Helgarpósturinn - 25.09.1981, Blaðsíða 16

16
# Frá Akureyri heyrist að um-
svif KEA fari þar stöðugt vax-
andi.Nú sé til aö mypda iráöi hjá
Kaupfélaginu aö rífa bifreiöa-
verkstæðið Þórshamar á Gierár-
eyrum og reisa þar stórmarkaö á
lóðinni, enda þótt KEA sé langt
komiö með byggingu annars stór-
markaös i bænum. Einnig er þvi
haldiö fram, aö KEA ætli ekki aö
láta hér viö sitja heldur Ihugi aö
ráöast i framleiðslu á frönskum
kartöflum vegna þrýstings frá
eyfirskum bændum. SU verk-
smiöja yröi þá auðvitaö i beinni
samkeppni viö verksmiöju hins
sjálfstæða kaupfélags á Sval-
barðseyri, sem var frumkvööull-
inn á þessu sviöi hérlendis og hef-
ur hagnast vel á þeirri fram-
leiðslu. Hitt er aftur vafasamara
aö þessi landshluti beri tvær slik-
ar verksmiðjur...
^ Ólafur Ragnar Grimsson al-
þingismaöur veröur aöal ræðu-
maöur á fundi um kjarnorkumál,
sem veröur haldinn i London á
þriöjudagskvöldið i næstu viku.
Þaö eru tvenn samtök sem standa
fyrir þessum fundi. Onnur eru
aöal samtök Evrópu um kjarn-
orkumál, European Nuclear
Dissarmament, eöa END. Hin
nefnast Campaign for Nuclear
Dissarmament, þekktust undir
skammstöfuninni CND. Aö lokn-
um ræöuhöldum, sem formenn
þessara samtaka, þau Mary
Kaldorog Bruce Kenttaka þátti,
fara fram panelumræöur. Meðal
þátttakenda þar veröur sam-
kvæmt heimildum Helgarpósts-
ins frá -London leikkonan Julie
Christie.sem var viö kvikmynda-
töku hér á landi fyrir skömmu...
0 Gunnar Thoroddsen, forsæt-
isráðherra, skýröi okkur Helgar-
póstsmönnum i framhjáhlaupi i
viötali viö hann á dögunum, aö
hann geröi fastlega ráö fyrir aö
staöarval næstu stórvirkjunar
lægi fyriráöur en þing kæmi sam-
an. Viö heyrum nú aö Hjörleifur
Guttormsson iönaöarráöherra
muni eiga erfitt uppdráttar meö
aö koma Fljótsdalsvirkjun á dag-
skrá, þar sem samflokksmaður
hans og fjármálaráöherrann
Ragnar Arnaids hafi sagt honum
þaö hreint út aö hann muni aldrei
fallast á annan kost en virkjun
Blöndu,og Ragnar erþar ótvirætt
i oddastöðu i krafti fjármála-
valdsins sem hann fer meö. Mun
nú helst vera talaö um þá mála-
miölun, aö ráöist veröi i vikrjun
Blöndu en Austfirðingar og Hjör-
leifur fái i sárabót stóriðjuna á
Föstudagur 25. september 1981 halrj^rpn^ti irinn
Reyðarfjörö, sem myndi þiggja
orkuna frá Blöndu. Varla hag-
kvæmasti kosturinn fremur en
endranær þegar um málamiðlun
er aö ræöa...
# Þótt Blönduvirkjun verði of-
an á eftir öllum sólarmerkjum aö
dæma,eru enn óleyst mál heima i
héraöi eöa hvernig skuli aö virkj-
uninni staöiö meö tilliti til beiti-
lands sem óhjákvæmilega fer
undir vatn. Þeir heimamenn sem
stifastir hafa verið á þvi að
verndaþetta land með þviaðfara
óhagkvæmari leiöir til virkjunar,
eiga mjög undir högg aö sækja
heima fyrir vegna afstöðu sinnar
en eru meö stórum yfirlýsingum
áöur fyrr nánast búnir að mála
sig út i horn, eins og sagt er, og
getaekki meögóðu mótietiöofan
i sig fyrri ummæli. Hafa ein-
hverjir þeirra jafnvel látið i það
ski'na, aö þeir hallist nú helst að
eignarnámshugmyndinni til að ‘
mega bjarga andlitinu...
