Helgarpósturinn - 03.07.1981, Qupperneq 22

22
Föstudagur 3. juli 1981.
Forsetinn fer á flakk
ísland sem leikmynd
í Lucifer Rising
— fyrstu mynd Kenneth Amger í næstum
tvo áratugi
baö hljtímar einkennilega aö
heyra aö forseti íslands Vigdls
Finnbogadtíttir hyggi á opin-
bera heimstíkn til Islands. Hvaö
er aö tyra?
Er þaö ekki einmitt þar sem
hdn býr,á Islandi
A meöan Islendingar höföu
þjóöhöföingja aö láni frá Dönum
kom hann hingað upp af og til.
Það hét opinber heimsókn, mik-
ið haft við og þótti engum skrýt-
ið.
Kóngurinn 'þurfti aö kynnast
landi og þjóö, enda fjarlægöir
miklar i' þann tima. Nii tekur
fljótar af aö ferðast frá Bessa-
stöðum til Kaupmannahafnar
en Boröeyrar, nemakeyrtséi
loftinu. En hvernig skai mæla
fjarlægðir? í menningarlegu til-
liti eða i milum?
Til hvers og hvers vegna spyr
fólk? Var þetta ekki bara ein-
skær tiírismi? Og.um leiö alveg
tilvalin fjölmiðlamatur i gdrku-
tiöinni?
Þaö er ekkert undarlegt þó til-
gangurinn vefjist eitthvaö fyrir
fólki. bað er nefnilega oft þann-
ig aö ef enginn sjáanlegur árang
ur er sem hægt er aö vigta og
mæla og hönd á festa er það
sönnun á fánýti atburða. Þó
dettur engum i hug aö spyrja
um árangur af almennum sam-
komum, ættarmótum, kvöld-
vökum eða menningu!
Tortryggið bros færist yfir
andlit margra þegar sagt er aö
tilgangur opinberrar heimsókn-
ar sem þessarar sé að færa
Strjálbýlinga (Dala og
Strandamenn) nær þéttbýling-
um. Hvernig þá? Þaö er enginn
sýnilegur árangur af ferö for-
seta.
Er þetta ekki bara þrugl og
vitleysa?
í fjölmiðlum var mikið fjallaö
um heimsóknina og var erfittaö
flokka hana i klisjuspjald-
skrána.
HUn tilheyrir varla atvinnu-
málum, fjármálum, fræðslu-
málum né menningarmálum
beint. Frekar væri hægt að
troöa fréttinni i ,,Fólk i frétt-
um”
Þaö er nefnilega dálítiö
merkilegt aö þessa 10 daga hafa
nöfn og staöarheiti i „Fólk i
fréttum” klisjunni fengiö annan
og undarlegan blæ. í staöinn
fyrir kunnugleg nöfn eins og Liv
Ullmann, A1 Pacino, Farah
Fawcett, Elisabet Taylor ofl.
koma nöfn eins og Signý Sig-
mundardóttir frá óspakseyri,
Jónas Jónsson frá Melum, Guð-
rún Bachmann frá Bakka i
Bjarnafiröi og Pálmi Jónsson
hreppsstjtíri.
I staðinn fyrir staöi eins og
New York, Acapulco, Los Ang-
eles koma nöfn eins og t.d.
Borðeyri, BUÖardalur HrUta-
fjörður og Bæjarhreppur.
í stað almennra og skiljan-
legra sanninda um dásemdir
Nice, og Acapulco fáum við að
vita að i Bæjarhreppi sé fallegt,
þar bUi svo gott fólk. Er þetta
ekki svolitið nýtt I eyrun?
Það er einhver mishljómur i
setningunni að „færa fólk nær
hvert öðru”, en ástæðan er ekki
sU að þaö sé tímögulegt eða til-
gangslaust heldur samviskubit
sem margir hafa yfir aö vera
svo áhugalausir um þjóömenn-
ingu og raun ber vltni.
Blaöamaöur sem nU nýverið
skrifaöi grein um frjálsan út-
varpsrekstur I Timanum er
ágætt dæmi um þaö heilaga
áhugaleysi og viðurkenndu
minnimáttarkennd gagnvart
þjóðmenningu og mannlifi á Is-
landi sem gætir hjá mörgum. í
umræddri grein var fléttaö
saman fordómum og misskiln-
ingi og reynt aö sýna fram á
hversu drepfyndið þaö væri ef
einhvernti'ma yröi sett á lagg-
imar Utvarp Vestfiröir, hið
,,eina”sem fréttnæmt gæti tal-
ist þar væri hvort þessi vegur-
inn eöa hinn væri fær þessa
stundina, og hvort von væri á
flutningabátunum.
