Helgarpósturinn - 14.08.1981, Blaðsíða 26
26
Föstudagur 14. ágúst 1981 hc^ltJF^rpn^fl /r//~l/T_
Moröóðar beinaerindur f i„
*«■”. 8 “r 1 ”Jason °8 Argónátarn-
SCm kemur viö sögu í
göfiunum. 3 ’ 1 Þann vegjnn að ga„ga8 af
hausens, p™gfsukynía skoPunarverkum Harry
Skrímslin
mín stór og smá
Þegar Seifur sagði: „Enginn
má sköpum renna”ætlihann hafi
þá rennt grun i að þessi fleygu
spakmæli myndu hæfa beint i
mark árið 1933, þegar frú Harry-
hausen í Bandarikjunum fór með
Ray, son sinn, að sjá kvikmynd-
ina King Kong?
A Museum of Modern Art i New
Y ork var nýlega haldin yfirlits-
sýning á verkum Rays Harry-
hausens, en hann er kunnasti
skrfmslasmiður kvikmynda sem
nú er uppi. Meðal m ynda hans eru
Sjöunda ferð Sindbaðs, Arið
milljón fyrir Krist og nú siðast,
Atök risanna, sem byggir á
frásögnum úr grisku goða-
fræðinni. i myndinni ieikur Sir
Laurence Olivier Seif,
sjávargyðjan Þetis er leikin af
Maggie Smith og með hlutverk
Afródítu, ástargyðjunnar, fer
Ursuia Andress.
En guðimir hljóta að hafa vitað
að ógerlegt væri að kvikmynda
sögu þeirra nema einhver væri
fær um að gera vængjaðan hest,
sem gæti leikið Pegasus, tvihöfða
úlfhund i hlutverk Dioskilosar eða
snákhærða kvensnift i hlutverk
Medúsu. Þvi er ekki fráleitt að
láta sér detta i hug aö guðirnir
hafi ætlað Harryhausen að vinna
aö kvikmyndagerö sinni svo ára-
tugum skipti, svo að honum gaeti
tekist sem allra best þegar hann
færi aö gera myndirum þá sjálfa.
En hvernig vildi það til að þau
mæögin fóru að sjá King Kong
fyrir hálfri öld? „Móöursystir
min hjúkraði móöur Sid Grau-
mans, eiganda Hins kinverska
kvikmyndahúss Graumans i
Hollywood. Grauman gaf henni
tvo miða, sem hún gaf aftur
mdðurm inni. Ég vissi það eitt um
King Kong að hann var risa-
vaxinn górilluapi og á þessum
árum fannst mér gaman að gór-
iilumyndum. Fyrir framan kvik-
myndahúsið, þar sem
kvikmyndastjörnurnar hafa
markað spor sin i steinsteypu,
hafði verið komið fyrir stórri
brjóstmynd af apanum. Þessi
mynd hafði verið notuð i kvik-
myndinni, þegar sýna átti nær-
myndir af King Kong, en á
þessum árum vissi ég ekkert um
kvikmyndabrellur. Ég hafði séð
bíómyndir, þar sem menn i apa-
búningum léku apana, en ég vissi
að þannig var ekki fariö að I King
Kong. Ég kom alveg krossbit út
úr kvikmyndahúsinu.”
Ray Harryhausen minnist
fyrstu kynna sinna af King Kong
með lotningu. „Hvilik opinberun
að sjá þessi skrimsli breyfast. Ég
vissi að þau voru ekki lifandi þótt
þau virtust vera það. Þetta var
sjónhverfing aldarinnar.”
Hann langaði aö fræðast nánar
um hvemig farið væri að slikum
kvikmyndabrellum, en hvorki
gekk né rak fyrir honum, fyrr en
að ári liðnu, þegar hann rakst á
greini vikublaðinu Look. Þar var
skýrt frá þvi að hreyfingar dýr-
anna hefðu veriö framkallaðar
með svokallaðri „stop-action”
aðferð, sem notuð er við gerð
teiknimynda og leikbrúðumynda.
Aðferðin er fólgin i þvi að tekinn
er fjöldi kyrrmynda þar sem
örlitil breyting hefur verið gerð á
fyrirmyndinni og hún kemur
fram sem hreyfing þegar mynd-
unum er rennt i gegnum
kvikmyndasýningarvél.
I greininni var sagt frá þvi að
höfundur risaapans væri Willis
O’Brien. Harryhausen vissi að
hann yrði að ganga i smiðju til
þessa snillings en fyrst yrði hann
að sýna að hann kynni að búa til
likön og „animera”, þ.e. bUa til
hreyfingar dauðra hlua á filmu.
Arið 1938, þegar hann var langt
kominn i námi i Handiöaskólan-
um i Los Angeles, geröi hann
fyrstu hreyfimynd sina.
