Helgarpósturinn - 10.07.1981, Blaðsíða 26

26
Föstudagur io. júií 1981 halrjarpn<zfi irínn
að synda?
Á maðurinn meira sameiginlegt
með selum og hvölum en i fljótu
bragði mætti ætla?
Ef þii lokar þig inni á baöher-
bergi, ferð úr öllum fötunum og
lítur i spegil — hvað séröu þá sem
aögreinir þig frá mannöpunum,
fi-ændum þfnum?
Jií, þii ert hárlaus, eöa svo til al-
veg. Þu stendur beinn og á tveim-
ur fötum. Höfuðiö á þér er stórt,
miðað við apans, hendurnar eru
stuttar og brjöstkassinn lítill. Og
ef þú ert kvenmaður eru brjóstin
ólíkþeim á apaynjunni. Fæturnir
cru flatir. Kasskinnarnar eru
grfðarstórar. Þú ert með höku, og
svo skringilega lagað nef, aðnas-
imar vfsa beint niður.
Margt fleira mætti eflaust týna
til, en þetta er all nokkuð. Þú ert
Homo sapiens, og oröinn gjör-
ólíkur mannöpunum sem þú varst
einu sinni svo likur.
Frá því að maðurinn fór að
velta fyrir sér uppruna si'num i
alvöru, aðallega á sfðustu hundr-
að árum, eftir að Darwin lagði
fram kenningar sínar, hefur hann
spurt sig þrálátlega: Af hverju
breyttumst viðsvona? Hvað var
það sem gerðist?
Öyggjandi svör hafa ekki verið
mörg. Að vi'su hafa núti'mavis-
inda hjálpað til við að raða saman
þessu púsluspili, en svo langt er
um liðið si'ðan þessar breytingar
hófust að mjög erfitt er að gera
sér grein fyrir staðreyndum —
þrátt fyrir hjalp tækninnar.
Þvi hefur vitneskja um þessi
mál kannski fremur byggt á rök-
vi'si, en hörðum staðreyndum:
Við höfum litið i' kringum okkur i
dýrari'kinu og lagt saman tvo og
tvo. Bætt svo við þvi' sem forn-
leifafræðin hefur leitt i ljós og
reynt að draga af þvi ályktanir.
Niðurstöðurnar hafa verið mis-
munandi, eins og við er að búast.
Kenningar hafa verið settar
fram, og sumar orðið úreltar. Til-
ef ni þessa greinarkorns er ein slik
kenning úrelteða ekki, sett fram
i bókinni ,,The Descent of Wom-
an” sem út kom fyrir fáum árum .
Höfundur hennar er Elaine Morg-
an, sem er kona, og i bókinni set-
ur hún fram tilgátursem stangast
allverulega á við þau sjónarmið
sem rfkjandi hafa verið i þessum
fræðum undanfarna áratugi.
Henni finnst að þeir sem helst
hafi fjallaö um þessi mál — menn
eins og Desmond Morris (sem
skrifaði Nakta apann) — hafi svo-
til eingöngu horft á karlkynið, og
ekki tekið tillit tU þess að meiri-
hluti mannkynsins á hverjum
tfma eru konur og börn.
Það sem þó er mest stingandi
fyrir leikmann i þessum fræðum
er að hún heldur því fram að
maðurinn hafi gerst sjávardýr i
um tiu mUljónir ára, og að það
hafi öðru fremur leitt til þeirra
breytinga sem siðar gerðu hann
að Homo sapiens.
Þvieralmennt haldið fram að
Homo sapiens, hinn viti borni
maöur, hafi orðið til á Pleistocene
timabilinu fyrir tugmilljónum
Kasskinna rnar stóru eru upp-
hafiö að ótal vandamálum
ára. En Elaine Morgan segir að
allar mUiilvægu breytingarnar
hafi þá þegar átt sér stað. A und-
an Pleistocene timabilinu kom
Pliocene, og á undan þvi Mio-
cene.
