Helgarpósturinn - 14.08.1981, Blaðsíða 14

14
Oddur Björnsson leikskáld var
strax til I viötal, þtí svo aö fyrir-
varinn væri skammur. „Þaö er
bara betra”, sagöi hann.
Mættá staöinn og sama gamla
vandamáiið. Enda þótt stofan
þætti tiltölulega björt, miöaö viö
aldur hússins, varö ekki hjá þvi
komist aö Jim Smart Removals
tæki til sinna ráöa, og þaö á
meðan Oddur var frammi i eld-
húsi. Oddur ftír svo fram á þaö að
sitja f stífanum undir glugganum
á meöan viötaliö færi fram, ekki
alveg sáttur viö alia birtuna beint
faugun. Sagöist jafnvel alltaf not-
ast viðsólgleraugu utan dyra. Viö
héldum nú ekki. Sigarettur tendr-
aðar og fyrsta spurningin: Hvaö
ertu aö fást viö þessa dagana?
„Ég er að ljiika þessu leikriti,
sem ég hef unniö viö siðan i vetur.
Ég veit ekki á þessari stundu
hvenær ég lýk þvi, en þaö geta
oröið nokkrar gerðir enn.”
— Um hvaö fjallar þetta leik-
rit?
,,Um aðskiljanlega náttiíru
konunnar. Þaö koma aö visu karl-
menn viö sögu lika.”
— Hvaö þýöir þetta „um að-
skiljanlega náttúru konunnar?
Hér glottir Oddur, eöa jafnvel
flissar örlitið, eins og hann átti
eftir aö gera nokkuð oft siöar.
,,Ja, ég held sko að visu, aö
náttUran sé ein, en hún kemur
fram í margbreytilegum mynd-
um. Ég er aö reyna að pæla i
þessu, botna eitthvaö I þessu fyr-
irbæri. Nú standa konur i jafn-
réttisbaráttu, sem kemur mér að
sumu leyti spánskt fyrir sjónir,
þvi ég hef haldið aö við, karlar,
værum fjarstýrðir af konum, að
viö værum frekar i frelsisbaráttu.
Það fjallarsem sagt um samband
kynjanna og þaö gerist hér og
nU.”
— Geturðu kannski lýst þessu
aðeins nánar?
„Það er voöa erfitt að fara
nánar út i' þetta. Þetta er hálfgert
byltingarástand, smanber þaö, að
ég kalla seinni hlutann Byltingar-
etýðu til heimabrúks. Mér hefur
virst.aði mannlegum samskipt-
um riki alltaf meira eða minna
byltingarástand.
Ég set mér ákveðið tema,
þegar ég skrifa leikrit, én síöan
ræðst ég eiginlega á verkefnið i
hverri nýrri gerö eins og grimm-
ur hundur með einhverja megin
tilfinningu i það og það skiptiö.
NUna er ég að’finna óminn i
stykkinu, og vissa hrynjandi upp
á það, getum við sagt. Leikrit
þarf bæði að óma og hafa hrynj-
andi.líkt og tónverk.
Bara innanríkisaiök
Ég get ekki tjáð mig öllu meira
efnislega, vegna þess, að þetta
eru bara innanrikisátök, nema
þaö, að aðal kvenpersóna st jáckis-
ins er með einhverjum hætti að
taka völdin og leiða þróunina á
nýjarbrautir. Ég veitekkisjálfur
hvort um er aö ræða uppreisn eða
uppgjöf, en þetta samfélag, sem
fjallaö er um, veröur ekki eins á
eftir.
Ég hef punktað niður hjá mér i
sambandi við þessa persónu. Sko,
og þar segir, að um framkomu
Ingunnar i lokin, mætti nota orð
HaraldsBjörnssonar, þegar hann
var spurður hvers vegna Halla
henti baminu i fossinn. Hann
hugsaði sig lengi um og svaraði:
Hvaö gera ekki konur?