„Þetta var mynd um björn i
hiði si'nu. Ég bjó til beinagrind Ur
viði og klæddi hana með loðpelsi
sem móðir min átti. Mig minnir
hún hafi verið hætt að nota
pelsinn”, segir Harryhausen og
hlær. „Vinur minn, Jack Roberts,
átti gamla kvikmyndatökuvél, en
hún var svo ófullkomin að
ógerlegt var að taka eina mynd i
einu. Við uröum að ýta snöggt á
takkann og þá var undir hælinn
lagt hvort rammarnir yrðu einn,
tveireða þrir. En þetta var geysi-
lega spennandi tilraun, þótt
bangsi hreyfðisigi hallærislegum
rykkjum.”
Visindasagnahöfundurinn Ray
Bradbury hefur verið góður vinur
Eitthvert eftirminnilegasta
skríinsii Harryhausens er
kiklópurinn i „Sjöundu ferð
Sindbaðs sæfara”.
Harryhausens frá þvi þeir voru
unglingar. Hannhefur lýst þvi að
þegar Harryhausen var 17 ára
hafi hann stefnt að þvi að verða
fremsti höfundur heims á sviði
hreyfimynda. En hann lagði smá-
lykkju á leið sina i átt til frama,
þegar hann innritaðist i leik-
listarskóla. Þegar hann var 19
ára áttaði hann sig á þvi, að hann
gat leikið ,,með hjáip likana
minna”.
Arið 1939 mannaði Harry-
hausen sig upp i að hafasamband
við Willis O’Brien sem tók honum
vel, en ráðlagði honum að læra
meira I líffærafræöi.
Næstu árin lagði Harryhausen
mikla alúð við listgrein sina og
árið 1946 bauð O’Brien honum að
vera aðstoðarmaður sinn við gerð
myndarinnar Hinn Voldugi Joe
Young. „Þau tvö ár sem tók að
gera myndina voru dýrlegur timi.
O’Brien var svo upptekinn við
fjármálavafstur og slikt, að ég
tók um 85% myndarinnar.”
Arið 1953 var frumsýnd
kvikmyndin Skrimslið af 20.000
faðma dýpi. Hér fékk Harry-
hausen i' fyrsta sinn að ráðskast
einn með allar brellur. Myndin,
sem byggð er á sögu eftir Ray
Bradbury, er um dinósárus, sem
blundað hefur óralengi á hafs-
botni á Norðurpólnum, en er
vakinn til li'fsins við kjarnorku-
sprengingu.
Þetta var að mörgu leyti hin
merkasta mynd. Engin mynd
ársins 1953 skilaði jafnmiklum
hagnaði og hún kom af staö sann-
kallaðri skrímslaöldu i kvik-
myndum. Og upp frá henni hófst
samstarf Harryhausens við
Charles H. Schneer, sem varir
enn.
Fyrsta mynd þeirra félaga var
Hann kom af hafsbotni, gerð árið
1955. Myndin er um risakol-
krabba sem færir á kaf hina
frægu brú i' San Francisco, Gullna
hliðið. Þeir fóru fram á að mega
kvikmynda íborginni, en borgar-
ráð neitaði þvi. Harryhausen dó
ekki ráðalaus. Hann gerðilikan af
brúnni, aflaði sér gamalla frétta-
mynda og falsaði eyðileggingu
brúarinnar I algeru leyfisleysi.
Ray Harryhausen hefur gert
fimmtán myndir siöan hann lauk
við Skrimslið af 20.000 faðma
dýpi. Ýmsar þeirra byggja á
griskri goðafræöi, m.a. nýjasta
mynd hans, Atök risanna.
Persónur myndarinnar eru
dregnar i þrjá dilka, „Hinir
dauðlegu”, „Hinir ódauðlegu” og
„Hinir þjóösagnakenndu ”.
Söguþráður myndarinnar er i
stuttu máli á þá leið að dauðlegur
maður, Perseifur, er ástfanginn
af dauðlegri konu, Andrómedu,
og reynir með öllum ráðum að fá
hennar. Guðirnir á Ólympsfjalli
fylgjast með brölti hans og ýmist
hjálpa þeir honum eða leggja
stein i götu hans allt eftir þvi
hvernig liggur á þeim. Atta
þjóösagnaverur koma fram i
myndinni og þær eru leiknar af
sjálfum sér en það þýðir að þær
eru sköpunarverk Harryhausens.
Perseifur nýtur hjálpar
Pegasusar, vængjaða hestsins, og
Búbó,uglu sem Harryhausen hef-
ur búið fjarstýribúnaði. Helstu
andstæðingar hans eru tvihöföa
úlfhundurinn Dioskilos, fordæðan
Medúsa og skrimslið Kraken.
Mörg viðfangsefna Harry-
hausens eru verur sem enginn
hefur séð i lifanda lífi og þvi
vakna alls konar spurningar um
hátterni þeirra. Ein er þessi:
Hvernig ber Pegasus fæturna á
flugi?
„1 myndinni Þjófurinn frá
Bagdad var hestur sem flaug
vængjalaus. Hann för á stökki um
loftin blá. Pegasus notaði vængi,
svo að hann þurfti ekki að
stökkva. En það kom i ljós að
vængjaður hestur var miklu eðli-
legri á flugi, þegar hann hreyfði
fæturna, en þegar hann lét þá
bara hanga.”