Helgarpósturinn - 28.08.1981, Blaðsíða 6

6
Föstudagur 28. é90s, ,.81 /,PIggrpóstl irinn
Sígur þótt
hægt fari:
l>að er ekki bara landsvæöið i
kringum Kröfiu, sem er á stöð-
ugri hreyfingu. Bæði vísindalegar
mælingar á hreyfingu jarðskorp-
unnar og fornleifafundir sýna, að
allt landið sigur heldur niður á
við.
Ilallam ælingar á landi hafa
vcrið gerðar reglulega á fjðrum
stöðum á landinu siðan 1966.
Þessar mælingar hafa verið gerð-
ar norður á Reykjaheiði, á Þing-
völlum, i Búrfellshrauni ofan
llafnarfjarðar og í Vogum á
Vatnsleysuströnd. Þær sýna, að
landsig var sérstaklega mikið i
Vogum á árunum 1971 - 1976, eða
fjörir sentimetrar á þessu tima-
bili.
Mannvistarleifar, sem hafa
fundist á horni Tjarnargötu og
Suðurgötu, og eru taldar vera frá
landnámsöld, eru nú undir sjáv-
armáli. Hólmakaupstaður, sem
var aðalverslunarstaðurinn i
Reykjavik fyrr á öldum, er nú
horfinn i sæ. A örfirisey utan-
veröri, þar sem kaupstaðurinn
stóð, eru nú aðeins sker.
Gleggsta dæmið um landsig á
Reykjavikursvæöinu er þó liklega
Seltjörn, á utanverðu Seltjarnar-
nesi. Þar hefur land sigið í sæ eft-
ir að land bvggðist, það sýnir lag
af mýrarmó, sem nú er undir
sjávarmáli, og Seltjörnin, sem
svo hefur heitið frá ómunatið, er
nú opin Ut i sjó.
Taliö er að jarðsigið þarna hafi
verið einn sentimetri á öld, og
geta menn þá reiknað út h vað lfð-
ur á löngu þangað til golfvöllur-
inn, sem þarna er skammt undan,
sekkur i sæ!
Það var Eysteinn Tryggvason
jarðfræðingur og dósent viö Há-
skóla Islands, sem hafði umsjón
með þeim hallamælingum, sem
gerðarhafa verið á fyrrgreindum
stöðum. Tilþess verks fékk hann
styrk frá National Science
Foundation i Bandarikjunum og
islenska Visindasjóðnum.
Mælir rakvélablað
— Nákvæmni þessara mælinga
var ipp á 1/100 úr miilimetra.
eftir Þorgrím Gestsson
myndir Jim Smart

tÉasuitk
M
Bláfelt V '■
t*,sv Keriinfc ./
MMru.UHUK
, o ,v< **y
^ ■‘‘ ' ■'ViBiiíahrtlð
y' Dyagjogóll Á X+im
•ííStmrJy,

í
,1-
XLVtsitÍitr ■
vymvdWíott r
' Sloritandttf ) \ } (V f ;
V * F . . .- 1 5,f
£'*'*•
fázr****?*/’ -jp;. '■ '' ’**■
[jM'Jtfít, ''é-
- -•• , , Kwtingir
' I- • ■■ -- ,
Vaín aj ö k u 11
V ' W<6i4«r A
'é/j »■- m,v.ö«í.n