Er hún aö refsa sjálfri sér með
framkomu sinni, er hún aö
viöhalda reisn eiginmannsins i
eigin huga? Henni þykir vænt um
hann á svona stundum, þegar
búið er aö hrista upp i honum
kvölina, þvi þá verður hann and-
rikari. Þorir hún ekki að hætta á
að heimilislifið koöniniður i sama
far og áður, eða er hún að stiga
skref I einhverja átt? Með öðrum
orðum, þetta er fyrst og fremst
stúdia. Það má vera, að þetta sé
líka uppreisn gegn tómleika,
leiðindum.”
— Þú talar um uppreisn og
uppgjöf. Byggirðu þetta verk
kannski á eigin reynslu?
„Þegar maður skrifar, er
maöur i raun og veru ekkert að
gera annað en að botna betur i
sjálfum sér og öðrum. Þar af
leiðandi styð6t maður alltaf við
eigin reynslu. Aftur á móti er
þetta gömul hugmynd, og sagan
eða atburðarásin er einfaldlega
eitthvað, sem þróast I samkvæmi.
Þetta gerist faktiskt I og upp úr
samkvæmi. Nokkrir góðborgarar
Fostudagur 14, ágúst 1981 hnlrjrV'pn'ZturillH.
koma saman eftir vel heppnaðan
konsert, og það er ljóst, að þó
þetta fólk hafi allt til alls, er það
að glima við tómleikann. Siðan
myndast atburðarásin fyrst og
fremst af þvi. Þessi rannsókn á
perstínunum undir þessum kring-
umstæðum, leiðir til ákveðinna
hluta. Það gripa inn I dramatisk
lögmál, sem stjórna ferðinni,
þannig að það er engin persónu-
leg frásaga, þannig séð. En þú
skrifarnáttúrlega ekki um annað
en það, sem þú hefur kynnst, og
ert að reyna að setja það i eitt-
hvert samhengi.”
— Er þetta kannski að ein-
hverju leyti uppgjör við sjálfan
þig?
„Að vissu leyti er það það,
vegna þess, að ég stend alltaf
annað slagið iaö gera upp sjálfan
mig. Hvertleikrit, sem skrifað er
i alvöru, hlýtur að vera uppgjör.
Ég sé hlutina lika I ööru ljósi en
áður og ekki sist sjálfan mig, en
ekki i þeim skilningi, að ég sé
beint að skrifa mig frá ein-
hverju.”
— Hvað felst i þvi, aö þú sjáir
sjálfan þig i öðru ljósi en áður?
„Ég held að iþvi felist eingöngu
það, að þegar maður hefur
gruflaö svona stift i persónum,
sem maður er að skapa, þá finnst
mér að ég átti mig betur á
sjálfum mér á eftir. Þaö verður
til þess.aðýmislegt óvæntkemur
upp, sem ég hafði ekki hugsað út
i, og hlutimir fá dálitið annaö
samhengi á eftir. I þessu felst ein-
hvers konar þroski, bj’st ég við,
alla vega ekki kyrrstaða. Um leið
verður maður umburðarlyndari á
annaö ftílk.
Ails slaoar
uppreisnarásland
Mér finnst afskaplega gaman
að velta fyrir mér hegðun fólks,
og ég held að yfirleitt riki alls
staöar uppreisnarástand, jafnvel
innan heimilanna. Enspurningin
erhverju menn hleypa upp á yfir-
borðið. Það er ljóst, aö það er
alltaf verið að halda þvi ástandi
niðri og menn leggja áherslu á að
yfirborðið sé alltaf slétt og fellt.
Þaö er t.d. athyglisvert, að undir
sliku sléttu og felldu yfirborði
rikir ofttöluverötaugaveiklun, og
jafnvel þunglyndi. Það má segja,
að það að skrifa svona leikrit sé
eins konar þerapia, af þvi aö hún
er i tfsku í dag.
Ég álit, að þerapian felist i þvi
að skilja hlutinn. Það er miirill
léttirog veitirum leiödálitla fyli-
ingu. Ég er ekkert að lækna mig
frá þvi aö afgreiöa eitthvaö i eitt
skipti fyrir öll. Þetta er og verður
alltaf fyrir hendi. Ef þaö verður
einhver breyting, verfáir hún fyr-
ir nýja sýn, sem helgast af meiri
skilningi. Enda er það eina bylt-
ingin, sem ekki étur börnin sin.”
