Helgarpósturinn - 14.08.1981, Blaðsíða 22

22
Föstudagur 14. ágúst 1981 belgarpósfurinn
Þögnin rofin
ÞaB rikti mikil gleBi i brjóst-
um allra Miles Davis aBdáenda
er nýja platan hans: The Man
With The Horn (CBS 84708),
kom á markaBinn nýlega. Frá
þvi Agharta (CBS 88159) og hin
japanskútgefna Panagea
(CBS/Sony SOPZ 96/97) litu
dagsins ljós 1975, hefur ekkert
nýrra efni veriB gefiB út meB
Miles.
Þögnin var þvi orBin löng og
spennan mikil hjá djassgeggj-
urum aB heyra i meistaranum
aB nýju. Af og til var orörómur á
kreiki um aö Miles væri búinn
aö taka upp plötu en i fyrra birti
down beat viötal viö frænda
hans, trommuleikarann Vincent
Wilburn og vini hans, sem staö-
festu aö þeir heföu hljóöritaö
nokkur lög með Miles. Tvö
þeirra eru á nýju plötunni: titil-
lagið og Shout og bæði skrifuð af
frændgarðinum. Fjórir aðrir
ópusar eru á skifunni og teknir
seinna upp: Fat Time, Back
Seat Betty, Ai'da og Ursula, allir
eftir Miles. A þeim leysir A1
Foster, sem lék meö Miles fyrir
þögnina miklu, frændann Vin-
cent af hólmi við trommurnar.
Allt hitt liðiö er nýtt af nálinni
og vekur sópransaxistinn Bill
Evans (ruglist ekki saman viö
pianistann nýlátna) mesta at-
hygli djassgeggjara, enda er
hann trúr hinni davisisku sópr-
anhefð (Shorter, Liebman
o.s.frv.)
Fyrsti ópusinn er Fat Time og
blæs Miles með dempara óraf-
magnað og það gerir hann við-
ast á plötunni. Mike Stern leikur
ágætan rokkaðan gitarsóló og
gripur spánskar idýfur Miles á
lofti. Flestar eru melódiurnar
einfaldar og rýþmaleikurinn
lika, það hefur sina kosti þvi á
stundum fyrir þögnina miklu
var einsog Miles hyrfi i alla git-
arana og hljómborðin og
trommurnar. Á þessarí plötu er
hann miðpunkturinn og ekkert
orgelgutl. Magnþrunginn
trompetleikurinn nýtur sin vel
þótt rýþminn mætti vera léttari.
Á7da er nokkuð skemmtilegt
verk og þar er Miles kominn i
rafmagnið.en fjandinn hafi það,
ég man ekki eftir jafn skemmti-
legum dizzyhlaupum (að sjálf-
sögðu krýndum davisiskum
þögnum) siðan fyrir sjötiu. 1
lokaverkinu: Ursula, er boðið
uppá sveiflu a la sextiu, en þvi
miður er rýþminn ekki einhuga
og bassaleikarinn, Marcus Mill-
er, ekki klár i bassaganginum.
Mike Henderson hefði staðið sig
betur i dansinum við Ursulu og
var hann þó aldrei sveifluséni.
Mikið lifandis ósköp hefði verið
gaman ef Davis hefði boðið sið-
ustu súperrýþmaieikurunum
sinum i þennan dans, Jack De-
Johnette & Dave Holland. Hvað
um það og Miles er jafn kúl og
fyrr.
Miles Davis er óefað frjóasti
einleikari djassins sem nú er á
lifi og vonandi er þetta aðeins
byrjunin á enn einu timabili á
ferii hans. Hann er öllum djass-
leikurum likastur Picasso, si-
fellt nýr og skapandi. A þessari
plötu er hann einsog milli vita
þvi þögnin hefur verið löng en
vonandi heldur hann áfram
blæstrinum.
Special Edition
Margir meðleikarar Miles
Davis hafa orðið súperstjörnur i
bræðingstónlistinni ss. Herbie
Hancock, Chick Corea og Tony
Williams. Sá trommuleikari
Davis sem undirritaður metur
mest er Jack DeJohnette. Hann
hefur látið allan bræðing lönd og
leið og hallað sér að impressjón-
isma ECM, þar sem hvert
snilldarverkið hefur rekið ann-
að. Nýja platan hans heitir Tin
Can Álley (ECM-1-1189) og gef-
ur ekkert eftir snilldarskifu
hans: Special Edition (ECM-1-
1152) er út kom i fyrra. Nokkur
breyting hefur orðiö á kvartett-
inum og hafa altistinn
Arthur Biythe og tenoristinn
David Murray rýmt fyrir John
Purcell, sem leikur á flautu og
barryton auk altós og Chico
Freeman sem leikur á tenorsax,
bassaklarinett og flautu. Tin
Can Alley (minnir óneitanlega á
Tin Pan Alley, enda ruslið nóg á
baksiðunni) er fyrsta verkið á
skifunni og er nokkurskonar
bopstandard blásinn samferða
og dolphyskt. Pastelrapsódian
er máluð mjúkum litum og hefst
á flautudúett, siðan kemur
hljómsveitarstjórinn á pianó og
svo kvartettinn. ECM impress-
jónisminn á ekki litið að sækja
til Billy Strayhorns og mætti
gefa þvi meiri gaum, en andi
hans svifur yfir rapsódiunni.