Það var á Miocene timabilinu
sem á lifi var kvikindi af ætt
mannapa, Dryopithecus Afrikan-
us, og sem fundist hafa leifar af.
SU tegund dó Ut fyrir milljónum
ára, þegar hið brennheita 12
milljón ára þurrkatimabil, Plio-
cene, hófst. Þá minnkuðu frum-
skógarnirhratt, og dýr sem lifðu i
trjánum urðu að fara Utá hinar
voðáttumiklu sléttur sem mynd-
uöust í staðinn.
Þetta er sU breyting á lifnaðar-
háttum sem flestir telja að hafi
bUið til manninn. En Elaine
Morgan er ekki sammála. Hún
segir öll rök benda til þess að apa-
tegund, eins og Dryopithecus Afr-
ikanus, hefði orðið Utdauð við
þessa breytingu. Dýr merkurinn-
ar voru flest grimmari, sterkari
og fljótari en hún — hún átti sér
ekki viðreisnar von.
Þess vegna dó hún út, segir
Morgan. En skyldmenni henn-
ar,sem bjuggu nær ströndinni,
þau björguðust. Skortur á fæðu,
grimm rándýr og i alla staöi erfið
lifsskilyrði ráku þessá mannapa
Uti fjöruna og hafið næst landi.
Og i um tólf milljónir ára dvaldi
þetta apagrey i' vatninu, og sU
dvöl breytti honum mjög.
1 fjörunni hafði hann nóg að
borða. Þaö er ekki stórvægileg
breyting að fara að borða kvik-
indi f jörunnar i stað skorkvikinda
landsins. Ogþegar hann var kom-
inn á lagið var ekki stórt stökk i
allskonar krabba og siðan ein-
hverskonar fisktegundir.
I f jörunni, eða sjónum var líka
fundin vörn gegn rándýrunum,
með þvi að vaða eins langt úti' og
mögulegt var — og biða þar þang-
að til kattardýrin urðu leið, og
sneru við.
Það er auövitað engin smáræð-
is bylting að dýrategund skuli
taka uppáþvi'aðfara i' sjóinn. Og
hér er ekki rúm til að greina frá
þeirri flóknu og timafreku at-
burðarás, sem Morgan lýsir i bók
sinni. Eneflitið erá manninn i dag
með tilliti til þess að hann hafi
mótast aö einhverju leyti I vatni,
koma i ljós furðulegustu hlutir,
eins og Morgan bendir á i' smáatr-
iðum i bók sinni. Hér verða nefnd
nokkur dæmi:
Af hver.iu göngum við
upprétt?
Þaðer fullkomlega órökrétt að
ætla að dýr sem kemur niður úr
trjánum niður á slétturnar til að
veiða, skuli færa sig uppá aftur-
fæturna. Ferfætlingar eru langt-
um fljótari en tvifætlingar, og á
sléttunum er það hlaupahraðinn
sem gildir öðru fremur.
Það er hinsvegar fullkomlega
eðlilegt fyrir dýr sem fer i sjóinn.
Selir og hvalir — spendýr sem
farið hafa i' vatnið — eru straum-
linulaga ogþráðbein. Dvöl i' vatni
leiðir undantekningalaust til
slikra breytinga.
.\f hverju erum við hár-
laus?
Það er nánast einsdæmi meðal
spendýra og algjört einsdæmi
meðal apategundanna, að engin
hár þeki likamann. Engin eðlileg
skýring er til á þvi hvernig mað-
urinn fór að þvi' að missa feldinn,
hafi hann verið á landi.
Ef hann hefur fariö i sjóinn er
hinsvegar svarið komið. Blautur
loðfeldur er ekki til hagræðis a
sundi — það vita allir. Þvi var
Eru þetta leyfar af sundfitum?
eðlilegtað þessi mannskepna los-
aði sig við hann með tiö og tima.
