Helgarpósturinn - 10.07.1981, Blaðsíða 6

6
____ ________________________Föstudagur io. júií 1981 halrjrRrpn^ti /r/nn_
STÓR HLUTI ÞJÓÐARINNAR MEÐ ÓLÆKNANDI SJÚKDÓMA
MIGREN■ OG PSORIASIS-
SJÚKLINGAR GETA EKKI
VÆNST LÆKNINGA
eftir Guðmund Árna Stefánsson
ölæknandi eöa illlæknandi
sjUkdomar herja enn á mannkyn-
iö, enda þótt þróun læknavls-
indanna hafi veriö hröö undan-
farna áratugi. Ennþá eru þeir
sjúkdómar til, sem læknar standa
ráöþrota gagnvart og nægir þar
aö benda á krabbameiniö og fleiri
lífshættulega sjUkdóma. En þeir
eru langtum fleiri sjUkdómarnir,
sem plaga mannskepnuna og
ymsir eru þeir kvillar, sem menn
ganga meö frá vöggu til grafar,
djúkdómar sem hafa mikil áhrif
á lif manna, en eru þess eölis aö
fólk getur lifað meötþá meira
og minna eðlilegu lifi i fleiri
áratugi I okkar þjóöfélagi. En
aöeins eölilegu lifi aö vissu
m arki.
Og þetta eru sjdkdómar, sem
læknavísindin hafa ekki náö aö
sporna gegn. t þessum flokki má
nefna, sykursyki, liðagigt,
ofnæmissjúkdóma ýmisskonar
migren —höfuöverk og psoriasis
hdösjUkdóminn.
Hér á eftir verður Utið örlitiö á
tvo siðasttöldu sjdkdómana —
migren og psoríasis. Ólikir
sjdkdómar ieöli sinu, en svipaöir
á ýmsan hátt.Það fólk sem þjáist
af öörum hvorum þessara
sjdkdóma er fólk eins og ég og þú
— fólk sem tekur þátt I leik og
starfi þjóðfélagsins eins og allir
aörir. Sá er þó munurinn aö
m igren — eöa psoríasissjdklingar
verða að ganga með þessa
sjúkdóma alla ævi og eiga i
baráttu viö þær kvalir og þau
óþægindi sem þeim fylgja.
Þaö eru ekki ófáir sjUklingar
sem eiga viö þessa kvilla aö
stríða. Ætlað er að 5000 fslend-
ingar hafi psoriasis i meiri eöa
minni mæli, eöa alis 2%
þjóöarinnar og fleiri eru taldir
þjást af migren, eða rdmlega 10%
þjóöarinnar.
meö psoriasis
Blettafólkið
Hvaö er psoriasis? t fáum
orðumsagter það htiðsjiikdómur,
sem birtist á húð fólks, sem
rauðir, skorpukenndir og upp-
hieyptir blettir. Þessir blettir eru
misstórir og misjafnlega út-
breiddir um lilcamann, eftir þvi
hvað sjúkdómurinn er á háu stigi.
Blettir geta oröið allt aö hálfum
sentimetra aö þykktog veriö hvar
sem er á Ifkamanum, en venju-
legast sýna þeir sig fyrst á oln-
bogum, hnjám og i hársverðin-
um. Stundum geta þessi Utbrot
valdiö kláöa eöa sársauka hjá
sjúklingum.
Psoriasis getur leyst úr læðingi
á hvaða aldursskeiöi sem er, en
algengast er aö hann brjdtist Ut i
fyrsta sinn um eða fyrir tvitugs-
aldurinn. Og sjúkdómurinn er
ólæknandi, en getur þó horfiö hjá
sumum jafnskjótt og hann kom.
Hér áöur fyrr, þegar minna var
vitaö um sjUkdóminn var algengt
aö menn bæru harm sinn i hljóöi
og reyndu aö fela þessi Utbrot á
likamanum. PsoriasissjUklingar
fóru þá ekki á almenna baöstaöi
og á góöviðrisdögum voru þeir
kappklæddir til að fela Utbrotin.
