Helgarpósturinn - 12.06.1981, Blaðsíða 11

11
holrjarpn^turinn Föstudagur 12. júní i98i
unnar. Hann reyndi allt til þess aö
fá skýringu á þessu, en þaö fékkst
engin skýring. Þá fór ég til V-Ber-
linar og ákvaö aö snúa aldrei
aftur til A-Þýskalands.
Þetta var afskaplega mikiö
högg fyrir mig. Ég var vinstri
maöur á þessum tima, ekki
einungis „samferöamaður"
heldur maður sem var óskaplega
hrifinn og spenntur aö sjá hvernig
sósialisminn geröist i reynd. En
ég varö svo óttasleginn yfir aö sjá
þennan hryöjuverknaö inná minu
eigin heimili, að ég missti alla
réttartilfinningu. Ég sá engan
mun á hegöun þessara manna og
hinum svonefndu „brúnu hryöju-
verkum” á fasistatimanum”.
Hafka í raunveruleíkanum
„Frá V-Berlin fór ég til Uhlm,
og lék þar i frægu tilraunaleik-
húsi, en var siöan boöinn samn-
ingur viö leikhúsiö i Willialms-
hafen, rétt hjá Hamborg. Ég
hafði ekkert frétt af Vaclav i 3
mánuöi, en fékk svo fréttir af
honum i gegnum fjölskyldu hans,
að hann væri i fangelsi i Tékkó-
slóvakiu. í fjóra mánuöi sat hann
þar i svartholi, án þess aö þeir
gætu komiö meö nokkra ásökun á
hann. Þeir slepptu honum aö
lokum og dæmdu hann i þriggja
ára skilyrðisbundið fangelsi.
Fyrir flóttahugsanir! Þetta var
einsog i sögunum hans Kafka.
Þeir þóttust hafa séö inni heilann
á honum og fundið þar flóttahugs-
anir til vestursins. Hann fékk
samt leyfi til aö dansa viö óper-
una i fæðingarborg sinni Pilzen og
við héldum daglegu bréfasam-
bandi i rúm 4 ár.
Þá kom smá hláka i kalda
i út i myrkriö og ég stóö einn
breyta sviöinu i pólitiskan ræöu-
pall, sem ég er ekkert hrifinn af.
Það er búiö aö taka allt lif og
púður úr leikhúsinu Sem stór
menningarverksmiöja er þaö
oröið alveg hræöilega leiöinlegt.
Ef ég kem inni leikhús i dag, þá er
þar fullt af stynjandi fólki einsog
þaö sé allt á kafi i einhver'ju „in-
ferno”. Það er innbyröis hatur,
þaö eru nærri þvi borgarastyrj-
aldir i gangi i flestum þessum
stóru leikhúsum. Svo eru komnir
svo ógurlega margir menntaðir
leikhúsmenn sem vita allt betur
en hinir og þaö er varla hægt að fá
vinnufriö. Þaö veröur aö vera
friöur i leikhúsinu og ást. Eigin-
lega sama ástarástand og maöur
og kona eru i þegar þau búa til
barn. Allir þessir háskólagengnu
fræðingar, leikhúsfræöingar,
dramatúrgar og hvaö þeir nú
heita, sem aldrei hafa komiö ná-
lægt leikhúsi þeir hafa haft alveg
hræðileg áhrif á leikhúsið. Og
þetta eru allt menn sem hafa
þrælmisskilið Brecht, sem var
stórkostlegur maöur, fullur af
kimni og mannlegheitum og var
allt annað en
leiöindapúki,
durgur
og búri, einsog þessir menn eru
oft. Þeir eru þröngir og fullir af
komplexum og einhverju aka-
demisku monti, sem er um leið
algert eitur fyrir leikhúsiö. Þessir
fræöingar hafa tröllriöiö þýsku
leikhúsi sl. tiu til fimmtán ár.
Þeir eru einsog gaukurinn er i
hreiöri smáfuglanna. Hann
verpir egginu sinu i hreiöriö
þeirra, en hann er alltof stór fyrir
hreiörin þeirra og passar hrein-
lega ekki i þaö. Þessir menn
drepa oft alla þá kimni og gleöi
sem þarf til þess aö vinna upp
texta og gera hann lifandi i leik-
húsi. Þeir eru svo húmorlausir.
