Helgarpósturinn - 18.09.1981, Blaðsíða 15

Þaö er hann Kjartan Ragnarsson, Ieik-
ari og leikritahöfundur sem er maöur
opnunnar aö þessu sinni. Kjartan dvaldist
hér a' íslandi I slöustu viku þegar verið
var aö frumsyna nýjasta leikrit hans
,,Jóa”.Um þessar mundir er Kjartan aö
leikstýra verki sinu „Blessaö barnalán”
sem sýnt verður á næstunni i Finnlandi.
Þegar aö ég kom niöur I Iönó var
Kjartan á æfingu á Ofvitanum. Hann
vippar sér upp á sviðiö og segir: „Alli
minn, haföu meiri húmor I orðinu ástar-
pungurinn”. Alli endurtekur setninguna
og allt I einu fær oröiö „áaastarpuungur-
inn” miklu Skemmtiiegri áhrif. Viö setj-
umst upp I kaffistofu og Kjartan kemur
sér vel fyrir og yfirheyrslan er hafin.
Eins og ao vera
veðuríræðingur
— Hver var kveikjan aö „Jóa”?
„Mér datt þetta I hug, vegna þess aö
margir lenda i þvi aö þurfa aö velja á milli
frama slns, hvort sem hann er i atvinnultf-
inu eöa annars staöar, og barna eöa ein-
hvers einstaklings i fjölskyldunni. Hvernig
bregst fólk viö því?”
— Hefur þú sjálfur lent i þessu?
„Nei, þaö hef ég nú ekki.”
— Er þetta meöfædd gáfa aö geta skrif-
aö?
„Þetta er eins og aö vera veöurfræöing-
ur. Þú veist hvaö hæöir og iægöir eru. Ég bý
til andstæöur og ákveöna situasjón, og
ákveöiö málefni kallar fram ákveönar
persónur.”
— Hvaöan færöu hugmyndir aö persón-
um?
„Þegar ég er aö skrifa þá nota ég auövit-
aö ýmislegt frá lifandi persónum. Þú veist
þaö sjálf aö þú ert alltaf aö hitta persónu
sem minnir þig á aöra. Þaö er vegna þess
aö þær eiga eitthvaö sameiginlegt, hafa
eitthvert ákveöiö minni. Þetta minni nota
ég svo til aö búa til persónur, en ég nota
aldrei eina ákveöna lifandi fyrirmynd.”
Svona langur og mjósaralegur
með kringlóllan haus
— Hvernig er gott leikrit?
„Hvaö er gott samtal? Þú getur átt gott
samtal um allt á milli himins og jaröar, viö
vini þína eöa kunningja eöa aöra. I samtöl-
um kemur yfirleitt fram einhver persónu-
leg reynsla eöa upplifun. Sum skilja eitt-
hvaöeftir önnur ekki. Eins er meö leikritiö.
1 leikhúsinu býöst okkur ákveöiö form sem
getur boöiö okkur upp á aö sýna alla
manneskjulega reynslu.”
— Hvaö er þitt besta leikrit?
„Þau eru svo óskaplega ólik. Ég get ekki
gert upp á milli þeirra. Ætli þaö leikrit sem
maöur er aö fást viö hverju sinni standi
manni ekki næst.”
— Hvort er skemmtilegra aö ieika eöa
skrifa?
„Þvl get ég ekki svaraö. Þaö skemmti-
lega viö aö búa til leikrit er aö sjá þaö veröa
til á sviöi. Maöur er kannski búinn aö vera
aö skrifa i marga mánuöi og engin skynjar
verkiö meö manni fyrr en þaö veröur til
sem leikrit á sviöi.”
— En af hverju ferö þú aö skrifa?
„Ein af ástæöunum fyrir þvl aö ég fer aö
skrifa er sú aö þegar ég varö leikari varö
mér þaöfljótlega ljóst aö ég myndi festast I
ákveönu hlutverki, sem grinleikari, og þaö
fullnægði mér ekki. Sem höfundur er ég
frjálsari. Ég dauööfundaði þá sem fengu aö
taka þátt i alvarlegum leikritum. Þvi þótt
þaö sé alls ekki ætlunin, þá lenda leikarar
oftast i einhverri ákveöinni týpuuppskrift.