Þetta er nU að nokkru leyti liöin
tiö. Fyrir tæpum 10 árum stofn-
uöu psoriasissjúklingar samtök
(SPOEX — Samtök psoriasis- og
exemsjúklinga) og er tilgangur
félagsins aö halda uppi fræðslu
um sjúkdóminn og efla mögu-
leikana á lækningu, auk þess að
bæta félagslega aðstöðu sinna
félagsmanna. Þá er það keppi-
kefli félagsins, aö stuöla aö þvi aö
ókeypis lyf fáist fyrir psoriasis-
og exemsjúklinga og koma á
samvinnu við erlend félög með
sama starfsgrundvöll.
Að sögn starfsmanna félagsins
hefur talsvert áunnist á þeim 10
árum sem liöin eru frá stofnun
félagsins. „Kannski fyrst og
fremst þaö, aö menn eru ekki
feimnir viö aö viðurkenna
sjUkdóm sinn og fela hann ekki
lengur — enda engin ástæöa til.
Þó kemur það fyrir, aö t.d. á
sundstööum komi upp fáfræði hjá
fólki, sem sér mann Utsteyptan i
psoriasis og vill meina þeim hin-
um sama aö synda i sama vatni
og aörir. Óttast smitunarhættu.
Þetta er auövitaö fjarri lagi, þvi
smitunarhætta er engin hvað
psoriasis varöar
Ekki smitandi
frekar en freknur
Þaö er rétt aö leggja áherslu á
þá staöreynd aö psoriasis er ekki
smitandi sjUkdómur, en það hefur
viljað brenna viö hjá sjúklingum
og öðrum, að foröast of náið sam-
— sagði Jósef Hólmjárn
„Þaö er mjög einstaklings-
bundiö hvernig sjúkdómurinn
migren birtist I sjúklingum og
orsakir höf uöverkjakastanna
viröast mjög mismunandi eftir
ei nstaklingu m," sagði Jósef
llólmjárn formaöur Samtaka
migrensjúklinga.
„Ég er t.d. mikill fjallamaöur
og einhverra hluta vegna fékk ég
alltaf migrenköst þegar ég var i
þessum fjallaferöum. Hélt lengi
aö kalda toftiö á hálendinu kallaöi
þetta fram. Komst siöan aö þvi,
aö þaö var ekki loftið eöa langar
og strangar göngur, sem voru
orsakavaldurinn, heldur einfald-
lega suöusUkkulaðiö, sem ég
borðaði mikiö á þessum feröum.
Hætti því aö borða súkkulaðið og
ástandiö breyttist strax til hins
betra."
1 framhaldi af þessu, sagði
Jósef, aö það væri mjög mikil-
vægt aö migrensjúklingar héldu
dagbók um migrenköstin og
undanfara þeirra, til aö þekkja
atferli sjúkdómsins í sjálfum sér
og þannig leita ráöa til aö foröast
t.d. ákveðnar fæðutegundir eöa
atferli, sem kallaöi fram migren-
kast.
— Er ekki erfitt að stunda
vinnu, þegar köstin koma svona
oft og án mikils undanfara?
„JU, þvf er ekki að neita. Hér á
árum áöur missti ég tvisvar
vinnu, vegna lélegra mætinga,
sem aftur orsökuðust vegna tiöra
mfgrenkasta. Ég hef nú starfað
hjá OrkustofnUn i 8 ár og hef
fengiö skilnig minna yfirmanna á
þessum sjUkdómi minum og þeir
vita, aðég fæ migrenköst og er þá
frá vinnu vegna sjúkleika, en
ekki aumingjaskapar.