1 viðbót við þetta bendir Morg-
an á að þrátt fyrir að vera hár-
laus, þá er maðurinn með fitulag
undir húðinni, sem gegnir sama
temprunarhlutverkinu. Þar sker
hann sig algjörlega úr flokki ætt-
ingja sinna, en gengur i lið með
selum og hvölum, sem hafa þykkt
spiklag undir húðinn. Það er ekki
glóra i' þvi fyrir landdýr að kasta
af sér hárum og safna fitulagi á
sama tima.
Af hverju fór þetta dýr
að nota vopn?
Þótthægt sé að kenna mannöp-
um að nota einfalda hluti, þá dett-
ur þeim það aldrei i hug villtum.
Til þess að slíkt gerist má engin
Þaö rignir ekki ofan i nefið á okk-
ur.
tilviljun ráða, — „tilraunin”
verður aö heppnast i hvert ein-
asta skipti. Og útilokað er, segir
Morgan, að forfeðrum okkar á
slettunni hafi dotöö i hug, þegar
hlébarði var á hælunum á þeim,
að taka upp grjöt og kasta.
I fyrsta lagi er ekki mikið af
grjóti á grassléttum, og jafnvel
þótt þetta hefði átt sér stað, hefði
dýrinu ekki dottið i' hug að endur-
taka þaö siðar. Það sá ekki or-
sakasamhengið milli grjótsins,
kastsins og særðs dýrsins — það
var of heimskt.
En ef það hefði setið i fjörunni
með milljónir af steinvölum og
þúsundir skeldýra i kringum sig,
þá er annað uppá teningnum. Ef
það lamdi meö steininum á skel-
ina brotnaði hún og matur kom i
ljós. Þetta gerðist aftur og aftur
Myndir: Jim Smart
og mistókst aldrei. Og það sama
gilti um stærri dýrin. Þú getur
gengið að selkóp og lamið hann i
hel með grjóti. Þannig skýrir
Morgan eina af stóru spurningun-
um.
Hún bendirf bókinn á dtal smá-
atriði í utliti mannsins og háttum
sem benda til hins sama:
Við grátum söltum tárum . Eng-
ir mannapanna gera það, og svo-
til engin landdýr. En öll sjávar-
dýr losa sig við saltið i likaman-
um i gegnum augun eða nefið.
Hið siöa hár á höfði okkar er
undarlegt einsdæmi, og þjónar i
fljótu bragði engum tilgangi. En
ef kona er með barn i fanginu i
sjónum, er hárið (eða eitthvað
álika) nauðsynlegtfyrirbarnið að
halda sér i ætli hún að hreyfa sig i
vatninu. Þar segir Morgan lika
vera komna skýringuna á þvi af
hverju hár ófriskra kvenna
þykknar.
Ef þú spennir þumalfingurinn
útfrá vfsifingri, sérðu að hann
myndar um 90 gráðu horn. Þú
nærö honum ekki aftar. Apar
hinsvegar getalátið hann mynda
180 gráðu horn, enda kemur það
sér vel. Húðsepinn á milli þjónar
engum augljósum tilgangi. Nema
sem sundfit. Og rannsöknir á
skólabörnum hafa leitt i ljós að
svona 8% þeirra hafa visi að
sundfitum milli tánna.
1 selumog hvölum hægist hjart-
slátturinn þegar þeir kafa. Þetta
er til að súrefnisneyslan minnki
og þeir geti kafað lengur. Það
sama, þó i' litlum mæli sé, á sér
stað f mannslikamanum, sem i
þessu sker sig algjörlega úr flokki
landspendýra.
Svona mætti áfram telja. Af
hverju eru brjóst konunnar t.d.
eins og þau eru, en ekki bara geir-
vörtur á sléttri bringu, eins og á
apaynjunum? Jú — það er vegna
þess að hárleysi konunnar gerði
ungviðinu mun erfiðara fyrir að
ná upp i geirvörtuna. Þessvegna
færðist hún smámsaman neðar á
likamann með þessum hætti.
