Helgarpósturinn - 03.07.1981, Page 10

Föstudagur 3. júlí 1981.
1-helgarpásturinn-
Eftir Þorgrim Gestsson Myndir: Jim Smart
SAUÐFÉ Á ÞINGI
FYRIR 100 ÁRUM
Segja má, að þrátt fyrir stór-
afmæli ýmissa merkra stofnana i
ár, sé Alþingishúsið við Austur-
vöil „afmælisbarn” ársins. Það
var nefnilega 1. júli árið 1881, að
löggjafarþingið var sett i fyrsta
sinn i þvi húsi.
Alþingi, þriðja löggjafarþing,
,,var sett á vanalegan hátt”, eins
og segir i isafold sem kom út 7.
júni, „þann 1. þ.m. Sjcra Eiríkur
Briem hjelt mjög góða ræðu i
kirkjunni", segir þar.
Síðan hafa þingmennirnir 32,
landshöfðinginn, sem þá var
Hilmar Finnsson, og séra Eiríkur,
gengið fylktu liði til Alþingishúss-
ins, eins og arftakar þessara
manna gera enn i dag. Og eins og
enn er gert var byrjað á því að
kjósa forseta sameinaös þings og
deildanna, en auk þess voru lögð
fram hvorki meira né minna en 1G
stjórnarfrumvörp á fyrsta degi.
En þetta var ekki i fyrsta sinn
sem Alþingishúsið var notað.
Sumir halda þvi raunar fram, að
hin raunverulega vigsla þess hafi
farið fram þegar i janúar þetta
sama ár. Það geröist með þeim
hætti, að Halldór Kr. Friðriksson
yfirkennari í Latinuskólanum,
sem bjó aö Kirkjustræti 12, bjarg-
aði kindum sinum undan miklu
flóði. sem gekk yfir miðbæjar-
kvosina, með þvi að reka þær inn í
"ýbyggingu Alþingishússins. Svo
merkilega vildi til, að Halldór átti
32 kindur, eða jafn margar þing-
mönnunum sem þá sátu á þingi.
í bókinni Harpa minninganna,
sem Ingólfur Kristjánsson skráði,
segir Arni Thorsteinsson tónskáld
svo frá þessum atburði:
Á þíng
Annan veturinn, sem ég var i
barnaskólanum, bar svo við einn
daginn, að ekki var fært að skóla-
húsinu vegna flóðs á götum bæj-
arins. Var Miðbærinn sem hafsjór
yfir að lita, og varð ekki komizt
milli húsa öðruvisi en i bátum.
Raunar kom það oftar fyrir i stór-
steymi, að flæddi yfir bakka
Lækjarins á stöku stað og Tjörnin
stækkaði, en aldrei man ég eftir
öðru eins flóði og þessu. Lagðist
allt á eitt: geysimikið flæði, svo
og hitt, að asahláka var, og
bráðnaöi snjórinn og varð að ein-
um flaumi, en krapaelgurinn
stiflaði allar rennur og rásir.
Mér var bannað að fara út fyrir
hússins dyr þennan dag, enda
hafði verið gefiö fri i barnaskól-
anum, og átti maður þvi ekkert
erindi út. Hins vegar féll kennsla
ekki niöur i Læröa skólanum, og
man ég eftir, að mér varð litið út
um austurgluggana heima og sá
þá, hvar verið var að ferja kenn-
ara og nemendur upp i skóla.
Dómkirkjan var umflotin á alla
vegu, og voru kennararnir, sem
áttu heima fyrir vestan Læk,
ferjaðir um Miðbæinn og yfir
Lækinn hjá Skólabrúnni, en þar
stigu þeir úr bátnum upp á skóla-
blettinn. Þá reri fólk á flatbotna
kænum eftir Austurstræti, það
sem þurfti nauðsynja sinna i búð-
ir eða annað milli heimila. Viða
flæddi inn i hús og kjallarar fyllt-
ust af sjó. Stóð fólk i austri lengi
dags, en ekki vissi ég til þess, að
neins staðar þyrfti að yfirgefa
ibúðir vegna flóðsins. Aftur á
móti flæddi svo i sum gripahús,
4 að bjarga varð skepnum út. Til
dæmis flæddi svo inn i fjósið i
portinu heima, að leysa varð
kýrnar af básunum og leiða þær
inn i skúrinn við ibúðarhúsiö, þar
sem bakdýrainngangurinn var. f
skúrnum var steingólf, og var það
nokkru hærra en básarnir i fjós-
inu, og stóðu kýrnar þarna á
þurru. — Það mun hafa verið i
þessu sama flóði, sem flæddi i
kindakofann hans Halldórs Kr.
Friðrikssonar i Kirkjustræti 12,
og voru ærnar fluttar inn i Al-
þingishúsið, er þá var i byggingu.
Þótti það kynleg tilviljun, að
kindurnar voru 32, eða nákvæm-
iega jafnmargar þingmönnum
þeirra tima.
