Helgarpósturinn - 03.07.1981, Page 14

,15
Föstudagur 3. júlí 1981.
helgarpósturinn helgarpásturinnFösiudayur 3 iúl
Úlí 1981.
/ íífi mmtL var ísienskur flugmaður"
Helqarpóstsviðtal Inqu Dóru Biörnsdóttur við Liv Ullmann í New York
Myndir: Hrefna Hannesdóttir
t bdk sinni, Umbreytingin,
segir Liv Ullmann frá þvi, aö um-
boðsmaöur hennar hafi sagt að
ckkert vit væri í að hanga i
Noregi. Liv ættiað fara til Banda-
rfkjanna, þar gæti hiín orðið
heimsfræg. Hdn flutti þangáð og
er fyrir löngu orðin heimsfræg. A
timabilisat hdn opinberar veislur
með Kissinger og eitt sinn var
hún útnefnd til Óskarsverðlauna,
sem hún þo ekki hlaut. En engin
þeirra kvikmynda sem Liv hefur
leikið i hér vestra hefur slegið i
gegn á sama hátt og myndir
Bergmanns i Evrópu.
„Ég held að ástæðan fvrir bvi
sé að ég er ekki leikkona fyrir
sölumyndir, sem krefjast fremur
einfaldrar persónugeröar og
„glamiirs”. Ekki vil ég þó meina
að ég hafi rikari eða dýpri
persónuleika en bandariskar leik-
konur, ég held bara að munurinn
sé aö ég erevrópsk leikkona fyrst
og fremst”. —Liv býður mér sæti
i hvitum dúnmjúkum sófa i stofu
sinni á Manhattan og sest sjálf á
litinn koll andspænis mér, i rauð-
bleikum sumarkjól með hárspöng
i hárinu eins og skólastelpa.
„En ég gerði hér vestra heim-
ildakvikmynd um Utrýmingu
Gyðinga, sem sýnd var i sjón-
varpinu og fékk mjög góða dóma.
HUn varpaði nýju ljósi á Utrým-
ingu Gyðinga. Myndin byggðist
aö mestu leyti á viðtölum við fólk
á minum aldri, sem voru börn i
striöinu. bað segir frá reynslu
sinni og fjölskyldunnar, en flestir
þeirra, sem talað var við misstu
sina nánustu i gasklefum Þjóð-
verja. Ég var sögum aður, litaðist
um i Auswitz til að gefa áhorfend-
um hugmynd hvernig þar litur Ut
i dag. Svo sagði ég frá upphafleg-
um áætlunumnazista að drepa öll
Gyðingabörn fimm ára og yngri.
Alveg eins og Heródes ætlaði sér
rUmum tvö þUsund árum áður.
En áætlanir nazista breyttust
fljótt og brátt var stefnt að þvi að
útrýma öllum Gyðingum. Myndin
var mjög áhrifarik og sannfær-
andi”. — Það færistsvipur bland-
inn ótta og örvæntingu yfir andlit
Liv, svipur sem fyrir löngu er
orðinn þekktur Ur myndum Berg-
manns.
Saga Gyðinga er
saga okkar a/lra
Ég hef átt Gyðinga að vinum frá
þvi ég var barn i Noregi og á enn,
segir Liv, þegar ég spyr hana af
hverju hún en ekki einhver Gyð-
ingur hafi veriö sögumaður
myndarinnar. „Fyrsta hlutverkið
sem ég lék á ferli minum var
Anna Frank, þó ekki hafi ég Utlit
hennar”. Liv brosir. „Það hlut-
verk haföimjög sterkáhrifá mig.
Bæði var ég óttalega ung, þegar
ég lék hana, svo haföi ég svo
mikla samUð með önnu. HUn end-
aði dagbókina á þvi að hUn tryði
að innst inni væru allir menn góð-
ir, en dó stuttu seinna i fangabuð-
um nazista. Ég hef eignast marga
vini á lifsleiöinni, sem eru Gyð-
ingar, og ég held að ein af ástæð-
unum fyrir því að mér finnst þeir
svo mikilvægir, sé sú að þeirra
saga eri'raun og veru saga okkar
allra. Viö virðumst ekkert hafa
lært af reynslunni. Maður hefði
haldið að ein Utrýmingaherferð
og tvær atómsprengjur væru nóg
til þess að koma á friöi i heim-
inum. En margar Utrýmingaher-
ferðir hafa átt sér stað siðan, þó
stjórnmálalegar orsakir þeirra
séu aðrar. Og viö bUum enn þann
dag i dag viö óttann um aðra
Hirosima.”