Þetta eru smáatriði sem skipta
ekki sköpum. En Elaine Morgan
notar þessa sjávarkenningu sina
lika til að svara stórum spurn-
ingum.
Hvers vegna fékk mað-
urinn málið?
Tungumálið hefur kannski oðru
fremur búið til Homo sapiens —
hinn vitiborna mann. 1 upphafi
var orðið, segir biblian. En af
hverju fóru forfeður okkar, einir
mannapanna, að tala? Apar og
önnur spendýr hafaalla tið notað
lyktarskyniö og sjónina til allra
helstu samskipta. Þaö hefur
dugað þeim ágætlega.
Elaine segir ástæðuna vera þá
að þegar maðurinn^ða þessi for-
faðir hans, fór i vatnið þá hafi
þessar samskiptaleiðir orðið ill-
færar. Lyktin barst ekki nærri
eins vel, og augun nutu sin ekki
yfir glampandi sjávarfletinum.
þessvegna fór hann að nota rödd-
ina iauknummæli. Hinsvegar, ef
maðurinn hefði haldið sig á þurru
landi, hefði sú þörf aldrei orðið til.
Af hverju varð kynlífið
svona ruglingslegt og
mikilvægt?
Stór hluti bókarinnar fer i að
svara þessari spurningu, enda
segir Morgan hana grundvallar-
atriði þegar samskipti kynjanna
og tilfinningalif mannsins er
skoðað. 1 örstuttu máli gengur
kenning hennar útá að þegar
maöurinn fór niður úr trjánum og
i fjöruna varð breyting á aftur-
enda hans, einkanlega konunnar,
sem átti eftirað verða afdrifarik.
Kynfæri kvenkyns mannapa og
flestra spendýra liggja mjög
utarlega og afarlega, enda verður
afturendi þessara dýra fyrir
sáralitlu hnjaski.
Þegar konan fór að sitja i fjör-
unni, jafnvel með barn i fanginu,
varð annaö upp á teningnum.
Þessvegna urðu þessar stóru
rasskinnar mannsins til um leið
og kynfærin færöust innar I
likamann. Karlkynið átti ekki við
sama vandamál aö striða, enda
er rassinn á körlum oftast heldur
mirmi en á konum. Og kynfæri
hans voru áfram jafn litil og þau
höfðu verið, og eru enn á mann-
öpum nútimans.
Þetta skapaði vandamál. Hin
venjulega aftanfrá aðferð við að
gera hitt gekk engan veginn,
þegar karlinn hafði svona litið
typpi. Þessvegna var framanfrá
aðferðin prufuð, og þá gekk það
betur.
Og með þvi byrjaði ballið.
Meðal dýra er þaö merki um skil-
yrðislausa uppgjöf að leggjast á
bakið og bjóða andstæöingnum
kviðinn og hálsinn, og dýr virða
þessa uppgjöf og snúa undan.
Meö þvi' aö snúa ekki undan,
heldur látasig hafa það, voru þvi
elskendurnirað gera nokkuö sem
braut i bága við hvatir þeirra, og
Morgan segir þessa breytingu
lykilinn aö þessum tilfinninga-
lega þætti kynlifsins. Einnig þvi
hve árásarhvötin virðist tengjast
kynlifinu, og yfirleitt öllu þessu
basli sem maðurinn hefur byggt
upp i kringum kynlifið.
Fleira mætti eflaust tina til I
þessari bráðskemmtilegu bók, en
látum gott heita. Kannski voru
það stærstu mistök mannkynsins
að snúa aftur á land, en það
gerðist þegar votviðrasamari tið
gekk i garð. Sæspendýr virðast
svo skelfing elskulegar og húmor-
iskar skepnur. En hver veit nema
fólksfjöldinn eða einhver önnur
ósköp eigi eftir að reka okkur öll i
sjóinn aftur?
Samantekt—GA