Ég veit hins vegar til þess, aö
margir eiga i vanda á sinum
vinnustöðum vegna þessa og
vinnuveitendur skilja þaö ekki
alveg, hvernig manneskja getur
Margir psoriasis-
sjúklingar veigra
sér viö, aö fara á al-
menna baöstaöi
vegna útbrota á
likama.
Sálræna hliöin er
ef til vill sú erfiðasta
fyrir fólk meö psor-
iasis og þaö á I höggi
viö fordómafullt
lólk, sem jafnvel ótt-
ast að psoriasis
smiti út frá sér. Það
er auövitaö algjör
firra.
neyti við annaö fólk af ótta viö
smitun. SPOEX hefur vegna þess
látið útbUa veggspjald, þar sem
segirm.a. aö psoriasis smiti ekki
frekar en freknur.
En hvers vegna fá þá sumir
psoriasis en aörir ekki? Sannleik-
urinn er sá aö orsök sjúkdómsins
erenn þann dag i dag óráðin gáta.
Ljóster þó aö sjúkdómurinn hef-
ur áhrif á frumumyndun húöar-
innar. Hjá heilbrigöu fólki endur-
nyjast húöiná 3—4 vikum, en aft-
ur á móti aðeins á 3—4 dögum hjá
psoriasissjúklingum. Vegna þess-
arar offrumumyndunar kemur
skorpa á blettina. Þetta skýrir þó
alls ekki hvers vegna sjúkdómur-
inn vaknar i' likama fólks. Stund-
um getur streita eöa bólgur, t.d.
hálsbólga veriö orsökin fyrir upp-
hafinu. En sjúkdómurinn stingur
sér aöeins niður hjá vissum hópi
og það mun sannað mál, aö
sjúkdómurinn gengur i ættir.
Gengur ef til vill ekki kynslóö
fram af kynslóö, þannig aö heilu
ættírnar séu Utsteyptar, en liggur
þó i ákveönum ættum .
ff
iuiuuvc/nf
fengið höfuöverki oft i mánuöi og
verið frá vinnu vegna þess arna.
Þá er og ljóst að fjölmargar
konur sérstaklega, bókstaflega
þora ekki Ut á vinnumarkaðinn af
þessum sökum, þótt þær séu hinn
besti vinnukraftur milli migren-
kastanna.
Jósef sagði aö migrensjúk-
lingar biðu þess, að göngudeild ■
væri opnuö fyrir þá i Landspital-
anum, þar sem þeir fengju með-
fa-ð og væru rannsakaöir i verstu
köstunum. Þessa göngudeild
ætti að opna, þaö væri frágengið
mál hjá heilbrigðisyfirvöldum og
hUsnæöið til staöar, en ennþá ætti
eftir aö innrétta húsnæðið. Vonir
stæöu til að deildin yrði opnuð
fljótlega á næsta ári.
— Attu von á undralyfi, sem
læknar mein migrensjúklinga?
„Hreinskilnislega verð ég aö
svara þeirri spurningu neitandi.
Aekki von á sliku á næstu árum,
en á hinn bóginn vona ég svo
sannarlega að það finnist lyf, sem
geti gert migrensjúklingum lifið
bærilegra, en þaö er í dag.
Þessi sjúkdómur er einkar
skæöur á noröurhveli jaröar og
mun ástæðan vera sú, að sólar-
ljósiö hefur bætandi áhrif á
sjúkdómseinkenni. Þar af
leiðandi er það algengt aö
psoriasissjúklingar fari til sólar-
landa reglulega og haldi þannig
sjúkdómnum niöri. Einnig eru
ýmis önnur ráö notuð til að halda
sjúkdómnum i skefjum, smyrsl,
krem eöa vökvar, sem innihalda
cortiesonstereoida, tjöru, salicyl-
sýru eöa önnur efni. Þetta eru allt
útvortis lyf og þarf aö bera þau á
hina sýktu bletti nokkuð stööugt
og reynir þaö á þol.nmæði og út-
hald sjúklinganna. ‘ um þessara
meöala hafa verið notuö i allt aö
100 ár, þótt önnur nýrri hafi einn-
...Ég er nýkomin af sjúkra-
húsi og þar var mér sagt, aö ekki
værí til nein lækning viö migren
og ég kem engu betrí til baka
heim.Ég fékk fyrst migren þegar
ég var 14 ára og var slæm til 24
ára aldurs. Slðan var ég aö mestu
laus viö verkinn, þar til á slöustu
árum (47 ára nú), en þá hef ég
veriö mjög slæm og fengiö
migrenköst I hverri viku.
