Helgarpósturinn - 21.08.1981, Blaðsíða 9

hí=)lrjFirpn<?// irinn Föstudagur 21. ágúst 1981
9
NÆRMYND
VILMUNDUR
GYLFASON
Vilmundur Gylfason hefur flestum mönnum meiri reynslu I þvf að vera milli tann-
anna á fólki. Hann er af þekktu fólki, og af honum sjálfum hefur jafnan gustað hressi-
lega. En á siðustu vikum hefur hann sjálfsagt slegið sitt persónulega met. Alls staðar
— i kaffiboðum, á vinnustöðum, á götum úti og I eldhúsinu — er Vilmundur umræðu-
efnið. Og menn eru ekki á eitt sáttir, frekar en fyrri daginn þegar hann er annars-
vegar: Er hann „kaldur og yfirvegaður”, eða er hann „farinn á taugum”? svo notuð
séu tvö af uppáhaldsorðtækjunum.
Vilmundurer ljón, fæddur 7. ágúst 1948.
Hann er þvi nýorðinn 33 ára gamall, yngri
vafalaust en flestir halda, og nú þegar
maður mikillar reynslu. Hann hefur á
þessum 33 árum gengið i gegnum meira
en flestir reyna á allri lifsleiðinni, þar
sem er missir tveggja barna með svipleg-
um hætti og náinna tengdaforeldra.
Hann var ódæll i æsku, segja vinir hans
frá gamalli tið, og kemur vist engum á
óvart. „Ég held að enginn sem þekkti Vil-
mund á barnsaldri sé hissa á þvi hvar
hann er i dag. Hans helstu eiginleikar
voru orðnir áberandi strax i æsku”, segir
einn félaga hans úr skóla.
Vilmundur, sem á tvo bræður, Þorstein
(eldri) og Þorvarð (yngri) ólst upp á
Aragötunni, sonur Gylfa Þ. Gislasonar og
Guðrúnar Vilmundardóttur (Jónssonar,
landlæknis). Hannfóri Hagaskólann, eins
og önnur börn i Vesturbænum og kynntist
þar krökkum sem ennþá eru meðal hans
nánustu vina. „Vilmundur var ákaflega
lifsglaður og þrekmikill krakki, og lét
ekki sitt eftir liggja i prakkarastrikum'
þó held ég að kennurum hans hafi ekki
þótt hann leiðinlegur, þvi hann var oftast
andskotanum skemmtilegri”, sagði þessi
vinur hans.
Sem dæmi um uppátæki drengsins má
nefna að á tánmgsárum rakaði hann af
sér háriö uppúr þurru, skildi aðeins eftir
smá kamb á hvirflinum. Þetta var á upp-
gangsárum bitlaæðisins og þá strax var
Vilmundur orðinn vinsælt umræðuefni yf-
ir kaffibollum i hverfinu — ráðherrason-
urinn sem gengur krúnaður um göturnar.
Hann var alltaf framarlega I sinum hópi
og tók virkan þátt i félagslifinu. Einn
kunningja hans frá þessum tima minnist
Vilmundar sérstaklega i sambandi við
sjoppuferðir. „Við héngum þá, eins og
unglingar hafa löngum gert, i sjoppu við
Suðurgötuna, Simmasjoppu, og þar var
oft brugðið á leik i prakkaraskap. Vil-
mundur var alltaf mjög hugmyndarikur
prakkari”.
í gagnfræðaskólanum varð Vilmundur
foringi ákveðinnar kliku, sem siðar flutti
sig um set yfir i Menntaskólann i
Reykjavik. Hann var formaður nemenda-
ráðs Hagaskóla, og i menntaskólanum lét
hann strax til sfn taka. 1 þriðja bekk varð
hann formaður bekkjarráðs, i fjórða bekk
komst hann i ritnefnd skólablaðsins, i
fimmta bekk ritstjóri skólablaðsins og i
sjötta bekk formaður skóiafélagsins — in-
spector scolae.
Þetta vesturbæjargengi hélt mjög hóp-
inn i menntaskóla. „Við röltum oft saman
niður i bæ á þessum árum”, sagði einn úr
hópnum, „og töldum okkur ansi merki-
lega”. I þessari klfku voru Vilmundur og
Hrafn Gunnlaugsson helstu foringjarnir,
en auk þeirra voru i henni Guðbjartur
heitinn Ólafsson (sonur Ölafs Jóhannes-
sonar) Ingólfur Margeirsson, blaða-
maður, örn Þorláksson, kaupmaður,
Halldór Halldórsson, fréttamaður, Pétur
Gunnarsson rithöfundur og Þórarinn Eld-
járn skáld — og fleiri voru viðloðandi.