Fagnaðaróður ti/
sá/arinnar
„Ég held að ég hafi lika laðast
að söfnuðum Gyöinga og
kaþólikka vegna þess að þeir ala
ekki stöðugt á sektarkennd eins
og lútherska kirkjan. AGýðinga-
samkomum rikir hamingja. Gyð-
ingapresturinn segir söfnuðinum
að þeir séu gott og elskað fólk. 1
kaþólskum jarðarförum rikir,
þótt ótrUlegt megi virðast, gleði.
Þó vissulega fylgi þvi sorg að
missa sina nánustu, þá hefur
maður það ekki á tilfinningunni
einsogi lútherskum jarðarförum
að eitthvað hræöilegt hafi gerst.
Kaþólskar jarðarfarir eru
fagnaöaróður til sálarinnar.
Hann eða hUn sem veriö er að
jarða eru nU i góðum höndum og
lfta niður til okkar sem eftir lif-
um”.
Oft verið komin
að þvi að segja
mig úr lúthersku
kirkjunni
„Ég fór i' lútherska messu núna
siðast þegar Linn dóttir min
fermdist. Fermingin var nær ein-
göngu bænagjörð. Ég fékk á til-
finninguna aö við ættum helst aö
skammast okkar fyrir að vera að
biðja guð um nokkurn skapaðan
hlut. Og litil von væri til að bænir
okkar rættust. En samtáttum við
aö halda áfram að reyna. Ég leita
miklu frekar til Gyðinga eða
kaþólskra presta þegar ég þarf á
að halda en til lútherskra.Þeir
veita mér miklu meiri andlegan
styrk.
Ég hef oftar en einu sinni verið
að þvi komin að segja mig Ur
lúthersku kirkjunni. Þar sem
Linn dóttirmfn er óskilgetin vildi
enginn prestur I Noregi skira
hana. Ég var búin að gefa upp
alla von, þegar ég loksins eftir
þrjU árfann gamlan, indælan sjó-
mannsprest, sem tók það að sér.
Við vorum bara tvær i kirkjunni
og ég hélt auðvitað að hann ætlaði
aö ljúka athöfninni af I einum
hvelli. En presturinn hafði samiö
langa áhrifarika ræöu tileinkaöa
okkur mæðgunum. Ingmar
Bergmann vildi ekki vera við-
staddur, enda trUlaus. En
presturinn sá við þvi. Hann sendi
honum langt bréf og lýsti
skfminni i smáatriðum. Bréfið
hafði mikil áhrif á Ingmar. Ég
held aö eitt augnablik, alla vega,
hafi hann sannfærst um að kristin
trU væri ekkisvoslæm, þráttfyrir
allt. begar Linn svo átti að ferm-
ast, var ég að þvi komin að segja
mig Ur kirkjunni. En þá sendi
gamli sjómannapresturinn henni
svo fallegt ljóð að ég kom mér
ekki til þess.
Þaö er messað á hverjum
morgni i norska útvarpinu. Einn
morgun f lutti prestur þar ræðu og
hélt þvi fram að þaö væri mikil-
vægara að gefa sveltandi fólki
þriöja heimsins Bibliuna en mat
og a nna rs konar hjálp. Þá munaöi
mjóu að ég segði mig úr kirkj-
unni.
bó aö presturinn góði hafi ekki
skiliö mikilvægi þess aö veita fé i
stað trúar til vanþróuðu land-
anna, þá gerir Liv það svo
sannarlega. HUn hefur á undan-
förnu ári unnið fyrir Barnahjálp
' Sameinuöu þjóðanna. „Opinber-
lega er ég kölluð „góðgerðar-
sendiherra”, svarar Liv þegar ég
grennslast fyrir um starf hennar
hjá Sameinuðu þjóðunum, „sem
mér finnst alveg fáranlegur titill.
Ég litá sjálfa mig sem ræðiskonu
fólks i þriðjaheiminum, sem ekki
á kost á þvi að gera heiminum
ljósa neyð sina. Danny Key og
Peter Ustinov hafa haft sams
konarstörf með höndum. Þetta er
auðvitað sjálfboðastarf. Ferðir
eru að hiuta til greiddar, en flug-
félögin gefa okkur oft farmiöa.
hvers konar aðstöðu þeiróska frá
fyrsta heiminum.