9 Nýundirritaöir eru fyrstu
samningar um greiöslur fyrir
þýöingar milli Rithöfundasam-
bands Islands og Félags bókaút-
gefenda. Ekki munu þó allir vera
ánægöir meö þá samninga, og
m.a. vegna óánægju meö þá mun
nú Þorgeir Þorgeirsson rithöf-
undur hafa sagt sig úr Rithöf-
undasambandinu. Var bréfleg úr-
sögn hans tekin fyrir á stjórnar-
fundi sambandsins nú I vikunni...
# Viö heyrum aö á vegum
Listasafns tslands sé i undirbún-
ingi yfirlitssýning á verkum
Kristjáns Daviðssonar, eins af
forsprökkum Septemberhópsins
og abstraktistanna á fslandi...
# Þá hefur nýi meirihlutinn i
stúdentaráöi Háskóla Islands,
Vaka og umbótasinnar, ráöiö i
tvær helstu trúnaðarstööur á
þeim bæ. Annars vegar hefur
Auöunn Svavar Sigurösson,
læknanemi og Vökumaður, veriö
ráöinn ritstjóri Stúdentablaösins,
og hins vegar tekur Siguröur
Skagfjörö Sigurösson viöskipta-
fræöingur viö stööu fram-
kvæmdastjóra Félagsstofnunar,
sem Skúli Thoroddsen hefur
gegnt undanfarið. Sigurður Skag-
fjörö mun vera framsóknar-
maöur, en hefur starfaö hjá
danska samkeppniseftirlitinu,
Monopolstyret, i Kaupmanna-
höfn. Hann tekur þó varla viö
starfinu fyrr en um áramót...
# Heyrst hefur aö Leigjenda-
samtökin hyggi nú á baráttu-og
fjáröflunarsamkomu i Háskóla-
biói 3. október n.k. Þar munu
ýmsir þekktir listamenn ljá mál-
staðnum liö sitt. M.a. Bubbi
Morthens, Kvartett Sigurðar
Flosasonar, Bangsimon og túkall,
Visnavinir og Spilafifl,sem vöktu
athygli fyrir sérstæöan leik sinn i
hinum táknrænu aögerðum Leigj-
endasamtakanna i sumar
„Tjaldaö til einnar nætur”.
Ymsír fleiri munu koma fram til
styrktar góöi’.m málstaö...
@ Flugieiöir héldu Tengi uppi
flugi milli Glasgow og Kaup-
mannahafnar á leiðinni til Kefla-
vikur, en misstu þessa flugleið
fyrir nokkrum árum aö ákvöröun
breskra flugmálayfirvalda. Tók
þá British Airways viö leiöinni
Glasgow-Kaupmannahöfn á móti
SAS.Nú hefur BA hins vegar gef-
ist upp á að halda flugi gangandi
á þessari leið,og þykir trúlegt aö
Flugleiöir muni reyna aö afla að
nýju leyfis til flugs milli tslands
og Danmerkur meö viökomu i
Glasgow...
Svartar
holur
— alheimurinn í afturábakgír?
tmyndaöu þer stjörnu úr svo
þéttum efnivið aö þaö sem kæm-
ist fyrir I einom eldspýtustokk
mundi vega 10 milljaröa tonna.
Eldflaug sem ætlað er aö sieppa
úr aödráttarafli jaröarinnar og
útí geiminn veröur aö ná um þaö
bil 25 þdsund milna hraöa á
klukkustund. En aödráttarafl
þessarar stjörnu mundi veröa
slikt aö ekkert slyppi úr greipum
hennar, jafnvel ekki á 670,615,600
mílna hraöa á klukkustund — eöa
á hraöa ljo'ss. Jafnvel Ijósið
sleppur ekki frá slikri stjörnu, og
það gerirhana aö eilifu ósýniiega.
Slíkar stjörnur eru taldar vera I
alheiminum. Vegna þess aö ljós
berst ekki frá þeim, þá hefur eng-
inn séð þær. En stjarnfræöingar
hafa góðar ástæöur til aö ætla að
þær séu til. Þær eru kallaöar
svartar holur.
Visinda.menn geta útskýrt
hvernig svartar holur veröa til.