Sem sagt: ekki er mannlifið
merkilegt á Vestfjörðum. Skiln-
ingsleysið er mikið þegar setn-
ingar eins og „Utvarp Trékyllis-
vik” eru orönar aö sjálfvirkum
bröndurum. Þettaer dæmigerð-
ur hUmor fyrir þá sem haldnir
Forseti og sýslumaöur heilsast.
eru heimsborgaralegri minni-
máttarkennd. Og þeim fer held-
ur fjögandi, hér á landi. Harm-
leikurinn er sá að i raun og veru
ætti þessu ftílki aö finnast alveg
organdi fyndiö og halló að bUa á
Islandi almennt. Sei, sei.
Það sem ef til vill mætti helst
finna að þessari heimsókn for-
setans er umfjöllunin i fjölmiöl-
um. Andrikiö var heldur i
minna lagi. Litiö var fjallaö um
hlutina ööruvfsi en I upptalning-
ar og skeytastil. Engin fræðsla
um atvinnumál staöanna, eða
menningarleg sérkenni...
Helgarpósturinn hafði sam-
band viö fólk í þeim sýslum sem
forsetinn fór um og spurði
hvernig til heföi tekist.
Allir voru á einu máli um það
að heimstíknin heföi heppnast
vel. Einn viðmælandi minn
sagöi aö hiin ætti bara aö koma
oftar þvf allir þorpsbUar hefðu
tekiö til hendinni, málað, pUss-
aö og fægt allar byggingar og
mannvirki og færi vel á þvi að
slikt gerðist einu sinni á ári.
Sjálf segir Vigdis Finnboga-
dóttir, forseti „Ég held að það
hafi mikla þýöingu fyrir alla
þegar forsetinn heimsækir fólk-
iö sitt. Það vekur athygli ftílks i
þéttbýlinu á hvernig fólkið Uti á
landi býr. Þaö býr við allt aðrar
aöstæður en við hérna i þéttbýl-
inu. Þar eru samgöngur og
vinnuskilyrði erfið og þarf ftílk
oft á tiðum aö leggja mikið á sig
til þess aö komast i vinnu og til
aö hitta aöra. Ég vona bara aö
fjölmiðlum hafi tekist að koma
þessu nóg og vel til skila.”
Hvað sjálfa mig snertir var ég
gagnrýnin á heimsóknina til aö
byrja meö, en hUn vakti forvitni
mina og hver veit nema maður
fari þarna vestur i óopinbera
heimsókn næsta sumar...
tsland er notaö sem leikmynd i
nokkrum atriðum kvikmyndar-
innar „Lucifer Rising”, nýjustu
mynd Kenneth Anger, kunnasta
neöanjaröarkvikmyndagerðar-
manns Bandarikjanna.
Kenneth Anger var á miöjum
sjötta áratugnum ásamt Andy
Warhol og Jack Smith iðinn viö aö
hneyksla Hollywood með gerö
framsækinna kvikmynda.
Þau leika aöalhlutverkin i Lucifer
Rising: Myriam Gibril sem Isis
og breski kvikmyndaleikstjórinn
Donald Cammel sem Osiris.
Cammel, sem frægastur er fyrir
samvinnu sina meö Nicolas Roeg
viö gerð Perfomance, er guðson-
ur galdrameistarans og skáldsins
Aleister Crowley sem Anger hef-
ur oröið fyrir miklum áhrifum af.
Þær fjölluðu mestmegnis um
spillinguna og þá hræsni sem rikti
i kvikmyndaiönaöinum i Amer-
iku. Enn fremur einkenndust
myndir þeirra af tæpitungulausri
lýsingu á lifi hástéttarinnar þar i
bæ t.d. kynferöislegri Urkynjun
og rotnu sálarlifi þeirra sem
stjórnuðu ferðinni I kvikmynda-
iönaöinum.
Af þessum þremur köppum er
Kenneth Anger sá eini sem enn
fæst við kvikmyndagerð. Jack
Smith hætti eftir að hann gerði
kvikmyndina „Flaming Creatur-
es” og Andy Warhol hefur ekki
komið nálægt kvikmyndagerö
sjálfur eftir morötilraunina sem
hann varð fyrir ’68. Það nýjasta
hjá Andy Warhol núna er aö hann
er að opna sina eigin sjónvarps-
stöð: „svo ég geti ráðið pró-
gramminu sjálfur” eins og hann
orðaði það.