í hreinskiini sagt, þá er ástæð-
an fyrir þvi að Barnahjálpin leit-
ar til fólks eins og Danny Key,
Peter Ustinov og min einfaldlega
sU, að viö erum fræg. Þegar við
komum heim Ur ferðalögum um
þ-iðja heiminn vilja fjölmiðlar
óðir ná tali af okkur og okkur
veitist prýðis tækifæri á að láta
Þegar til þróunarlandanna
kemur veita yfirvöld okkur
ókeypis uppihaldog ferðir innan-
lands I þakklætisskyni fyrir starf
Barnahjálparinnar. A ferðum
minum gefst mér tækifæri til að
ræða viö stjórnmálaleiötoga um
helstu þarfir landa þeirra og
heiminn vita um ástandið. óþekkt
kona, sem hefur miklu betri
skilning en ég á ástandinu i þriöja
heiminum gæti engu um breytt,
þar sem fjölmiðlar hafa litinn
áhugá á óþekktu fólki.
Starf Barnahjálparinnar hefur
viöa haft stórkostleg áhrif. Jafn
einfaldur hlutur og hreint vatn
getur breytt Iffi heils bæjarsam-
félags. Það gjörbyltir til dæmis
lifi kvenna að þurfa ekki að eyða
fimm timum á dag i að sækja
óhreint vatn I órafjarlægð. Og
þærþurfa dcki lengur að óttast að
börn þeirra deyi vegna neyslu á
menguðu vatni.”
Við konur berum
/íka ábyrgð
„Hlutverk mitt er að sannfæra
valdamenn og almenning I
Bandarikjunum um mikilvægi
Barnahjálparinnar. Koma þeim i
bein tengsl við þjáningar þessa
fólks. Frétt um að ein og hálf
milljón manns deyi árlega Ur
hungri i Afriku hefur litil áhrif.
En þegar sagt er frá gamalli,
grátandi konu’, sem hefur
misst heimilisitt og fjölskyldu
og á ekki einu sinni skál til ab
setja matarskammtinn sinn i,
eða litlu barni sem er aðdeyjailr
hungri, rankar fólk við sér. Það
hugsar sem svo,gamla konan
gæti verið amma min, og
bamið mitt eigið. Ég reyni
lika að vekjaathugli á kon-
um á minum aldri.
Þær hafa I raun og veru allt
sem við konur á Vesturlöndum
höfum til að bera. Innri
styrk og rikan menningar-
arf, en hafa vegna hungursneyö
ar eða styrjalda neyðst
til að gerast betlarar. Þær
standa oft saman i
hópum, syngjandi, til að
vekja athygli þeirra, sem
deila Ut mat. En þær fá oftast
ekkert, ófriskar konur og
böm ganga fyrir. Mig
langar til að koma
kynsystrum minum hér i'
skilning um að við berum
lika ábyrgð á ástandinu i
Afriku.”
Árangursrikt
„Starf okkar hjá
Barnahjálpinni hefur
vissulega borið
árangur. Við tókum
kvikmynd á ferðum okkar
um Afriku og sýnd-
um þingmönnum i Was-
hingtœi. HUnhafðiþau
áhrif aö I stað þess
að skera niður fjár»
framlög til Barna-
hjálparinnar, eins og
Reaganstjómin ætlaði
sér, voru framlögin
aukin um sex milijónir
dala. Það munar um
annað eins! Ég held
lika að kvikmyndin
hafi óbeint valdið þvi,
að Bandarikjamenn
stóðu fyrir þingi sem
f jallaði um flótta
mannavandamálið i
Afríkuí Genf nýlega.
Bandarikjastjórn
ákvað skyndilega að
veita 295 m illjdala til f lóttam anna-
hjálparinnar. Þaö verður að telj-
ast nokkuð gott, þvi áður ætlaði
stjórnin ekki að veita eyri til
hennar, allt átti að fara i vopna-
framleiðslu.”
Einn da/ur getur
bjargað tuttugu
mannslífum
„Barnahjálpin er einnig i
tengslum við alls konar félög,
sem efna til fjársöfnunar og
greinar og myndir af flóttamönn-
um hafa birst i dagblöðum viðs
vegar um Bandarikin. Nýlega
barst blaði einu i Chicago hvorki \
mára né minna en 35.000 dalir
eftir aö hafa birt smágrein um
flóttamenn. Fyrir skömmu héldu
svo flóttamenn frá Kampútseu,
sem bUsettir eru i San Fransico,
uppboð til styrktar flóttamönnum
i Sómalíu. Þar söfnuðu einum
75.000 dölum og nokkrum dögum
seinna var flugvél komin af stað
til Sómali'u, með hjUkrunarkonur,
lækna og lyf um borð. Það munar
satt að segja um hvern eyri. Þó
hver einstaklingur leggi ekki
mára til en sem svarar einum
dal, þá nægir hann til aö greiða
tuttugu bólusetningar. Með öðr-
um oröum einn dalur getur
bjargað tuttugu mannslifum!”