Þaö þarf nefnilega mikla klikkun
til þess aö vinna i leikhúsi -Ég
vona aö þróunin sé ekki sú sama á
tslandi”.
Hvaö ertu aö fást viö núna?
„Ég er eiginlega aö fara hring-
inn aftur, þetta sem ég var aö
gera þegar ég var strákur i
Reykjavik. Skrifa smásögur og
greinar i blöö, mála á léreft. Ég
er aö finpússa litla skáldsögu,
sem á aö koma út i Munchen i
haust, svo er ég aö fara aö æfa
páfahlutverk fyrir svissneska
sjónvarpiö og ganga frá nokkrum
myndum sem fara á sýningu.
Eiginlega er ég aö reyna aö koma
fótum minum þannig fyrir á jörö-
inni aö ég sé ekki eingöngu háöur
leikarastarfinu”.
Ein
létt i lokin Hvaö um ætt-
jarðarástina?
„ Hákarlinn
og ýsan tilheyra
dýpstu þörfum
ættjarðarástar
minnar.
Þráin til
tslands felst i
ástriöu minni
til þessara
fiskteg-
unda”.
Fimmlán
„Viö vorum báöir aö vinna i
Karlsruhe, þegar siminn hringdi
eitt kvöldið. Þaö var svissneskur
leikhússtjóri, sem þekkti mig af
myndum og vildi bjóöa mér þrjú
aðalhlutverk i einþáttungum eftir
Dúrrenmatt. Ég reyndi að losna
viö þetta, þvi ég er ekki mikiö
gefinn fyrir leikferöir eöa aö búa
á hótelum, einsog sumum leikur-
um finnst svo stórkostlegt i sam-
bandi viö sin störf. Þannig að ég
setti upp töluveröa upphæö fyrir
hlutverkin og þeir tóku þvi, án
þess aö mótmæla. Ég hafði þvi
enga afsökun og fór til Svisslands.
Ég fékk góöa gagnrýni fyrir leik-
inn minn þar, sem varö til þess aö
Schaulspielhaus i Zörich bauð
mér aö koma til þeirra og leika.
Ég sagöist nú aldeilis vera til I
þaö.
Arum saman, áöuren ég fór
nokkuð að hugsa um þýskumæl-
andi leikhús haföi ég dáöst aö
Schauspielhaus i Z’urich, afþvi
það haföi veriö fremst i barátt-
unni á móti Hitler og fasismanum
á sinum tima. Þaö tók upp gyö-
inga og menn sem voru i lifshættu
af pólitiskum ástæöum. Þetta
leikhús ræktaöi Dúrenmatt og
Max Frisch innan veggja sinna.
Þessir menn heföu aldrei orðiö
slikir sem þeir urðu, án bessa
leikhúss.
Ég fór þangaö i sjöunda
himni. Eiginlega var þarna
komiö þaö sem ég haföi óskaö
mér aö uppskera
úr starfi minu, sem
þýskumælandi leikari”.
dauðdagar
á limm mímilum
Þarna varstu
nokkurn veginn
búinn aö steingleyma
gamla skerinu?
„Steingleyma.
Og þó.. Þaö geröist
svo margt. Og þegar
maöur er búinn aö láta
leiöa sig út i aö verða
þýskur leikari, en þaö
geröu kennararnir
mínir, þá eru
samningskiptin
svo ör aö þaö var
ekki nokkur timi til
aö fara i fri eöa fara
heim. Guðlaugur Rósin-
krans, sálugi, guö
sé meö honum, fylgdist
alltaf meö öllu sem ég
geröi og bauömér
oft hlutverk, og sýndi mér
tryggö og ræktarsemi...”
En þú
lést samt tilleiöast einu sinni...
Leikhúsið orðið
hræðilega leíðiniegl
Nú ertu hættur i Schauspiel-
haus. Hvaö olli þvi?