Kenneth Anger er borinn og
barnfæddur i Hollywood og aðeins
17 ára gamall gerði hann kvik-
myndina „Fireworks” sem hann
gerði eina helgi þegar foreldrar
hans voru ekki heima. Myndin er
sálfræðidrama um sado masók-
isma og kynvillu. Eins og efnið
gefur til kynna greip öll Holly-
wood andann á lofti þegar strák -
lingurinn sýndi myndina almenn-
ingi.
Frægastur er hann þó fyrir av-
ant-garde myndina „Scorpio Ris-
ing” en hana gerði hann 1963 og er
það kvikmynd um lif mótorhjóla-
gengis á Coney Island. Þessi
kvikmynd vakti mikla athygli og
er ein af Utbreiddustu kvikmynd-
um avant-garde listamanna.
Kvikmyndin „Lucifer Rising”
fjallar eins og nafnið gefur til
kynna um djöfulinn og hans ára,
og byggir á hugmyndum enska
galdrameistarans Aleister Crow-
leys sem Anger tekur álika mikið
mið af og Alfreð Flóki.
Söguþráðurinn er eitthvað á
þessa leið: Isis og Osiris likamn-
ast i Þebuborg og reyna að ná
sambandi hvort við annað. Þess-
um tilraunum fylgja mikil læti og
hamagangur s.s. eldgos (ís-
land?), stormar og aðrar plágur,
Lærisveinn Lucifers rumskar Við
öll þessi læti. Lilith (Marianne
Faithfull) ris upp Ur keltneskri-
gröf og fer hún ásamt læri-
meistaranum (Anger) að undir-
búa endurkomu Lucifers.
Kenneth Anger hefur verið i um
það bil 12 ár að vinna að gerð
þessarar myndar. Er það að
sjálfsögðu þvi um að kenna
hversu erfitt er að framleiða
kvikmyndir nú á dögum, án þess
að hafa fjársterka aðila á bak við
sig. — EG.
Einn serkcnnilegasti kvikmynda-
geröarmaöur Bandaríkjanna, —
Kenneth Anger.
f%
■ r § Fjölmið/un
% J| eftir Elisabetu Guðbjörnsdóttur

„ Tónlist tii að bræða ís"
' ft'ti/lfftH t**H ti
BrunoMadema
Aura-Biogramma • Quadrivium
GúseppeShopoi
~i—oýj; STEweo
-J
Bruno Maderna (1920—73):
Aura-Biogram ma-Quadrivium
flytjendur: Symfóniuhljómsveit
noröur-þýska Utvarpsins
stjórnandi: Giuseppe Sinopoli
Utgefandi: Deutsche Grammop-
hon 2531 272 (1980)
Bruno Maderna varð ekki
langlifur, en tókst þó á fremur
stuttum ferli að ávinna sér virð-
ingu og varanlegan sess innan
nUtima-tónlistar. Hann var
fæddur i Feneyjum, eins og
Luigi Nono, enda voru þeirsam-
stúdentar. Ásamt Luciano Berio
voru þessir Feneyingar, frum-
kvöðlar itaiskrar nútimatónlist-
ar eftir seinni heimstyrjöldina.
Það er langt i frá að Maderna
hafi heilshugar tekið ástftístri
við framúrstefnu samtiðarinn-
ar. Hann var alhangt frá hug-
myndaheimi Boulez eða Stock-
hausen og snéri sér ekki að
serialisma fýrr en tiu árum eftir
lok námsferils sins. Það var þvi
ekki Webern sem gagntók hann,
heldur Bartók og Stravinsky.
Kannski má rekja þessa varn-
fæmi Maderna til klassiskrar
menntunar hans (hann stundaði
nám við tónlistarskólana i
Milanó, Siena og Róm ). Einkum
mun tónsmiðakennari hans,
tónskáldið Gian Francesco
Malipiero, hafa haft sitt að
segja. Malipiero var alla ævi
svarinn andstæðingur tólftóna-
kerfisins austurrlska og hallaði
sér fremur að impressjónisma
Debussy og nýklassiskri ttínlist
20. aldarinnar.
Þrátt fyrir þetta vegarnesti,
gerist Maderna nemandi
Hermann Scherchen i hljóm-
sveitastjórn. Scherchen var þá
oröinn frægur sem stjórnandi á
verkum Schoenbergs og mun
hann, ásamt Boulez sem
Maderna kynntist eftir strið,
hafa opnað heim framúrstefn-
unnar fyrir hinum unga Itala.