Hin margumta/aða
sektarkennd
„Það má að vissu leyti segja að
hin margumtalaða sektarkennd
hafi óbeint stuðlað að þvi að ég
tók að mér þetta starf”, svarar
Liv, þegarég spyr hana af hverju
hUn hafi tekið að starfa hjá
Barnahjálpinni. „Lengi vel naut
aðeins f jölskylda min góðs af vel-
gengni minni. Mér fannst það
vera skylda min að láta eitthvað
gott af mér leiða. Auðvitað var
það ekki tóm sektarkennd sem
bjó að baki, hUn ein getur ekki
verið hvati neins, en hún var
vissulega fyrir hendi. Mesta
blessunin, sem fyigt hefur þessu
starfi, er að það gaf mér tilefni til
að endurskoða afstöðu mina til
lifsins. NU, þegar eitthvað blæs á
móti og hugur minn fyllist af
sjálfsmeðaumkun, hvislar að mér
rödd, sem segir: „Liv, hættu
þessu nU, þU sem hefur allt til
alls, meðan stór hluti mannkyns-
ins deyr Ur hungri árlega”. Þó er
rangt að lita á persónuleg vanda-
mál sinsem einskis virði, bara af
þvi að stór hluti mannkynsins
þjáistmeira en maður sjálfur. Að
Utiloka hamingju og sársauka Ur
h'fi sinu gerir mann ómanneskju-
legan og ófæran um að hjálpa
öðrum. Svo ég þjáist enn eins og
aðrir þegar ást min er ekki
endurgoldin og er hamingjusöm,
þegar ég er elskuð”, segir Liv og
brosir breitt.
/ngmar Bergman
a/ls ekki
kvenfrelsismaður
í þvi' kom vinnukonan með te á
bakka, en Liv hefur bæði vinnu-
konu og skrifstofustúlku á sinum
snærum. Það er engin smádtgerð
að vera allt i senn, móðir, hUs-
móðir, leikkona og starfsmaður
Sameinuöu þjóðanna.
„Ingmar Bergmann er alls ekki
kvenfrelsismaður, þó hann liti á
sig sem shkan”, segirLiv þegar
ég spyr hvort hUn sem kona á
framabrautog móðir hafi átt eitt-
hvað sameiginlegt með móöur-
inni i Haustsónötunni. „Ég er viss
um að ef ég eða aðrar Utivinnandi
mæður hefðu gert myndina, þá
hefði hUn orðið allt öðru visi. Við
vitum hvað það er I raun og veru.
Ingmar þóttist vita þaö, af þvi
hann hafði bUið með konum sem
áttu mæður og konum sem voru
mæður. Myndin hefði þó getaö
verið miklu verri en hUn varð.
IngridBergmann og mér, eins og
svo mörgum öðrum konum,
fannst dóttirin alveg óþolandi.
HUn var orðin fertug og var ain
að ásaka móður sina. Henni stóð
nær að h'ta I eigin barm. Við
Ingrid gerðum allt sem við gátum
til aö verja móðurina og sýna
hina veiku aðstöðu hennar. Ég
hataði dótturina, ogfannst timitil
kominn að hUn færi að þegja. Ég
gerði hana miklu, miklu, miklu
ógeðfelldari en Ingmar hafði
ætlað sér i upphafi”. Rödd Liv er
ekki laus við æsing. „Auðvitað
gatég ekki breyttorðum hans, en
ég gat vissulega breytt þeirri
imynd, sem ég vissi að hann hafði
i huga. Og ég neitaði algjörlega
að segja eina setningu. Ég átti að
segja við móðurina: „Sársauki
barnsins er leynd gleði móður-
innar”, „Kvalir barnsins er sigur
móðurinnar”. En ég sagði Ing-
mar að ég gæti ekki sagt þetta.
Það væri ekki satt. Það væru ef til
vill einstaka mæður, sem hugs-
uðu svona.enþærværuþá örfáar.
En hann hélt þvi stöðugt fram að
svona væri þetta og ég yrði að
segja þessa setningu. Ég spurði
þá hvort ég mæ tti ekki að m innsta
kosti orða hana sem spurningu,
sem beint væri að þessari sér-
stöku móöur. Hann leyfði mér
það. Ég lét spuminguna hljóma
eins hræðilega og ósannfærandi
og ég gat: er það virkilega svo að
kvalir minar veiti þér hamingju?
Svona börðumst við Ingrid og
unnum okkar litlu sigra. Ég get
sagt þér að myndin hefði getað
orðið miklu verri.”