A Riff Raff leikur Peter Warr-
en, bassaleikari kvartettsins og
höfundur verksins á selló eins
og bassa, þá tekur trommuorgia
DeJohnette við: The Gri Gri
Man og skifunni lýkur svo á
rýþmablúsisku stefi I Know
með riffum og frjálsum ýlfrum.
Það er eftir DeJohnette einsog
öll verkin að Riff Raff undan-
skildu og syngur hann þar tal-
söng og kallar i bland við riffin
og rokkrýþmann en allt er þetta
ekta djass og þarf enginn að
hræðast einföldun rokksins eða
formleysu avantgardsins. Sé
einhver I vafa um hvernig
djassinn gerist bestur um þess-
ar mundir ætti sá að hlusta á Tin
Can Alley.
Gestirog Heimamenn
Seinnihluta ágústmánaðar
gista hér góðir gestir. Færeyska
hljómsveitin Snjóuglan, sem
hljómborðsleikarinn Kristján
Blak stjórnar og danski altistinn
John Tchicai koma hingað á
vegum NordJazz. Tchicai er
einn af guðfeðrum hins frjálsa
tslendingar segja það gjarnan
við útlendinga og aðra, sem vilja
heyra, að þeir séu bóka- og
bókmenntaþjóð. Máli sínu til
stuðnings vitna þeir gjarnan i
tvennt. 1 fyrsta lagi fjölda seldra
bóka per capita, og i öðru lagi
tslendingasögurnar.
Það að brenna bók á tslandi er
glæpur, en þegar bókin er
„perla” tslendingasagnanna, er
glæpurinn tvöfaldur ef ekki þre-
faidur. Þetta gerði Friðrik Þór
Friðriksson i Háskólabiói á
fimmtudaginn i siðustu viku, er
hann brenndi Njálu i nýlegri
kvikmynd sinni. Er skemmst frá
þvi að segja, að myndin var mjög
skemmtileg á að horfa og ólik
flestum öðrum kvikmyndum,
sem hér eru sýndar. Gaf hún
áhorfandanum tækifæri á að
virða hana gaumgæfilega fyrir
sér og upplifa hana á persónu-
djass og stofnaði ásamt Archie
Shepp hljómsveitina The New
York Conternorory Five, er
hann bjó i Nev York. 1966 flutti
hann heim til Danmerkur (móð-
ir hans er dönsk en faðirinn
kongóskur) og hefur siðan verið
einn áhrifamesti djassleikari
Evrópu. Það verður spennandi
að heyra þessa færeysk-dönsku
samvinnu.
Djassinn dunar i Djúpinu
hvert fimmtudagskvöld. Und-
anfarið hefur Nýja kompaniið
séð um sveifluna, en tvö næstu
fimmtudagskvöld mun kvartett
Kristjáns Magnússonar leika og
auk Kristjáns á pianó leika Þor-
leifur Gislason á tenór, Sveinn
Öli Jónsson á trommur og Frið-
rik Theodórsson á bassa.
Það verður semsagt fjörugt
djasslif I höfuðborginni i ágúst.
iegan hátt. Þarna var ekki verið
að troða neinni meiningu upp á
fólk. Myndin getur táknað hvað
sem er, dauða bókarinnar, kvik-
myndina sem tjáskiptamiðil
framtiðarinnar, eða hvað sem
er. Og ekki spillti það, að hún
var mikil sjónræn upplifun.
Tónlistin áttilika sinn stóra þátt i
þvf, en það var hljómsveitin
Þeyr, sem lék sérhannaða tónlist
undir sýningunni.
Annars var upphaf kvöldsins
fremur misheppnað, með ein-
hvem landbúnaðargjörning sem
upphafsatriði og lélega fimm-
aurabrandara og Kaupmanna-
hafnarrokk frá Kamarorghestum
þar á eftir. Reyndi þar mjög á
langlundargeð viðstaddra, en
Frikki bjargaði þvi með
skemmtilegri mynd. Megi hann
vera sæmdur af.
— GB.
Hér brennur Njála á skemmtilegan hátt.
SkemmtHegur glæpur

Kvikmyndir
eftir Gyölaug Bergmundsson

THfirmingaríkur samleikur
Ludwig van Beethoven (1770-
1827):
Sónata fyrir fiðlu og pianó nr. 9 i
A-dúr, op. 47 (Kreutzer) og nr. 2
i A-dúr, op. 12, nr. 2
Flytjendur:
Itzhak Perlman (fiðla)
Vladimir Ashkenazy (pfanó)
Otgefandi: TELDEC „Tele-
funken-Decca” 6.42485 AW
(1974)
Hér er að finna eina af þeim
plötum sem gefnar hafa verið út
i sérútgáfu, þar sem þeir Perl-
man og Ashkenazy flytja fiðlu-
sónötur eftir Beethoven.