Frá og með 1950, er Maderna
orðinn virkur þátttakandi i
sköpun sið-serial tónlistar og
brátt gerist hann einn af boð-
berum eletróniskrar hljómlistar
á Italiu (stofnar eletróniska
stúdi'oið við Utvarpiö i Milanó
ásamt Berio, 1955). Þá kenndi
hann við konservatoríið i
Feneyjum og sumarakademi-
una iDarmstadt, þar sem hann
gerðist stjórnandi kammer-
sveitar borgarinnar frá
1958—67.
Darmstadt var á þessum ár-
um, sannkölluö höfuðborg
framúrstefnutónlistar. Þar voru
m.a. Nono og Stockhausen og
fór fram mjög frjó umræða um
markmið og stefnur. Aður en
langt um leið, var Bruno
Maderna og hljtímsveitarstjórn
hans oröin viðfræg, enda munu
fáir stjómendur hafa staðiö
honum jafnfætis á sviði 20. aldar
tónlistar (hann stjórnaði m.a.
óperu Nono „Intolleranza”,
þegar hún var frumflutt i
Bandarikjunum. Boston 1965 og
einnig stjórnaði hann symfóniu-
hljtímsveitum Chicago og New-
Ya-k-borgar). Undir lok ævinn-
ar, var hann skipaöur aðal-
hljómsveitarstjóri itölsku Ut-
varpshljómsveitarinnar (Orc-
herstra Sinfonica della RAI)
Margir hafa bent á það, að
snilli Maderna sem hljómsveit-
arstjóra, hafi skyggt á frama
hans sem tónskálds. Bæði var
að hann vildi ekki trana sér
fram sem tónsmiður og hitt, að
hann neitaði að fylgja til hlitar
stranglrúarstefnu serialismans.
Þetta ber að hafa i huga, þegar
verk Maderna eru krufin.
„Versti galli i heimi er harð-
fylgni. Ég hata að vera sam-
kvæmur sjálfum mér, þvi slikt
drepur allt”, mun hann ein-
hvern tima hafa sagt.
Sannleikurinn er sá að
Maderna er nær hugmyndum
Schoenberg um „seial
harmonf”, en harðlinu Webern.
Þess vegna eru verk hans að-
gengilegri en verk manna á
borð við Boulez og Stockhausen.
Þetta er augljóst, þegar hlustað
er á „Quadrivium” fyrir 4 slag-
verk og 4 hljtímsveitargrúppur
sem samið var fyrir ttínlistar-
hátiðina i' Royan I Frakklandi,
1969. Þótt verkið sé að einhverju
leyti tengt. „Gruppen” og
„Carré” Stockhausen, vegna
skiptingar hljómsveitarinnar i
blokkir, þá eru áhrifin allt önn-
ur. Lyrikin sem stundum nálg-
ast hreinan impressjónisma, er
Maderna svo I blóð borin, að
hlustandinn á það til að gleyma
þvi, að um serial-tónlist sé að
ræða.
Sömu sögu er að segja um
„Aura” hljómsveitarverk frá
1972, þar sem 54 strengjum er
skipt i6 hópa, auk blásturshópa.
Hér verður tónlistin svo
impressjónisk, að hljómsveitin
virkar sem stórt kammer-
orkestra. Skyldleikinn við
kammerkonsert Alban Berg,
leynir sér ekki.
Þá rekur lestina „Bio-
gramma” i' þremur köflum, fyr-
irstóra hljómsveitsamið seint á
árinu 1972. Likt og i fyrri verk-
um, sniðgengur Maderna hug-
myndir um formfasta para-
metra, þannig að tónlist hans
fellur langt frá algjörum
serialisma.
Þannig má segja að Maderna
hafi tekist að skapa harmtíner-
andi tónlist innan tólftóna-
kerfisins, nokkuð sem Schoen-
berg dreymdi um, en entist ekki
aldur til að framfylgja til veru-
leika. Vegna hins klassiska yfir-
bragðs, ljóðrænu og mýktar,
átti tónlist Maderna ekki upp á
pallborðið hjá þeim sem heimt-
uðu algera harðlinustefnu. En
um leið er hún eins og boðsmiði
fyrir byrjendur sem langar að
kynnast framúrstefnuttínlist
eftirstriösáranna, en eru
hræddir við að gefast upp á
miöri leið. Þó er þessi tónlist
aldrei einföld eða yfirborðsleg.
Þvi mæli ég eindregið með
þessari fallegu og vönduðu
plötu. HUn ætti að geta brætt
eitthvaö af þeim Is sem lagst
hefur yfir unnendur ttínlistar
sem ekki mega heyra á „avant
garde” minnst.

Hljómplötur - Klassik
eftir Halldór Björn Runólfsson