Og þaö gefur auga leiö aö svona langur og
mjósaralegur strákur meö kringlóttan haus
gat aldrei leikiö Ivan grimma. Óhjákvæmi-
lega skiptir útlitið máli, ég gæti aldrei leik-
iö dramatiskan elskhuga.
Leikarar vilja ekki lenda i ákveðnum
skúffum og þaö er aöall góös leikstjóra aö
blanda sem mest á milli skúffa en skúffurn-
ar ráða samt miklu.”
— Hvaö um stil?
„Hvert og eitt af mínum leikritum hefur
sinn stil. En ég held ekki aö ég hafi neinn
stil, sem er gegnum gangandi I öllum min-
um verkum. En kannski verö ég búinnaö
temja mér hann sem leikritahöfundur
seinna meir. Ef maöur nær góöum tökum á
efninu sem höfundur held ég aöstiliinn fylgi
manni ósjálfrátt. Halldór Laxness sóttist
t.d. eftir þvi aö skrifa eins ólíkan stil og
hann gat. En ritstíll hans geröi það aö verk-
um aö enginn annar en hann heföi getaö
skrifaö bækurnar. Hjá mér veröur þetta
bara aö koma I ljós, ég sækist a.m.k. ekki
eftir neinum ákveönum stll.”
Gðsaiegl el
mómenlin nðsl eKKi
— Er þaö ólíkt aö leika eöa skrifa leikrit?
„Já maöur fær allt annaö út úr þvi. Þegar
maöur er á sviöi, þá er leikarinn i nánum
tengslum viö hverja setningu og mótleikara
sina. Það er galdur sem er óskaplega gam-
an aö taka þátt i. En sem höfundur eru
áhrifin allt öðruvisi. Leikritahöfundurinn
býr viö þá sérstööu aö undirtektirnar hell-
ast yfir hann á einu kvöldi. Þá er ekkert
eins sterkt og aö sitja bak viö áhorfandann
og skynja viöbrögöin. Þaö getur veriö
ánægjulegt ef viöbrögöin eru góö, en gasa-
legt ef mómentin nást ekki.”
— Ert þú fljótur aö skrifa?
„Yfirieitt er ég þaö, annars er það mis-
jafnt. Ég hef veriö þrjár vikur aö semja eitt
leikrit og ég hef lika veriö tvö ár aö þvi. Þaö
fer allt eftir þvi hversu flókiöverkiö er. Ég
byrja aldrei að skrifa fyrr en ég er búinn aö
leysa allt þetta tæknilega meö sjálfum mér.
Svo sem atburöarás og persónur, slöan sest
ég niöur og skrifa innri viöinn.
Ég marg umskrifaöi t.d. „Snjó.”
Beslð iryggingin lyrir þvi
ðð slððnð ehKi
— Þykir þér vænt um persónurnar þinar?
Kjartan hlær aö þessari fávlslegu spurn-
ingu.
„Ég legg mig fram viö að upplifa persón-
urnar. Þaö er erfitt fyrir mig aö skrifa og
búa til persónu nema aö ég skilji hana.
Jafnvel þó mér þyki hún fyrirlitleg. Annars
er ég oröinn dálftiö leiöur á realisma I leik-
húsi. En realisminn hefur þann kost að
manngerðirnar eru miklu flóknari en I
stiliseruöu leikhúsi. Svo hefur leikarinn I
mér gaman af þvl aö hafa einhverja raun-
verulega höföun i persónunum, oftast þá
fólk sem mér finnst vera keimlikt þvi fólki
sem til er i þjóöfélaginu.”
— Ætlar þú ekki aö halda áfram aö leika
þegar þú kemur heim frá Finnlandi?