Til allrar hamingju stóð þetta
flóð ekki lengi, og ekki varð trufl-
un á kennslunni i barnaskólanum
nema einn dag. Með næsta útfalli
sjatnaði sjórinn svo, að gangfært
varð milli húsa, en slabb var þó á
götunum fyrst á eftir.
Ekki fréttnæmt
Þótt i Reykjavfk væru gefin út
blöð um þetta leyti virðist frétta-
mat blaðamanna ekki hafa verið
á þann veg, að ástæða þætti til að
minnast á þennan atburð. Það er
að minnsta kosti ekki gert i öðru
aðal blaði bæjarins á þessum
tima, ísafold. Þegar Helgarpóst-
urinn ætlaði að plægja i gegnum
eitt meiriháttar blað bæjarins,
Þjóðólf, frá árinu 1881, reyndist
það hinsvegar ekki mögulegt, þar
sem bókin var i viðgerö. Þvi full-
yrðum við ekki, að atburðarins
hafi ekki verið getið þar, þótt það
sé harla ótrúlegt.
Arni Thorsteinsson getur þess
ekki hvenær i janúar flóðið varð.
En i fsafold frá þvi i byrjun febrú-
ar er að venju yfirlit yfir veðrið i
mánuðinum á undan. Þar segir,
að þrjá fyrstu dagana i janúar
hafi verið hægur útsynningur, eft-
ir það hægur landsynningur i tvo
daga. Siðan rauk hann upp með
norðanrok, sem hélst nálega allan
mánuðinn út með þeirri grimmd-
arhörku, að elstu þálifandi menn
mundu ekki annað eins.
Siðan segir fsafold: „Aðfara-
nótt sunnudagsins 30. (janúar)
var fjarskalegt ofsaveður á norð-
an með blindbyl, 30. nokkuð væg-
ari, en dimmur og gekk allt i einu
um kvöldið til austurs með frost-
leysu, en daginn eptir genginn i
sama illviðrahaminn”.
Erfitt er að timasetja nákvæm-
lega flóðið sem olli þvi, að yfir-
kennari Latinuskólans varð að
hýsa kindur sinar i Alþingishús-
inu, en liklega hefur það verið
annaðhvort i byrjun mánaðarins
eða um kvöldið þann 30.
Ekkert er heldur að finna i ísa-
fold um byggingu Alþingishússins
i þessum mánuði, nema eina litla
frétt um samþykki ráðherra fs-
lands i Danmörku til lands-
höfðingjans á íslandi til að veita
meira fé til byggingar hússins en
samþykkt hafði verið á næsta
þingi á undan, árið 1879. Þar seg-
ir, að Stjórnartiðindi B, bls. 165,
hafi inni að halda „brjef frá ráð-
herranum til landshöfðingjans,
sem i von um aukafjárveitingu,
leyfir að ávisa til útborgunar
fram yfir þær veittu 100 þúsundir:
1. 14000 kr. til að fullgjöra húsið,
og 2. 5000 kr. til bókaskápa og
áhalda”.
Bygging þessa húss hefur sem-
sé verið talsverð stórframkvæmd
á þessa tima mælikvarða, en auk
þess var á þessu sama þingi sam-
þykkt bygging þriggja stórra
brúa, það voru brýrnar á ölfusá,
Þjórsá og Skjálfanda. Bara Al-
þingishúsið hefur verið stór hluti
af fjárlögum þessara tveggja ára,
eins og sést af þvi, að næstu tvö
árin á undan, 1876—’77, voru tekj-
ur islenska rikisins 580 þúsund
krónur, en útgjöld 452 þúsund. Þá
þótti ekki annað við hæfi en ,,af-
greiða lög með greiðsluafgangi”,
eins og nú er sagt — en sjaldan
gert.
Og bygging hússins gekk fljótt
fyrir sig. Hingað var fenginn
danskur steinsmiður til að annast
stjórn verksins. Landshöfðinginn
lagöi hornstein hússins 12. júni
1880, og siðan hefur veriö unnið
hratt, eins og sjá má af þvi,að það
veitti kindunum 32 skjól fyrir
veðrum og vindum i janúar árið
eftir.
Engin sóun
En ekki hefur sóuninni verið
fyrir aö fara við byggingu Alþing-
ishússins þrátt fyrir mikinn
„framkvæmdahraða”. Þegar i
upphafi var t.d. dregið nokkuð úr
hæð þess frá þvi sem gert hafði
verið ráð fyrir á teikningunum.
Og enda þótt blaðamennska árið
1881 væri ekki i alla staði eins og
hún tiðkast árið 1981, gegndu is-
lenskir blaðamenn varðhunds-
hlutverki sinu. 1 framhaldi af
fréttinni um aukafjárveitinguna
segir Isafold, „Eins og það er
skylda löggjafarvaldsins að veita
það fje, sem nauösynlegt er til að
fullgjöra húsið, eins er það sjálf-
sögð skylda þess, þegar um auka-
fjárveitingu er að gjöra, að rann-
saka nákvæmlega, hvort ekki hafi
átt sjer stað óþarfur kostnaður
sem hjá hefði mátt komast, og
sem annaðhvort er landshöfð-
ingja eða alþingishússnefndinni
eða báðum að kenna”.