— Þú varst áöan að tala um
tómleikann.
,,Það er einhver menningar-
sjúkdómur, skilst mér. Ég hef
eitthvað lesið um það. Alla vega
þurfa menn mjög á þvi að halda
að drekka brennivin og verða
fullir.”
— Þekkirðu það af eigin
reynslu?
„Já, já.”
— Viltu segja mér eitthvað
meira um það?
„Ekkert annað en, að ég er
búinn aö gefast upp á brennivini,
aö minnsta kosti I bili, og sakna
þess ekki. En ég játa, að það
kemur fyrir, aö mér finnst dálítiö
erfitt að komast i samband við
fólk undir áhrifum, þegar ég er
sjálfur svona. Maöur þarf einfald-
lega að vera fullur sjálfur til að fá
eitthvað út úr þvi að ræöa við
fullan mann.”
— Af hverju gafstu upp á
brennivininu?
,,Ég held fyrst og fremst vegna
þess, að rithöfundur þarf á sfnum
sálarkröftum að halda. Það var
ljóst, aö þessi andagift svo-
kallaöa, sem maður fær undir
áhrifum er skelfing fátækleg,
þegar rennur af manni. Mér
finnst gaman að skrifa, og það
krefst þess, aö maöur sé i sæmi-
legu lagi sjálfur. Svo komst ég að
þvi, að það er miklu skemmti-
legra aö vera I sliku ástandi.
Annars hef ég akkúrat ekkert á
móti vini, nema fyrir sjálfan mig
Ibili, af þvimérfannstþaö skaða
mig, og auövitað hef ég á móti
því, þegar menn nota þaö sér til
skaða. Ég er nefnilega þeirrar
skoöunar, að ef menn hafa ein-
hverja skyldu i lífinu, er það að
vera I sæmilegu lagi. Ég held
maður geri öðrum mestan greiða
með þvi.”
— En hvað um goðsögnina um
hinn sífuila listamann?
„Égheld meira að segja, að ég
hafi trúað henni, að þetta
tilheyrði bara. Og ég veit um
menn, sem eru hræddir viö aö
þurrka sig upp, vegna þess, að
þeir eru hræddir við að þurrka
upp andagiftina um leið.
Ég hef nú ekki aðra skýringu en
þá, að listamenn eru viðkvæmt
fólk, stemmningsfólk. Það geisa
náttúrulega i'þeim ýmis veður og
allskonar óhemjuskapur, þannig
að það er ekkert óeðlilegt við það,
þó slikir menn séu ölkærir, eða
eitthvað slikt. Hitt er annað mál,
að maður vinnur hvaða starf sem
er best, ef maður er i lagi. Ég lit
þannig á, að það sé mesta furöa
hvað sumir geta skrifað, miðað
við hvað þeir drdcka mikið.”
lielðí átl að gera pað
miklu lyrr
— Hvernigsérðþú sjálfan þig i
dag?
„Ég sé mig þannig, að ég sé
hreinlega að fást við sjálfan mig
og starf mitt með markvissari
hætti en áður. Ég segi bara mark-
vissari vegna þess, að þetta felst
fyrst og fremst i þvi, að ég reyni
að vera i sem bestu ástandi
sjálfur. Mér finnst ég þurfa á þvi
að halda. Þetta er i sjálfu sér
engin ný stefna, bara það, sem ég
hefði átt að gera miklu fyrr.”
— Betri maður?
„Ég tel mér trú um það. Mér
finnst t.d. bill sem er i lagi betri
bfll en sá,sem er i ólagi, en þetta
er kannski ekki m jög snjallt. Mér
finnast verkfæri best, efþau eru i
lagi. Ég lit nelnilega orðið mjög
alvarlega á þessa hluti, vegna
þess, að mér finnst lifið vera þaö
stutt og dýrmætt, aö ég sé engan
tilgang með þvi öðruvisi en að
reyna að lifa ævintýrið á hverjum
degi, og ég kýs aö lifa þetta
ævintýri alls gáður. Hitt ber ein-
ungis vott um flótta og feluleik,
finnst mér. Ég vil miklu heldur
horfa áfallegt sólsetur alls gáður,
en undur áhrifum.”