„Ég reikna meö þvi aö ég fái eitthvaö aö
gera I Iönó þegar ég kem heim aftur. Þaö er
ómissandi þáttur I lifi minu að leika. Þaö er
skipta um starf. Þaö er þó örlitiö meiri til-
breyting sem leikararnir fá. Þeir eru ekki
alltaf i sama leikritinu ár eftir ár. Varöandi
þaö aö fara i leikför um landiö þá krefst þaö
gifurlegrar vinnu. Keyra allan daginn,
setja sviöiö upp og leika á hverju kvöldi,
finna hvernig best er að beita röddinni i
hverju húsi. Þetta getur verið skemmtilegt
en þaö fer eftir þvi fólki sem maöur er meö.
Þú hefur kannski átt góöan vin i tiu ár, ferö
svo með honum i leikferð og þarft aö vera
með honum daginn út og inn I heilann mán-
uö. Þá fer þaö kannski allt i einu aö fara
voöalega I taugarnar á þér bara hvernig
hann skellir i góm.”
Lehmn f lopðpeysum
— Snúum okkur aö ööru, þú varst einn af
fyrstu bitlunum?
„Jú, jú, þaö var skemmtilegur tlmi.
Þetta var skólahljómsveit. Viö vinirnir
Sævar, sem einu sinni var i Pónik, Siggi og
Finnur Torfi vorum allir saman I iandsprófi
i Vonarstrætinu. Finnur Torfi fer siöan
sumariö ’63 til Englands aö læra ensku og
kemur meö fyrstu bitlaplötuna heim. Viö
höföum áöur spilaö Shadowslög, en Bltlarn-
ir heltóku okkur aiveg og viö læröum plöt-
una utan aö. Við vorum samskipa Hljómun-
um meö Bítlana.”
— Þiö komuö alltaf fram I lopapeysum?
„Já, þaö var voöalega frumlegt I þá
daga.”
— Siöan ferö þú i Kennaraskólann I
teiknikennaradeild.Teiknar þú ennþá?
„Nei, ég var I Kennaraskólanum og sam-
hliöa honum var ég I leiklistarskólanum á
kvöldin. Hann var þá þriggja ára kvöld-
skóli. Meö leiklistarnáminu var ætlast til aö
maöur ynni llka I leikhúsinu þannig aö þaö
gekk ekki aö vera llka I skóla á daginn. Og
ég hætti þvl I Kennó. Enda búinn aö ákveða
þaö fyrir löngu aö veröa leikari.”
— En af hverju fórstu I teiknikennara-
deildina?
„Pabbiermyndlistarmaöur, svo þaö kom
bara ósjálfrátt. Einu sinni ætlaði ég mér
jafnvel aö læra leiktjaldamálun.”
Fyrsið diðrlð ðlriölð ð leíksviði
— Hvenær stóöst þú fyrst á sviöi?
„Ætli það hafi ekki veriö þegar ég lék
jólasveinninn i barnaskóla.”
— Hvernig tókst til?
„Jólasveinninn átti aö vera dálitiö æstur
og tókst mér ágætlega aö koma því til skila.
En svo átti hann aö kyssa dótturina á heim-
ilinu og þaö fékkst ég meö engu móti til að
gera. Þetta var fyrsta djarfa atriöiö sem ég
lenti i á leiksviöinu.”
— Hvaöa manneskja hefur haft mest
áhrif á þig á lifsleiðinni?
„Alveg tvimælalaust hún Gagga Lund.
Ég argaði úr mér röddina I gamla daga
þegar ég var I hljómsveit. Ég fór þvi og
læröi raddbeitingu hjá henni Göggu. Hún
var einn af okkar bestu raddbeitingarkenn-
urum og hjá henni hafa leikarar margt
iært. Bæöi hún og konan min hafa mikiö til
mótað minar hugmyndir um leikhús.”
Fer siundum ð fylleri
— Hvaö gerir þú þegar þú ert ekki aö
vinna eöa hugsa um leikhús?
,,Ég hef nú ekkert ræktaö hobbý. En ég
les mikiö, fer á skíöi, i útilegur, svo hjóla ég
um bæinn. Einnig hendir þaö sig aö ég fari
á fyllerí.”
— Færöu mikiö út úr fyllerium?
„Þau eru nauösynleg og ágæt á meöan á
þeim stendur. En geta oft veriö ansi slæm
eftir á.”
— Eigið þiö vini sem ekki starfa I leik-
húsi?
