og skemmtanalif,
einsog gerist þegar maöur er 18
ára á Islandi, og var duglegri viö
það en námiö. En siöara árið mitt
i skólanum dreif ég mig uppúr
þessu og útskrifaöist meö ágætis-
einkunn. Mér fannst ég samt ekki
vera búinn aö læra nóg. Indriöi
Waage, sem kenndi mér haföi
mælt mikiö meö framhaldsnámi i
þýska heiminum og talaði meö
óskaplegri hrifningu um þá mán-
uöi og ár sem hann haföi veriö i
Berlin og fylgst meö leikhúslifi
þar. Hann sagöi okkur aö þar
væru miklir möguleikar fyrir
unga íslendinga aö halda áfram
námi, en ekki eingöngu i RADA,
Konunglega leikhúsinu eöa Ame-
riku. Þaö varö úr aö hann skrifaöi
fyrir mig bréf til Max Reinhard
Seminar i Wien og þaö kemur já-
kvætt svar. Svo ég varö aö ná mér
i pening og réöi mig I vinnu á
Keflavikurflugvelli, þar sem þeir
borguöu ansans ári vel. En þaö fé
fór nákvæmlega jafn fljótt til
andskotans og ég vann fyrir þvi
og eftir nokkurn tima sá ég fram
á að þetta þýddi ekki neitt. Akvað
aö fara til tsafjarðar og feta i fót-
spor feöra minna og bræöra og
skellti mér á sjóinn”.
Þessir menn voru svo ánægðir
yfir aö hafa mann frá þessari
gömlu vestrænu eyju til þess aö
sýna hvað þaö var dásamlegt i
verkamanna- og bændaparadis-
inni. Ég haföi litiö samband viö
fólk sem hafði undir þessu
stjórnarfari að liöa, eöa fór illa
útúr þvi. Ég sá bara aö þetta var
svolitiö takmarkaö, hvaö snerti
vöruval og annaö, en óskaplega
góö og vönduö vinnubrögö i leik-
húsinu. Ég liföi þarna i miklum
vellystingum”.
HryðjuverKið
„Voriö 1961, kynntist ég vini
minum Vaclav, sem er tékk-
neskur ballettdansari og var hann
ráöinn sem dansari við sama
leikhús. Viö byrjuðum aö búa
saman og tókum okkur Ibúð á
leigu. Þá var þaö eitt kvöldiö aö
viö vitum ekki fyrr til en þaö er
ráöist inn i ibúöina okkar. Lög-
regluþjónar i siðum leöurfrökk-
um með úlfhunda tóku Vaclav
fastan og gáfu enga skýringu á
neinu. Þeir keyröu af staö meö
hann út i myrkrið og ég stóö einn
eftir, gersamlega ráöalaus. Fór
til leikhússtjórans mins um miöja
nótt, vek hann upp og kvarta yfir
þessum yfirgangi rikislögregl-