Spyrja enn hvort
þeir eigi að hjá/pa til
með uppþvottinn
En karlmenn trúa svona hug-
myndum, Liv hallar sér aftur i
stólnum, þó þeir fari leynt meö
það. Jafnvel þeir sem telja sig
vera sanna kvenfrelsismenn og
hvetjakonur sinartilað vinna Uti,
spyrja enn hvort þeir eigi að
hjálpa þeim með uppþvottinn. Ég
veit satt að segja ekki hvernig
hægt er að breyta þessu. Ekki
getum við konur barist meö orð-
um, þvi enginn karlmaður viður-
kennir að hann sé i raun og veru
gegn kvenréttindum. En innst
inni eru þeir það. Karlmenn eru
svo viðkvæmir og sjálfsimynd
þeirra krefst svo mikils. Ég veit
um hvað ég er aö tala. Ég er
kona, sem hef alltaf unnið úti.
Það er erfitt, þvi ég var alinn upp
• i þvi' að vera góð og þæg stúlka.
Og góðar og þægar stúlkur vinna
ekki úti. Það er svo erfitt að brjót-
ast undan þessum hugmyndum.
Það gerir mig oft óþarflega
hörkulega. Og svo þetta, að þurfa
að afsaka allt. Ef mér hlotnast
einhver heiður veit ég að elskhugi
minn er ekkert hrifinn af þvi og
samgleðst mér ekki. Svoi núna
segi ég engum frá þvi. Velgengni
gerir konur þó ekki aðeins ein-
manna, það erlika alltaf eitthvað
bogið við framakonur. Og auðvit-
að eru þær slæmar mæður.”
Konur einar vita
hvaða /jón eru
i veginum
„Konur fá á engan hátt að njóta
þess ef vel gengur hjá þeim. Og
þá á ég ekki einungis við frægð og
frama. Bara að hafa tekist að
gera það sem þær settu sér. Það
er mjög erfitt að finna karlmenn,
sem eru tilbúnir aö samgleöjast
þeim.”
En hvaö um aðrar konur?, skýt
ég að. „Ö, jú! Konur eru miklu
opnari gagnvart hver annarri nú
en áður og það rikir ekki sami
keppnisandinn meðal þeirra og
meðal karlmanna. Konur tala um
tilfinningamál sin hvor við aðra.
Ég hef átt alveg dásamlegar
stundir með konum, þar sem þær
hafa skyndilega opnað sig og ég
sit hissa og spyr — nú þér hefur
þá liðiö svona lika? — Og vinkon-
ur, sem hafa þekkst árum saman
uppgötva allt I einu að öll þeirra
leyndu vandamál eru sameign
þeirra allra. Og svo eru konur svo
stoltar af sigrum hvor annarrar.
Þær einar vita hvaða ljón hafa
verið I veginum. Þvi eldri sem ég
verð þvi stoltari hef ég orðið af
konum, sem tekist hefur að ná
settu marki. Samstarf mitt og
Ingrid Bergman var til dæmis
stórkostleg reynsla. Ég varð
hreinlega ástfangin af henni.
Þessi sterka, mikla kona, sem
hefurgengið i gegnum svo margt,
litur aldrei til baka og miklar fyr-
ir sér fortiðina, heldur horfir
fram á við. Ég var stoltyfir þvi að
vera kona, vitandi að sumar okk-
ar verða sextiu og fimm ára og
búa yfir jafn mikillireisn og innri
fegurö og Ingrid.
Engin góð móðir til
„Ég held samt sem áður, að
það sé engin góð móðir til —”
heldur Liv áfram, „þó vissulega
séu til slæmar mæður, sem eru
vondar við börnin sin. En hver er
rétta skilgreiningin á góðri móöur
mér er spurn? Það eru til fullt af
kokkabókum um hina sönnu móð-
ur, en engin þeirra á viö mig. Ég
hef reynt að gera mitt besta og
það er mjög gott samband milli
min og Linn. Hún er stundum reiö
út i mig, en hún er fimmtán ára
og er að verða fullorðin og sjálf-
stæð,svo það er ofur eðlilegt. Mér
hafa orðiö á mörg mistök en þaö
er h'ka mannlegt og eðlilegt. Ég
held aö það besta sem ég hef gert
i uppeldi Linn er að ég hef kennt
henni að ég er ekki einungis móð-
ir-heldur einstaklingur með min-
ar eigin óskir og þarfir, og að
hlutverk mitt i lifinu var ekki
einungis aö vera móðir hennar.
Að áður en hún fæddist átti ég
minn feril og eftir að
hún flytur frá mér heldur
lif mitt áfram, alveg eins
og hennar. Og hún mun