Vilmundur hellti sér strax úti félagslif-
ið. Þessi Hagaskólaklika var valda-
gráðug, og á hverju ári var lagt i harða
kosningabaráttu til að koma sinu fólki að.
Vilmundur var jafnan fremstur i flokki.
„Það hefur reyndar verið eitt af einkenn-
um Vilmundar i gegnum tiðina”, sagði
einn skólafélaga hans, „hann hefur alltaf
þurft að vera númer eitt”.
Það tókst honum i menntaskóla þegar
hann var kosinn formaður skólafélagsins,
eftir hatramma kosningabaráttu þar sem
Hrafn Gunnlaugsson var kosningastjóri
hans. En Vilmundur kom viðar við.
Hann orti mikið i menntaskóla, og var
rómantiskur. „Ég get nefnt þér ágætt
dæmi um dugnaö Vilmundar, i tengslum
við kveðskapinn”, sagði einn úr Haga-
skólaklikunni góðu. „Hann stóö ásamt
öðrum að útgáfu rits sem hét Mennta-
skólaljóð. Slik rit eru oft gefin út i
menntaskólum, en þetta var ekkert
venjuleg úgáfa. Vilmundur, þá 17 eöa 18
ára menntaskólastrákur gerði sér ferð
uppá Gljúfrastein og fékk sjálft Nóbels-
skáldið til að skrifa i ritið formála”.
Á þessum árum drógust Vilmundur og
Valgerður Bjarnadóttir (Benediktssonar)
að hvort öðru, og sá samdráttur leiddi að
lokum til hjónabands.
Þegar Vilmundur er sjálfur spurður um
Menntaskólaárin stendur ekki á svörum:
„Skemmtileg”, segir hann. „Vegna þess
að i fyrsta lagi hélt ég að ég væri skáld og
það er afskaplega þægileg tilfinning. 1
öðru lagi bar kvensemin ávöxt. Þetta var
að öllu leyti skemmtilegur timi. Ég eign-
aðist þarna marga góða vini, sem ég á
ennþá að”.
Vilmundur var eins og komiö hefur
fram virkur i félagslifi og alltaf til i sprell.
Hann var hinsvegar ekkert sérstakur
nemandi. „Vilmundur var og er vei
gefinn, en hann sinnti ekki bókinni mikið.
Einkunnir hans voru ekkert fyrir for-
eldrana að sýna I afmælisboðum. En ein-
hvernveginn skrölti hann i gegnum þetta
altsaman”.
Eftir stúdentinn hvarf Vilmundur af
landi brott. Hann fór til Bretlands að læra
sagnfræði, las til BA prófs i Manchester i
þrjú ár, og siðan til mastersgráðu i Exet-
er I tvöár. Sem sagnfræðingur hefur hann
lagt áherslu á nútimasögu, og er vel
heima i þvi sem gerst hefur eftir frönsku
byltinguna.
Það var með hann eins og flesta þá sem
fara útan til náms — hann hvarf i bili.
Alltaf kom hann þó heim á sumrin og
vann þá á fréttastofu útvarps. Hann var
hugmyndarlkur fréttamaður og á frétta-
stofunni er hann ásamt Arna Gunnars-
syni, talinn upphafsmaður simaviðtalana,
sem nú eru mikið notuð.
Samtimis sá hann um annarskonar út-
varpsþætti, heldur lýriska stemm-
ingaþætti, sem báru yfirskriftir eins og
„Haust” og „Sumar”. Þar kom fram
önnur hlið á manninum, en sú sem snýr
fram i pólitisku starfi. Allir vinir hans eru
sammála um að hann sé afskaplega
tilfinninganæmur og rómantiskur maður.
„Hann er sagnfræðingur og listamaður og
það mótar hans starf meira en flestir
halda”, sagði t.d. Bjarni P. Magnússon,
gamali félagi og samstarfsmaður Vil-
mundar innan Alþýöuflokksins.
Eftir að hann kom heini frá Bretlandi
1973 fór hann að kenna við MR og stunda
þá fréttamennsku sem gerði hann þjóð-
kunna. Fram aö þeim tima voru viðtöl,
sérstaklega i útvarpi og sjónvarpi, heldur
værðarleg samtöl. Vilmundur gekk i
skrokk á mönnum, og þjóðin horföi nánast
forviöa á, þegar hann tók að beina spjót-
um sinum að t.d. Baldri Möller og Jóni
Sólnes.