— Ertu kannski frelsaður?
„Ég hef ekkert orðið var við
það —annars liður mér bærilega,
takk fyrir. Satt að segja hef ég
engar áhyggjur af þvi að vera
fullkominn, og er kannski orðinn
umburðarlyndari á bresti mína.
Ég hef gaman af þeim mörgum
og myndi sakna sumra þeirra.
Nei, ég hef tilhneigingu til að láta
mér liða vel, og ég get þá skrifað
betur. Sumir fullyrða, að þeir
skrifi betur, ef þeim liður illa, en
þaö er auðvitað þeirra mál.”
— Hvar færðu þina lifsnautn?
,,Ég efast um að ég hafi fengið
mina lifsnautn úr brennivininu,
en mér finnst ég vera afskaplega
vel settur, allt að þvi forréttinda-
maður, að geta starfað að þvi,
sem ég er náttúraöur til. Úr þvi
fæ ég mikla nautn. Þetta er þaö,
sem flestir þyrftu aö geta gert.
Mér hálf leiðast öfgar yfirleitt,
en ég hef alltaf skynjaö einhverja
fegurð og fyllingu i samræmi
hlutanna. Ég þarf ekkert á þvi að
halda aö vera að æsa mig upp i
eitt eða neitt, til aö fá eitthvert
kikk út úr þvi. Ef ég ætla að vera
verulega góður við sjálfan mig,
spila ég gjarnan fallega músik,
eða fer eitthvert út i náttúruna.”
— Þúsegiraðþúsértalltað þvi
forréttindamaöur að geta fengist
við þaö, sem þú ert náttúraður til,
en heldurðu, aö svo sé um flesta?
„Þaðersiður en svo.Mér finnst
einhver mesti harmleikur mann-
anna vera sá, að þeir eru bundnir
við eitthvaö, sem á ekki við þá.
Það er ekki aðeins dapurlegt,
heldur er llka hættvið þvi', að þaö
sljóvgi menn, aö reyna að sætta
sig við það, sem þeir geta ekki
sætt sig við. Það er ekkert spaug
að vera i slíkri hjörð.”
Olnœmi oq mannleyl
gjaldproi
— Nú varst þú einna fyrstur
hér á landi til aö skrifa absúrd
verk. Er þetta sem þú varst að
segja eitthvað i ætt við
absúrdismann?
„Ég hugsa, aö þegar ég kem
fram sem absúrd höfundur þá
sýni það ákveðið ofnæmi gagn-
vart rikjandi ástandi. Þú verður
lika að athuga, að I augum svona
höfunda,er þetta ákveðinn súper-
realismi. Þetta lýsir sjálfsagt
vissu ofnæmi, og svona stefna
kemur upp við ástand, sem
ýmsum finnst illþolandi. Útlendir
absúrdhöfundar komu fram aðal-
lega upp úr striðinu, og þeim hef-
ur þótt það, og árin á eftir, bera í
vott um mannlegt gjaldþrot.” )
— Hvers vegna tókst þú upp á •
þvi að skrifa absúrd?
„Það var örugglega vegna
þess, að þessi tjáningarmáti :
höfðaði mjög til min, ekki aðeins 1
tilfinningalega og i takt við mi'na
hugsun, heldur undirstrikaði það
lika þann skilning, sem ég hafði á
leikhúsinu, þvi i minum huga er
leikhús, og hefur alltaf verið, '
heimur út af fyrir sig, þó hann t
auðvitað endurspegli þann heim,
sem við erum staddir i. Það var
þetta frelsi, sem höfðaði mjög til
min.
Þvi er ekki að leyna, að min
verk færast i það horf, sem fólk
kallar raunsæilegt, en þó aðeins
aðþvimarki.að það er mjög stutt
i fáránleikann. Gott dæmi um
þaö, er Meistarinn, siöasta sviðs-
verkið mitt. Það gerist i fullkom-
lega eðlilegu umhverfi, en það er
eins og staðurinn og timinn leys-
ist upp i verkinu, eftir þvi sem
liöur á það, þannig aö það fær
viddir i allar áttir. Enda fjallar
það um lifið og dauðann, og þaö,
sem gefur lifinu gildi, ástina. En
einmitt þessi element sprengja af
sér allra fjötra, og mér finnst
mjög heillandi við leikhúsið, að
það býður upp á svona skáldskap.