„Ég hætti þar, þegar ég fór i
undirbúninginn á Paradisar-
heimt. Ég sá fram á aö ég myndi
vera i tvö til þrjú ár i þeim undir-
búningi, þvi I þetta sinn átti aö
taka mig i allskonar störf. og
hlakkaöi dálitiö til aö vera ein-
göngu á bak við myndavélina.
Aöalatriöiö fyrir mig, var aö vera
ljósmóöir i þessari framkvæmd.
Af slysni létti ég mig um 18 kíló,
ég veit ekki hvort ég var aö reyna
þaö sjálfur og breyttist þaö mikiö
aö ég býst við aö ég hafi ekki virk-
að á fólk sem stórbóndi lengur.
Leikstjórinn sá að þaö var hægt
að gera úr mér smábónda, einsog
Steinar. Og þaö varö úr”.
Ertu búinn aö fá nóg af sviös-
leik?
„Ekki alveg. En ég er oröinn
ákaflega þreyttur á leikhösinu
sjálfu. Þýskumæiandi leikhús I
dag er orðið svo stirönaö, tóm
ideólógia og póiitiskur „forma-
lismi”, menn
eru aö reyna aö
viðial og myndir: Guðný Halldðrsdðllir
striöiö, þetta var 1965 og ég haföi
lesiö um þaö i vestrænum blööum
aö þaö væri möguleiki á aö fá
vegabréfsáritun. Ég fæ áritun fór
til Tékkóslóvakiu og hitti Vaclav,
en viö fengum aöeins að sjást i 36
klukkutima. Ég hélt áfram aö
leika i Willialmshafen, lék 30 sýn-
ingar á mánuöi, alveg þrældrep-
andi erfiöi og á tveimur árum lék
ég 14 aöalhlutverk. Ég var oröinn
sligaöur af vinnu og ræöst i milli-
stórt leikhús i Hildesheim, ná-
lægt Hannover. Þar lenti ég i leik-
hússtjóra sem haföi mikiö dálæti
á mér og setur mig i góö hlutverk.
Þar tókst mér aö fá ballett-
meistarann i Hannover til að
bjóða Vaclav og koma og kynna
sig meö þaö fyrir augum aö veröa
ballettdansari þar. Og þaö tókst!
Eitt af furðulegustu furöuverkum
sem ég hef upplifað á ævi minni.
Ef ég heföi legiö á bæn áður heföi
ég liklega oröiö kaþólskur fyrir
þaö eitt aö þetta undur rættist.
Uppfrá þvi höfum viö veriö sam-
hliöa i öllum leikhúsum hann sem
dansari og ég leikiö”.
f sjðunda himni
Og þiö yfirgáfuð Þýskaland og
fóruö til Sviss?
„Eftir aö ákveöið var aö taka
upp Brekkukot, þá kom þessi
gamli þrjóski maöur nældi i mig á
Hótel Loftleiöum og honum tókst
aö fá mig til aö skrifa undir
samning um aö leika Othello og
kennarann i Sjálfstæöu fólki. Til
þess aö æfa mig i islensku áöuren
ég færi aö leika i islenskri filmu.
Ég var skithræddur viö aö leika á
islensku eftir öil þessi ár, og ég
ætla ekki aö reyna aö segja þér
hvaö ég dó marga dauödaga,
áöuren tjaldiö var dregiö frá á
frumsýningunni á Othello. Ég
drapst svona fjórtán fimmtán
sinnum á fimm minútum. Sama
ár bauö Iönó mér aö leika i
Dóminó eftir Jökul Jakobsson.
Siöan hef ég ekki fengið boö um
aö koma heim og leika þar”.
Heldurðu aö ástæöan sé af-
brýöisemi, hræösla um aö þú
stelir senunni frá islenskum leik-
urum?
„Ég held ekki, ég held þaö sé
meira ræktarleysi eða hugs-
unarleysi, aö fólk hugsi sem svo:
þaö þýöir ekki aö bjóöa þessum
manni hingaö heim. Hann mun
fussa og sveia við þessu. Og þetta
gæti veriö misskilningurinn, aö
halda aö þaö þýöi ekki neitt aö
bjóöa mér heim”.