Þótt Vilmundur sé sonur fyrrverandi
formanns Alþýöuflokksins starfaði hann
litið fyrir flokkinn fyrr en nokkru eftir að
hann kom heim frá námi. Hann var
spurður af hverju. „Ég hafði framan af
engan áhuga á þvi. Ég var i kennslu og
fréttamennsku. Svo tók ég sæti á Vest-
fjörðum i kosningunum vorið ’74 og hafði
gaman af. Siðan hef ég verið viðloðandi
þetta. Það var mestan part fyrir áeggjan
Benedikts Gröndal að ég flæktist inn i
Alþýðuflokkinn. Benedikt lagði mikið
uppúr þvi að fá til starfa með sér ólikar
týpur, enda er manni með minar hug-
myndir og með mina skaphöfn ekki vært i
flokki, nema undir verndarvæng sliks
manns. Hann vildi hafa þetta svona, enda
varði ég hann ákaft. Við það lenti ég uppá
kant við marga i flokknum”.
Flestir kannast við feril Vilmundar frá
þvi i kosningunum 1978. Enginn vafi leik-
ur á þvi að það var fyrst og fremst hann
og störf hans sem sköpuðu sigur flokksins
i þeim kosningum. Það var einn mesti sig-
ur stjórnmálaflokks i kosningum hér á
landi, og tvimælalaust einn allra stærsti
sigur einstaklings á pólitiska sviðinu.
Þaö var hápunkturinn. Eftir kosning-
arnar varð hann „bara” einn af þing-
mönnum flokksins. Sighvatur var kjörinn.
þingflokksformaður og Vilmundur fékk
ekki nemá meðalskammt af trúnaðar-
stöðum. Og ekki fékk hann ráðherrastöðu
i rikisstjórninni sem mynduð var eftir
kosningar. Ætla má að Vilmundi hafi þótt
hann bera minna úr býtum en honum bar,
og aö þetta hafi valdið honum vonbrigð-
um, ekki siður en áhangendum hans. Á
flokksþingi Alþýöuflokksins siðast liðið
haust féll hann.ennfremur fyrir Magnúsi
H. Magnússyni i kosningu um varafor-
manninn, og nú eftir deilurnar um
Alþýðublaðið virðist hann orðið æði ein-
angraður i flokknum.
Vilmundur er Vilmundur segja vinir
hans. Hann er sá sami I einkalifinu og þvi
opinbera. Tilfinninganæmur, list-
hneigður, rómantiskur, örlátur, og
afskaplega skemmtiiegur drykkjufélagi.
„Hann er ráðrikur, að vissu leyti eigin-
gjarn, prinsipfastur, en ágætis félagi”,
sagði Bjarni P. Magnússon. „Það er gott
að vinna með honum, hann er afskaplega
duglegur, og getur I rauninni ekkert aumt
séð”.
Otkoma Nýs lands er ágætt dæmi um
hverskonar hamhleypa Vilmundur er til
vinnu. Við hér á Helgarpóstinum höfum
fyigst með honum i návigi uppá siðkastið,
og getum skrifað undir það sem vinir hans
segja — maðurinn afkastar á við fimm
menn, þegar hann er I stuði. Og við getum
lika skrifað undir þaö sem Orn Þorláks-
son, gamall kunningi hans segir: „Mót-
lætið eflir Vilmund. Það eykur hans
starfsorku og auðgar hugmyndaflugið. A
slikum tfmum stöðvar hann enginn”.
Annar félagi hans sagöi: „Hinsvegar sést
hann ekki alltaf fyrir. Hann er einum of
ör, og vill þá verða fijótfær. En krafturinn
og energiið sem maðurinn hefur er með
ólikindum. Hann er eins og púkinn á fjós-
bitanum að þvi leyti aö þvi meira sem
gengur á, þeim mun betur vinnur hann.
Hann nýtur þess að standa i stórræðum,
að láta stjórnast af tilfinningum ekki
siður en kaldri skynsemi.”
En hvernig stjórnmálamaður er Vil-
mundur Gylfason:
Jón Baldvin Hannibalsson Alþýðublaðs-
ritstjóri segir um þetta: „Vilmundur er
fyrst og siðast áróðursmaður. Hann litur
á sig sem sérfræðing i almenningsáliti og
fjölmiðlafræðum, og pólitiskum geðs-
hræringum. Hann hefur sjálfur lýst þvi
yfir að hann sé arkitekt hins mikla kosn-
ingasigurs Alþýðuflokksins 1978. Orðið
arkitekt gefur til kynna hönnun, áætlana-
gerð og skipulagningu. Þetta var ekki
það. Þetta var blaöamennska Vilmundar
sem á yfirborðinu hét rannsóknarblaða-
mennska, en var kannski ekki óiik ann-
arri gamalli blaöamennsku, sem byggöist
á purrkunarleysi og kjaftforum stil.