Ég hef að vi'su ekki minnst á eitt i
sambandi við leikhúsið, sem
verður að vera fyrir hendi og er
mjög mikilvægt, en þaö er iþrótt-
in sjálf. Það er flókiö mál að
skrifa leikrit, og þarf auðvitað
vissa tækni til þess, og það er
þetta tæknilega i þessu, sem mér
finnst alveg sérstaklega
skemmtileg þraut að fást við. Og
ef vel á að vera, að samhæfa
tæknina og efnið þannig, að úr
verði organisk heild.
Allir hlutir verða að hafa áferð
ogsköpulag. Þeirþurfa að óma til
þess að þeir ómi inni i þér, þegar
búiö er að framleiða þá. Sagði
ekki Keates: A thing of beauty is
ajoyforever? Enþá erekkiverið
aö tala um það, að maður eigi
bara aö fjalla um þaö sem er gott
og siöbætandi. Málið er auðvitað
að fjalla um manneskjuna og
draga helst ekkert undan. En
stykkið þarf að óma, það þarf að
lifa.”
— Ertu þarna aö lýsa eigin-
leikum góðs leikrits?
„Það má segja það. Mackbeth
fæst við voðalega hluti i mann-
legu eðli, en þaöómar undursam-
lega. Stærstu höfundar, eins og
Shakespeare, fást gjaman við
stærstu og hættulegustú brestina i
mannlegu eðli, eins og hroka og
taumlausan metnað, um svona
existenslalfska hluti eins og to be
or not to be, sem Sören Kirke-
gaard og fleiri góðir menn hafa
skrifaö heila doðranta um, eitt-
hvaö, sem verður manninum
óhjákvæmilega að falli. Þetta eru
hlutir, sem þróaðri trúarbrögð
fjalla lika um.Hjá þessum mast-
urum hafa hetjurnar auðvitað
mðria reisn, og fallið verður
hrikalegt En allt eru þetta dæmi-
sögur fyrir manninn.”
— Standa þin eigin leikrit undir
þessu?
„Nei, þaö gera þau ekki, enda
þegar maöur les þessa kalla,
skilur maður ekkert I af hverju
maöur er að þessu. En ég hara
fyrirgef mér það, eins og svo
margt annað, tek það ekki
hátiðlega, þótt mér leiðist fátt
meira en vondir höfundar. Það
má segja, að i þessu sé irónia,
sem gerir manni kleift að lifa og
starfa. Þaö er ómögulegt aö pæla
Iþessu lifinemameðlágmarki af
húmor.”
Meirí Klauli vio
fiesl annað
— Er húmor i þinum eigin
verkum?
Oddur hlær
„Þetta er erfið spurning. Mér
finnst aöallega vera húmor i þvi,
að ég skuli vera að skrifa þau.
Mér finnst ég i rauninni vera
dálftið hlægilegur.”
— Hvernig þá?
,,Ég veitþaö ekki, en þvi meir
sem ég kynnist mér, þeim mun
hnlnnrnh^ti irinn Föstudagur 14. ágúst i98i
15
hlægilegri finnst mér ég vera.
Það er auðvitað hlægilegt, að ég
skuli vera að skrifa leikrit.”
— Af hverju skrifarðu þá ekki
eitthváð annað?
„Það yrðiennþá grátbroslegra,
vegna þess, að ég er ennþá meiri
klaufi við flestannað, sem ég hef
reynt.”
— Er leikhúsið sami sterki
miðillinn og þegar þú varst að
byrja að skrifa?
„Já, ég held, að það komi
ekkert i staðinn fyrir leikhús,
hvorki bió né neitt annaö. Ekki
hefur aðsókn að leikhúsunum
minnkað þrátt fjTÍr kvikmyndir
og ég veit ekki hvað. Það er
ákveðin reynsla að fara i leikhús,
sem þú færð ekki annars staöar,
ef vel tekst til. Þetta er list
augnabliksins.”