ísland á niðurleið
Landið sígur
allt að tveimur
sentimetrum
r w m
a ari
Eysteinn Tryggvason kannar
niðurstöður úr hallamælingum,
sem sýna greinilegt landsig m.a. i
nágrenni Reykjavikur.
Það þýðir, að maður sér breyt-
ingu, ef rakvélablaö er lagt á
mælingapunktinn, segir Eysteinn
i samtali við Helgarpóstinn.
Mælingar sem þessar fara
þannig fram, að valdar eru li'nur
þvert á sprungustefnu landsins,
sem liggur um það bil i norðaust-
ur/suðvestur. Mælingapunktar
eru settir niður með 100 metra
millibili, og mitt á milli þeirra
stillt upp kiki af sömu gerð og
verkfræðingar nota við hallamæl-
ingar.
A þennan hátt eru punktarnir
mældir, hver á eftir öðrum. Að
sögn Eysteins tekur einn dag að
mæla hvern kilómetra, en lengsta
linan, sem mæld var á þennan
hátt var við Voga, 4.5 kilómetrar.
Annar endi hennar er rétt við
Keflavikurveginn, um 200 metr-
um austan við veginn niður i
Voga, og þaðan liggur hún i suð-
austur. Mælingar á þessum fjór-
um stöðum fóru fram fimm til sex
sinnum á þessum fimmtán árum,
sem liðin eru siöan þær hófust, og
samanburður á þeim sýnir hreyf-
ingar jaröskorpunnar.
— Mælingarnar sýna okkur
fyrst og fremst, að annaöhvort
hækkar landið öðru'Tiegin eöa
lækkar hinumegin. En ég hallast
að þvi, að landið hafi lækkað,
enda var vitað áður, aö gosbeltin
eru stöðugt að siga, segir Ey-
steinn Tryggvason.
Tveir sentimetrar á ári
Að sögn visindamannsins má
tengja þessa hreyfingu landsins
landrekskenningunni. Vitað er,
að landið gliðnar um eina tvo
seaitimetra á ári um sprungu,
sem liggur um tsland þvert. En
hallamælingar Eysteins sýna, að
það er lika gliönun um minni
sprungur viða um land. Og sú
staðreynd, aö landið lækkar við
þessar sprungur bendir jafnframt
til þess, að þeir kraftar sem valda
gliðnuninni toga i landið, en ýta
ekki á það. Ýttu þeir á landið
mundi það hlaðast upp við
sprungumar, i stað þess aðsiga,
að mati visindamannanna sem
hafa rannsakað þessi mál.
— Við gliðnunina tognar á jarð-
skorpunni, hún þynnist og sigur
um leið. Einhverntima kemur
að þvi, að hún þolirekki meira og
brestur. Þá lyftist hún upp með
meiriháttar umbrotum, eins og
urðu t.d. á Þingvöllum árið 1879
eða eldgosi. Ég vona bara, að á
næstunni verði bara jarðskjálft-
ar, ekki eldgos, segir Eysteinn
Tryggvason.
Ekki vill Eysteinn segja, að
þetta landsig standi i beinu sam-
bandi við hugsanleg eldgos eða sé
fyrirboði þess. Þó er hann á þeirri
skoðun, að tiðir jarðskjálftar á
Suðvesturlandi sérstaklega á ár-
unum 1970 - ’73, ættu frekar að
draga úr li'kumá eldgosi þarfrek-
ar en hitt. Við jarðskjálftana
losnar sú spenna, sem hleðstupp i
jarðskorpunni við landsigið.
Þá bendir Eysteinn á þá stað-
reynd að 250 ár liðu frá siðustu
Mývatnseldum þar til yfirstand-
andi eldsumbrot hófust. Þar hef-
ur gliðnunin verið tveir senti-
metrar á ári, eöa alls fimm metr-
ar á 250 árum.
— Þetta gefur visbendingu um,
aö umbrot geti hafisteftirþennan
tima, segir Eysteinn.
Athyglisvert er, aö mælingarn-
ar sýndu verulega mikið meira
landsig á ti'mabilinu frá 1970 —
1980 en hinu fyrra. A þessu tima-
bilier greinilegt, að talsvert mis-
gengi hefur orðiö viö minni
sprungur, fyrst allmikiö sig, en
síðan skyndilegt ris, sem talið er
aö standi i sambandi viö jarð-
hræringar. Greinilegast er þetta
á Reykjaheiði, og stendur það lik-
lega i' sambandi við jarðhræring-
ar á Kröflusvæðinu.
Mælingar hafa ekki verið gerð-
ar á sjálfu höfuðborgarsvæðinu.
En eins og fyrr segir er ljóst, aö
land sigur þar lika, þótt hægt sé
Ekki hætta næstu kyn-
slóðir
— Það er ekki hægt að segja, að
sjávarlóðir i Reykjavik séu i
hættu, að minnsta kosti ekki
næstu kynslóðirnar, segir Ey-
steinn Tryggvason um það.
Mesta þéttb^li landsins getur
þó verið i óbeinni hættu af land-
siginu og jarðhræringunum á
Reykjanesi og i Búrfellshrauni,
og jafnvel á Þingvöllum.
Að mati Eysteins Tryggvason-
ar er sá möguleiki fyrir hendi, að
lagnir i jörðu geti farið i sundur,
og að minnsta kosti er sjálfsagt
fyrir þá sem sjá um lagnir og við-
hald þeirra að kynna sér niður-
stöður þessara mælinga.
Eitthvað munu þessi mál hafa
verið athuguð af Almannavöm-
um rikisins og meðal annars voru
lagðarfyrirstjórn veitustofnana i
vor upplýsingar um það hvernig
lagnir liggja á Reykjanesi. Þar
kemur meðal annars i ljós, aö
rafmagn og kalda vatnið liggja
þvertá sprungustefnuna, en hita-
veitustokkurinn liggur hinsvegar
með henni.
Þá hefur stjórn veitustofnana
beittsér fyrir mælingum á grunn-
vatnsstreymi á vatnasvæði höf-
uðborgarsvæðisins, allt til Þing-
valla, með það fyrir augum aö
kom ast að þvi hvert það vatn gæti
hugsanlega farið ef stórfellt rask
yrði á jarðlögum við jarðskjálfta.