„Viö eigum mikiö af kunningjum og vin-
um utan leikhússins. Viö höfum eignast
mikiö af kunningjum úti á landi, þeim höf-
um viö kynnst á leikferöum. Okkur finnst
gott aö fólk detti inn til okkar i heimsókn.
Viö erum ekki dugleg aö halda stórfest, en
kaffibolli um miðjan dag er mjög vinsæll
hjá okkur.”
— Þú ert allaballi?
„Já. Mér finnst nauðsynlegt aö hver og
einn taki afstööu til þess sem er aö gerast I
þjóöfélaginu. Annars er hægt að segja um
mig aö ég viti ósköp vel hvaö ég vilji ekki,
en minna um þaö sem ég vil. Ég get
kannski leyft mér þetta sem listamaöur.”
— 1 leikritinu „Týnda teskeiöin” togaöir
þú borgarastéttina sundur og saman I
nöpru háöi. Varst þú þá ekki um leiö aö
gera grin af sjálfum þér?
„Jú örugglega. Ég fór illa meö borgara-
stéttina, en ég fór heldur ekki pent meö
alþýöuna. Þar lét alþýöan nlöast á sér
endalaust.”
— Hvernig er aö vera sifellt fjölmiöla-
matur?
„Hingaö til hef ég nú ekki verið þaö. Þaö
er bara núna sem blöðin hellast yfir mig.
Þaö er aöallega leiöinlegt aö hafa þaö á til-
finningunni aö vera alltaf aö segja þaö
sama.”
— Nú ert þú bæöi pabbi og afi, kemur þú
ööruvisi fram viö afabarniö en þitt eigiö?
„Nei, nei, þau krakkarnir Guörún og
Ragnar fá sömu meöferöina bæöi tvö. Enda
eru þau alltaf saman og ekki nema tvö ár á
milli þeirra. Ætli þau séu ekki fyrirmyndin
aöJóa i „Jóa”?”
— Gefur þú þeim mikinn tima?
„Ég veit þaö nú ekki. Ég hef veriö geysi-
mikiö upptekinn i leikhúsinu undanfarin ár.
Ég held aö þaö líöi aldrei ein vika án þess
aö ég sé aö vinna. Svo skrifa ég á kvöldin.”
Hún Mðgneð ohhðr...
— Þarf konan þin þá aö fórna sinum
frama fyrir þinn?
„Nei, þetta hefur leyst blessunarlega hjá
okkur báöum. Viöerum stórfjölskylda, meö
mörg börn og höfum konu hjá okkur á dag-
inn. Hún Magnea okkar bjargar þessu fyrir
okkur. hún hefur verið hjá okkur siöan
Ragnar litli fæddist.”
— Ert þú alltaf i góöu skapi?
„Nei, þaö er ég ekki. Ég get oröið ógur-
lega fúll, og ef ég verö reiöur þá verö ég
reiður. Þegar ég var krakki þurfti ég helst
aö brjóta stóla til aö fá útrás fyrir reiöina
en þaö gekk ekki til lengdar. Þaö var alltof
dýrt.”
Mill dúndur líðshó
— Hefurðu einhverntima gert hræöilega
bommertu á sviði?
„Ja, mitt mesta dúndurflaskó var I leik-
riti sem ég þurfti aö hlaupa i,með viku fyr-
irvara. Þetta var min fyrsta reynsla á sviöi
eftir aö ég útskrifaðist. Ég átti aö leika sæt-
an og sjarmerandi elskhuga I premíunni.
Einn gagnrýnandinn sagöi aö lokinni sýn-
ingu aö aöalleikarinn hefði veriö dragbítur
sýningarinnar. Þetta var töff leikhús-
reynsla einsog Iskalt og hressilegt steypi-
baö.”
Hiarian eagnarsson í neigarpðsisviðiaii
Föstudagur 18. september
1981 holrjFirpn^tl irinn holrf^rpnczti irinn Föstudagur 18. septembur 1981
myndír: jim Smðrl
besta tryggingin fyrir þvi aö staöna ekki.
Starfiö I leikhúsinu gefur mér llka oft
kveikju að næsta verki.”