Heildarútgáfan er fimmplatna
askja, þar sem félagarnir gera
skil öllum tiu fiðlusónötunum
(Decca 6.35354 FX).
Þvf hefur oft verið haldið
fram og með réttu, aö náin sam-
vinna miðlungsflytjenda, bæri
rikulegri ávöxt en tækifæris-
flutningur afburöamanna. Sam-
hæfing er undirstaða vandaðrar
túlkunar, hvort heldur eiga i
hlut tveir menn eða fleiri. Rót-
gróinkynni hljóta þvi að styrkja
samspiltónlistarmanna og leiöa
til dýpri niðurstöðu. Þetta á
greinilega við um samvinnu
þeirra Perlmans og Ashke-
nazys. Þá spillir þaö ekki, að
báðir eru miklir hljóðfæra-
leikarar.
ABur en vikið er nánar að
túlkun tvimenninganna er ekki
úr vegi aö vfkja örlitiö'að verk-
unum. Aðeins fáein ár skilja aö
þrjár fyrstu fiðlusónötur Beet-
hovens (þ.á m. A-dúrSónötuna,
op. 12, nr. 2) sem tileinkaðar
voru kennara hans, italska tón-
skáldinu Antonio Salieri og
Kreutzersónötuna sem yfirleitt
er talin hápunktur fiölusónata
hans. Fyrri sónatan er liklega
frá árunum 1797-98, þegar Beet-
hoven var að „slá i gegn” sem
konsertpianisti. Kreutzersónat-
an ersamin 1802-3, um likt leyti
og hann lét rita Heiligenstadt-
erfðaskrána sem má fremur
kalla játningu, vegna þess hve
persónulega hún opinberar sál-
rænar þrengingar tónskáldsins.
Báðar sónöturnar eru þvi
taldar til sama sköpunartima-
bils f ferli tónskáldsins. Siðasta
fiðlusónata Beethovens er svo
samin tíu árum siðar. Þessi
stutti sköpunartimi sem nær að-
eins yfir 15 ár með jafn skjót-
fengnum hápunkti og Kreutzer-
sónatan er, bendir til þess að
Beethoven hafi ekki fundist
þetta form vænlegt til frekari
úttektar.Eftir 1812 halda fiðlan
og pianóiö sina leiðina hvort i
verkum hans.
Þótt þessar tvær sónötur sem
hérumræöir, séubáöarf A-dúr,
er á þeim mikill munur. Sónat-
an op. 12, nr. 2, er mun minni að
vöxtum en Krutzersónatan.
Greinilegur áherslumunur er á
hljóðfærum. Pianóið er i fyrir-
rúmii'öllum köflunum þremur.
Hiö leikandi Allegro vivace
byggist á triólum f iðlunnar sem
svörun viö pianóinu og kallar
þetta fram ryþmiskt samspil.
Hinn stutti Andante piú tosto-
Allegretto, byrjar i a-moll og
endar á C-dúr, þar sem tekur
við hinn óvenju snjalli Allegro
piacévole sem byggður er upp
áþekkt fyrsta kaflanum.
I Krutzersónötunni (op. 47),
hafa hljóöfærin náð næsta full-
komnum jöfnuði, enda taldi
Beethoven að verkiö yröi að
vera leikiö af „hæfum fiðlara”.
Þess vegna mun hann hafa
endurtileinkað verkið franska
fiðluleikaranum Dodolphe
Kreutzer, en upphaflega var só-
natan tileinkuö Georg Polgreen
Bridgetower, eða „múlattanum
Brischdauer (þeim mikla
heimskingja)”, einum af fjöl-
mörgum samtimamönnum sem
Beethoven tókstað komast upp
á kant við.
Það væri of langt mál að út-
lista þetta undurfagra verk i
,smáatriðum. Kaflarnir eru
þrir: Adagio sostenuto, Presto
— Andante con Variazioni —
Finale,Presto.Þó má getaþess,
aö i þessu verki sameinast létt-
leiki æskuverka Beethovens og
djúp, oft örvæntingarfull tján-
ing seinni þróunarskeiða tón-
skáldsins, þannig að hægt er að
tala um tímamót i sjálfu verk-
inu. Sónatan er enda samin þeg-
ar fyrsta symfóniska stórvirki
Beethovens, Eroica-Symfónian
(nr. 3), er að fæðast.
Þeim Ashkenazy og Perlman
tekst að gera þessum verkum
inniieg, en um leið kröftug skil.
Þetta kemur aðvisu betur fram
i Krutzersónötunni og felst
væntanlega i verkinu sjálfu. Hér
leggja þeir félagar áherslu á
þunga og kraft (intensitet) og
reyna þannig að túlka sálrænt
inntak verksins. Reyndar tekst
þeim þetta með afbrigðum vel.
Vart verður fundinn betri flutn-
ingur, þótt ailtaf megi deila um
túlkunarmáta.
Þá er hljómsetning plötunnar
hnökralaus og endurhljómun
góð. Reyndar er platan i heild
þannig, að greinarhöfund blóð-
langar i öskjuna með öllum tiu
sónötunum. Platanhefur fengið
hin amerisku „Grammy” verð-
laun, auk hins franska „Grand
prix du disque”.