— Hvert er viðhorf þitt til
annars konar leikhúss, eins og
t.d. pólitisks leikhúss?
„Ég tek ofan fyrir öllu, sem vel
ergert, enda finnst mér að i öllum
góðum leikritum sé mjög sutt i
absúrdismann, eða þaö, sem
kalla mætti þetta innra raunsæi.
Aftur á móti eru náttúrulega
mörg slik verk andvana fædd, af
þvl að það er ekkert að gerast
undir yfirborðinu annað en eitt-
hvert þras. Og menn eiga að nota
ræðupúlt fyrir þras, ekki
leiksvið.”
Smekhur
ahorlðndans
— Hver er reynsla þi'n af
islensku leikhúsi?
„Islenskt leikhús spjarar sig
mjög vel, við eigum heimsmet i
aðsókn. Þaö er ekki þar með sagt,
að maður sé alltaf ánægöur með
það. Það árar auðvitað misjafn-
lega i leikhúsinu eins og i
þjóðfélaginu, en mér virðist fólk
ekki vilja vera án þess. Þaö er
gifurlegt stórmál að stjórna leik-
húsi, þvi annars vegar þarftu aö
hugsa um heiður stofnunarinnar,
og hins vegar verðurðu aö taka
tillit til áhorfandans. Þaö hefur
t.d. aldrei fundist lausn á þvi
vandamali, sem leikritaval er, og
finnst kannski aldrei.”
— Fer það kannski ekki alltaf
saman, heiður strfnunarinnar og
tillitið til áhorfandans?
„Eins og þú orðar það, finnst
mér það að halda reisn leikhúss-
ins vera kurteisi við áhorfandann.
En það hafa sumir misskiliöþetta
og farið aö eltast við imyndaðan
smekk áhorfandans. Þetta er
slagorð, sem maður heyrir stund-
um hjá þessum stofnunum, og þá
á ég ekki siður við útvar p og sjón-
varp.”
— Hvað með Leikfélag
Akureyrar, þar sem þú varst
lengi leikstjóri?
„Þaö er þetta fræga vandamál
leikhússins, þegar alltaf er verið
að reyna að láta það bera sig, sem
mér finnst strangt til tekið vera
hugsunarvilla. Þetta er munaöur
og við förum i leikhús til að sækja
þangaö einhverja reynslu og lifs-
fyllingu. Þá erbara ein spurning,
að sýna góð verk og gera það vel.
Leikhúsið er ákaflega dýr stofn-
un, ogþað eru alls ekki allar sýn-
ingar sem bera sig, og geta aldrei
borið sig, t.d. i smærri leikhúsum.
En það er ekki þar meö sagt, að
þau eigi að kosta minna til sýn-
inganna. Það er erfitt að reka
leikhús eins og á Akureyri, i ekki
stærra samfélagi, þvi sýningar
þar eru jafn dýrar og fyrir
sunnan.”
— Nú vakti uppfærsla þin á
Beðið eftir Godot mikla athygli i
fyrra. Er það eina stóra sýningin,
sem þú hefur stjórnað?
„Já, en ég setti aö visu á svið á
tsafirðisfðasta haustgamaltleik-
rit, A útleið. Ég hef lika stjórnað
útvarpsleikritum og einþátt-
ungum eftir sjálfan mig i Edin-
borg.”
— Hvers vegna hefurðu ekki
gert meira af þessu?
„Vegna þess, að ég hef ekki
farið fram á það. Ég hef eytt tima
minum I skriftir, ef hann hefur
ekki fariö i brauðstritið, eins og
kennslu. Ég hef ekki sóst eftir þvi,
en þvi er ekki að leyna, að mér
finnst það skemmtilegt og hefði
ekkertá mtíti þvl að fást við þetta
i framtiöinni, þ.e. ef um er aö
ræöa verkefni, sem höfða til min.
Það er auövitaö mjög lærdóms-
rikt fyrir mann, sem skrifar að fá
slika reynslu.”
Berg-
Myndir: Jim Smart
Vidtal: Guðlaugur
mundsson