— Færöu þá hugmyndir úr verkum ann-
arra?
„Stundum, eba þá bara ákveönar situa-
sjónir á meöan veriö er aöæfa.Þaöaö
leika gefur mér oft hugmyndir aö leikriti.
Ég hef oft fengið hugmyndir aö verki sem
ég svosíðan hafna. Þvi þegar maöur byrjar
að vinna úr hugmyndinni kemur I ljós aö
hún er ópraktisk i leikhúsi. Maöur verður
aö vinna úr hugmyndum I praktisku sam-
hengi.”
— Hvernig eru leikhúsin i Finnlandi?
„Svakalega góö. t allri Evrópu er besta
leikhúsið I Finnlandi. Finnar eru lifandi og
merkilegir leiklistarmenn. Það er margt
sem hægt er að öfunda þá af hvaö leikhúsið
snertir. En það er athyglisvert hversu
Finnar nota mikiö dramatiseringar og þá
gjarnan úr skáldsögum.”
... ðO ósjðllsiæðum vingli
— Ert þú frekur leikstjóri?
„Nei, nei þaö held ég ekki. En ég hef allt-
af ákveönar hugmyndir um hvernig ég vil
hafa leikritin min. 1 samspili leikara og
leikstjóra þarf oft einhver aö lúffa fyrir
öörum. Það getur haft slna ókosti, þvi þaö
er ekki hægt að gefa sig endalaust. Þá verð-
ur maður bara aö ósjálfstæöum vingli. Það
er þroskamerki hjá leikaranum að vera
sveigjanlegur I hugsun. Ef leikari og leik-
stjóri rífast er það vegna þess aö þeir eru I
sameiginlegri leit aö bestu úrlausninni.”
— Nú ert þú búinn að skrifa kvikmynda-
handrit. Það verk fjallar um fiskifræðing.
Hvaöa þekkingu hefur þú eiginlega á starfi
fiskifræöinga?
„Ef ég er aö skrifa um eitthvað sem ég
hef ekki hundsvit á, þá spyr ég bara
manneskju úr viðkomandi fagi. Ég fór niö-
ur á Hafrannsóknarstofnun og fékk upplýs-
ingar, þvi fiskifræðingurinn minn lendir I
þvi aö þurfa að verja og rökstyðja sinar
gjörðir. Þaö sama geri ég ef ég þarf að fá aö
vita eitthvað um t.d. starf félagsfræðings,
þá rek ég garnirnar úr einhverjum félags-
fræbingi. Þetta er nákvæmlega þaö sama
og blaðamaðurinn gerir. Hann leitar stað-
festingar á frétt eða efni hjá viðkomandi
aöila.”
— Er þetta ekki dramatfskt verk?
„Þetta er kannski einskonar heimsendis-
tema. Ætli oliukreppan hafi ekki haft áhrif
á mig, þvi hvað gerist ef viö missum fisk-
inn?”
— Langar þig til þess aö búa til kvik-
mynd?
„Já, kvikmyndin er óskaplega spennandi
form. Enda hef ég alla tíö veriö algjör bió-
sjúklingur.”
— Er ekki hundleiöinlegt aö leika i sömu
sýningunni, sama hlutverkiö kannski 150
sinnum?
„Þaö getur veriö þaö, ef manni finnst
persónan sem maöur er aö leika ekki vera
sannfærandi. En ef hún er sæmilega undir-
byggö hjá manni þá er þaö gaman. Þá
verður það ekki þessi kvöl sem hitt getur
oröiö.”
— Af hverju verður þaö kvöl?
„Ég verö leiöur á persónunni ef ég leik
hana illa. Eöa^ef ég segi það beint út, ef ég
er ekki nógu góöur.”
— En ef þú ert nú búinn að leika i leikriti
sem hefur hlotiö metaösókn i bænum og
ferö síöan meö það I leikför um landið.
Færöu þá ekki nóg?
„Það er hvorki betra né verra en aö
stunda alltaf sama starfiö frá 9—5, t.d. I
banka. Að fara I annaö leikrit er eins og aö
01 dgri lii icngdar að ia oirás
mcð pvi að briðia siðia