Ég bý úti á landi þar sem ekki
ereinu sinni læknir.... Ég er alveg
aö gefast upp, og fjölskylda min
er eyöilögö út af þessu og vill þó
allt fyrir mig gera.”
Þetta er lýsing eins af mörgum
sjúklingum, sem þjást af migren-
höfuöverk. Erlendar rannsóknir
sýna að 10% allra þjást af þessum
sársaukafulla og ólæknandi sjúk-
dómi. Jafnvel er talið aö fleiri fái
snert af þessum sjúkdómi ein-
hvern tlma, en óhætt er aö full-
yröa aö 10% i'slensku þjóöarinnar,
ig komiö á markaöinn.
I þessu sambandi er vert aö
geta þess, aö sjúkratryggingar
taka verulegan þátt i ferðum
psoriasissjúklinga til sólarlanda
til að leita sér lækninga. Flestir
fara til heilsustöövar á Kanari-
eyjum, sem nefnist Lansarote.
Sjaldnast sérö þú á alklæddum
psoriasissjUklingi að hann gangi
með sjUkdóminn. Þó eru stundum
blettir á handarbökum og blett-
irnir í hársverðinum geta teygt
sig fram á ennið og gagnaugun.
Geta þaö verið mikil andlitslýti.
Fyrir getur h’ka komið, aö
sjUkdómurinn komist á það hátt
stig aö sjúklingar veröi aö
leggjast á sjúkrahús til
meðferöar. En umfram allt er
það undir sjUklingnum sjálfum
komið hve vel hann getur haldiö
sjUkdómnum i skefjum meö
stanslausri meðferö. Psoriasis-
sjUklingar verða þvi aö sætta sig
viö sjUkdóm sinn og lifa i sam-
ræmiviö hann, þangað til lækna-
visindin finna haldbetri lausnir en
nU eru viö lýöi. Nöpur staöreynd,
en sönn.
Og orö Haröar Agústssonar
fyrsta formanns SPOEX segja
meira um þær likams- og sálar-
kvalir, sem psoriasissjúklingar
veröa aö ganga i gegnum á lifs-
leiöinni, þegar hann segir: „Oft
hef ég hugsaö til þess, að aldrei
gæti ég eignast svo mikinn óvin,
að ég óskaöi honum aö þurfa aö
liöa eins og við þurfum fyrir
þennan sjúkdóm.”
séu meira og minna frá vinnu og
geti ekki lifaö eölilegu lifi vegna
höfuöverkjakastanna. Ekki li'till
hluti þjóöarinnar.
Allir fá höfuöverk einhvern
timaá ævinni, t.d. vegna þreytu
nú eða i' alræmdum timbur-
mönnum. Slikir höfuðverkir eru
þó skammvinnir og sjaldgæfir
miöaö viö reynslu migrensjúk-
linga og gamla góða magnyliö,
sem flestir taka viö smávægilegri
kvillum dugir skammt eöa alls
ekki á migrensjúklinga.
Gengur i ættir
Algengast er migren hjá fólki á
aldrinum 20—50 ára, þ.e. á besta
starfsaldri og tiönin er helmingi
meiri hjá konum en körlum . Mjög
er misjafnt eftir einstaklingum
hve tiöni kastanna er mikil, eða
hve lengi þau standa yfir. Raun-
verulega má segja, aö engin al-
10%
þjöðarinnar með migren