Af guös náð
En upp komst húsið, það fer
ekki á milli mála, og eftir að kind-
urnar 32 höfðu gist það um stund
um veturinn þrömmuðu þing-
mennirnir 32 úr kirkju til Alþing-
ishúss 1. júli eftir ágæta ræðu
séra Eiriks Briem, til að hlýða á
upplesið ávarp Christian hins
Niunda af guðs náð Danmerkur
konungs, Vinda og Gauta, her-
toga i Sljesvik, Holtsetalandi,
Stórmæri, Þjettmerski, Luenborg
og Aldinborg.
Hann flutti þingi „Vora kon-
unglegu kveðju og færði þá
harmafregn, að ekkjudrottning
Carolina Amalia og Hennar kon-
unglegu tign og erfðaprinsessa
Carolina væru látnar. Siðan lýsti
hann yfir ánægju sinni með
hversu vel heföi tekist með „hina
frjálsu stjórnskipun” á fslandi,
ræddi siðan ýmsar óskir fslend-
inga um úrbætur i góðum málum.
Að sjálfsögðu tók hann vel i það
alltsaman, hvernig sem enda-
lyktir hafa orðiö. Frá þvi að is-
lenska þingið fékk löggjafarvald
með stjórnarskránni árið 1874, og
til 1904, beitti hann nefnilega neit-
unarvaldi sinu 70-80 sinnum.
Enda sagði landshöfðingi Magnús
Stephensen þegar hann lét af em-
bætti, að hann væri eins og „lús á
milli tveggja steina, alþingis og
konungs”.
f lok ávarpsins minntist hans
hátign svo loks á hin merku tima-
mót Alþingis fslendinga, vigslu
nýs þinghúss, svofelldum orðum:
„Þar sem Alþingi nú aptur tek-
ur til starfa sinna, eptir að nýjar
kosningar hafa farið frarri og ept-
ir að búið er að reisa sjerstaka
byggingu fyrir alþingi, höfum
Vjer þá von og innilegu ósk, að
starfi þess megi veröa til heilla og
hamingju fyrir landið og heitum
Voru trúa alþingi hylli Vorri og
konunglegri mildi”.
Byggt af andans
mönnum
Kosningar voru semsé nýlega
afstaðnar, og þá hefur kosninga-
baráttan verið hörð ekki siður en
nú. Hvort Grimur Thomsen
komst inn á þing eða ekki þorum
viö ekki að segja, vegna fávisku
okkar. Hann var þó að minnsta-
kosti með i kosningabaráttunni,
eftir svofelldri auglýsingu i fsa-
fold að dæma: „Þann 21. júni
mun ég að forfallalausu, eptir
áskorun kjósenda minna, halda
fund með þeim á Hvitárvöllum
um hádegi. Undirritað: Bessa-
stöðum 1. júni 1881, Grimur
Thomsen.”
Eitthvað hefur gengið á austur i
Árnessýslu ef dæma skal eftir
annarri klausu i fsafold, og eftir
henni má ætla, að þingmennirnir
32 hafi ekki siður legið undir
gagnrýni en þingmennirnir 60,
sem nú sitja á Alþingi.
„Kosningar til alþingis: 2 nýja
þingmenn fyrir Arnessýslu”,
stendur fyrir ofan klausu þessa.
Siðan segir:
„Hversu góð þingmannsefni
sem þeir tveir menn kunna að
vera, sem kosnir voru i fyrra
skiptið, þá er þingið þegar orðið
svo birgt af prestum, að æskilegt
væri að Arnesingar sendu að
minnstakosti annan þingmanninn
af öðru sauðahúsi en andlegu
stjettinni. En sjer i lagi væri árið-
andi, að kjósa einhvern mann,
hverrar stjettar sem hann er,
sem ekki er eins og reyr af vindi
skekinn, og talar ekki eins og
hver vill heyra, heldur veit. hvað
hann vill. Þar sem þessi kostur er
góðri greind samfara, þar er
besta efnið i góðan þingmann”,
segir fsafold, og munu liklega
margir freistast til að skipta um
titil i þessari klausu i þeirri trú,
að ummælin eigi við enn.
Duglegir voru þeir þó þing-
mennirnir þetta fyrsta þing i nýju
Alþingishúsi eins og sést á þvi
sem fyrr segir, að eftir að kosið
hafði verið i öll embætti voru lögð
fyrir þingið 16 stjórnarfrumvörp.
Þeir þurftu lika að hafa hraðar
hendur, þingmennirnir á þessum
timum. Þeirskutustá þing, þegar
var orðið hestfært á vorin og urðu
að ljúka þvi af áður en haustannir
byrjuðu að stjórna landinu svo
það dygði næstu tvö árin, þar eð
þing var ekki haldið á fslandi
nema annað hvert ár.
kindur fengu húsaskjó/ í Alþingishúsinu í jan. 1881
þingmenn settust þar á bekki sex mánuðum síðar