Kringumstæðurnar voru hjálplegar —
þetta vakti athygli. En svona er ekki hægt
nema einu sinni. Eftirmáiin sýna hvernig
haldið var á málum. Vilmundur reis ekki
undir þessu. Sem þingmaður er hann
algjörlega mislukkaður, og þegar á reynir
nýtur hann ekki trausts samstarfsmanna
sinna.
Vilmundur er ekki pólitiskur leiðtogi.
Hann leggur ekki fram neinar linur og
leysir ekki vandamál. Hann er heldur
vanstilltur, skaprikur og metnaðargjarn
pólitiskur áróðursmaður.
Hann vantar sjálfsaga og þrek lang-
hlauparans, hann er pólitiskur sprett-
hlaupari. En kostirnir og gallarnir, sem
báðir eru ærnir, valda þvi aö hann á
auðvelt með að vekja um sig umtal — að
virkja i kringum sig áhugamannahóp,”
segir Jón Baldvin.
Og Einar Karl Haraldsson Þjóðviljarit-
stjóri segir: „Hann er mikill baráttu-
maður, og hefur lengi verið „enfant terr-
ible” i stjórnmálunum hér á landi. Hann
leggur sig fram i sinu starfi við að höfða
beint til fjöldans, hann vinnur ekki i
gegnum skipulagðar hreyfingar. Ég get
sagt honum það til lasts að mér finnst
bera dálítið of mikið á lýðskrumi i hans
háttalagi. Hann temur sér miklar einfald-
anir, reynir að finna uppá vinsælum slag-
orðum.
Þessi leikur Vilmundar núna siðustu
vikurnar er að minu viti þáttur i valda-
spili, þar sem hann leikur mjög fimlega á
fjölmiðla. Ég þykist vita og miða þá við
fyrri afskipti Vilmundar af verkalýðs-
málum, að þessi barátta hefur ekki sem
lokatakmark betri kjör verkalýðnum til
handa, heidur býr þar póiitiskt spil að
baki”.
Ellert Schram ritstjóri á Visir segir:
„Einkenni Vilmundar sem stjórnmála-
manns er dirfska og hressileiki, en
einnig fljótfærni og gusugangur.
Vilmundur kom inn 1 stjórnmál sem nýr
maður, með nýjar hugmyndir, og hafði
augljós áhrif á alla stjórnmálaumræðu i
iandinu, og jafnvel kosningar.
En blaðran sprakk, ef svo má að orði
komast, þetta hafði ekki áhrif til aukins
fylgis Alþýðuflokksins þegar til lengri
tima dró. Enda þarf ótrúlegt úthald til að
keyra lengi I fjórða gir, og mikla lagni til
að taka beygjur I fjórða gír”.
Þegar Vilmundur var sjálfur spurður
um stöðu hans i Alþýðuflokknum var
svarið stutt og laggott: „Ég pæli ekki I
þvi. Við höfum verið önnum kafnir hérna
að undanförnu, ég hef alltof mikið að gera
til að velta fyrir mér stöðu minni innan
þessarar þrjátiu manna fjöldahreyfingar
sem Alþýðuflokkurinn er”, sagði hann.
Pólitisk framtiö Vilmundar Gylfasonar
er gjörsamlega óútreiknanleg. Hann
virðist nú einangraður I Alþýðuflokknum
og talar eins og honum sé sama. „Ég
hugsa ekki um framtiðina”, segir hann.
„Ég er maður tilfinninga augnabitiksins.
Þær tilfinningar segja mér að við séum á
réttri leið. Ég get fúslega játað að dæmið
hefur ekki verið reiknaö til hlitar. Ég
stend i þessari blaðaútgáfu sem ljóöskáld,
fremur sem stærðfræðingur”.
Vist er aö Vilmundur er alltof kraftmik-
ill maður til að setjast i helgan stein, 33
ára gamall. Það á eftir að heyrast i
honum áfram. Meö hvaða hætti veröur
timinn að leiða i ljós. Nú er hann önnum
kafinn við nýja blaðiö — Nýtt land, en með
hugann hjá nýju barni — myndarlegum
syni sem þeim hjónum Vilmundi og Völu
fæddist á þriðjudagskvöldið. Þetta
nálgast þvi að vera tviburafæðing hjá Vil-
mundi — Nýtt land og nýr sonur, og hæfir
vel svo stórtækum manni sem Vilmundur
óneitanlega er.
eftir Guðjón Arngrimsson
mynd: Jim Smart