Hiti stjarna á við sólina.kemur
frá stööugum kjarnorkuspreng-
ingum . Eftir milljaröa ára fer aö
ganga verulega á eldsneytis-
birgöirnar, þannig aö stjarnan
kólnar. Aö lokum springur hún
„inn á viö” —þaö er aö segja, hún
fellur samaná örfáum sekúndum
og með griöarlegu afli.
Hvitur dvergur
Þetta mun sólin okkar gera eft-
ir um þaö bil átta milljarða ára.
HUn mun enda sem fremur litil
köld stjarna, sem kölluö er hvitur
dvergur. En aðdráttarkraftur
stjarna sem eru kannski tvisvar
sinnum stærri en sólin, er mun
sterkari, og þær enda sem
neutron stjörnur.
En til eru langtum stærri
stjörnur, sumar 50 sinnum stærri
en sólin. Þegar þær falla saman
er krafturinn svo mikill aö ekkert
stenst hann. Ekki einu sinni ljósiö
sleppur úr greipum aödráttarafls
ins,svoaö jafnvel þóþessilitla en
þunga stjarna væri glóandi af hita
þá mundi hún aldrei sjást. Þess-
vegna er hún kölluö svört hola.
Þessar svörtu holur eru litlar,
bornar saman við ýmislegt annaö
i alheiminum. Til dæmis yrði
stjarna 10 sinnum stærri en sólin,
aö svartri holu um þaö bil 55 kiló-
metrar i þvermál.
Visindamenn geta aðeins sagt
til um þessar svörtu holur meö
þvi aö skoöa hegðun nágranna
þeirra. Hvorki ljós né raföldur
koma frá þeim. Vegna hins griö-
arlega aödráttarkraftar sjUga
svörtu holurnar allt til sin sem
nálgast þær. Sú kenning er til aö
að lokum muniþærsjúga upp all-
an alheiminn.
Núna eru þær bara uppteknar
viö að krækja sér i nokkra ná-
granna si'na. Risastjarna sem
kölluö hefur veriö HDE 226868, og
er talin vera i nágrenni við svarta
holu hefur verið aö tapa gasskýj-
um til hins ósýnilega nágranna.
Þegar þessi gasský nálgast
svörtu holuna verða þau ósýnileg.
Þau fara i gegnum þaö sem við
getum kallaö „tlmaspegilinn”.
Aödráttarafl svartrar holu er tak-
markaö þrátt fyrir allt, og þaö
nær ekki nema ákveöna fjarlægö
úti geiminn. A vissum punkti er
jafnvægi þannig aö ljósiö stendur
i staö. Þaö kastast ekki til baka,
en aödráttarkrafturinn er ekki al-
veg nógu sterkur til aö draga þaö
niöur i holuna svörtu. I þessum
punkti hreyfist ljósið mjög hægt
ef þaö stendur ekki alveg í stað.
Ódauðlegur geimfari
Þetta vekur þá spumingu hvort
þaö sem fer i gegnum timaspegil-
inn sé ekki sjáanlegt til eilíföar-
nóns eöa þar um bil. Til dæmis:
Ef geimfari færi til svartrar holu
þá værienn hægtaö sjá hann fara
i gegnum timaspegilinn eftir
milljónir ára.
En þaö eru ekki miklar likur á
þvi að maöur eigi eftir aö lenda á
svartri holu. Þegar hann færi aö
nálgast hana og aðdráttarkraft-
urinn færi að segja til sin, mundi
hann afmyndast. Sá hluti likama
hanssem væri nær svörtu holunni
yröi fyrir meiri áhrifum af kraft-
inum en þeir sem væru fjær. Af-
leiöingin yröi sú að hann togaöist
til — hann yröi að margra kíló-
metra langri mjórri linu.
Ef geimfarinn gæti fylgst meö
klukku á leiö sinni til svörtu hol-
unnar þá myndi hann taka eftir
að visamir hreyföust hraöar, eft-
irþvisem hann nálgaöist. Aö lok-
um gæti hann ekki séö þá. En
þegar hann færi I gegnum tíma-
spegilinn mundu visarnirsnúast i
hina áttina, og hægja á sér. Hann
mundi fara aftur á bak I timan-
um.
Eftir aö hann er kominn i gegn-
um timaspegilinn er engin leiö til
baka. Þvi meira sem hann reyndi
þvi hraöar færi hann inná viö, þvi
orkan sem færi i flóttatilraunirn-
ar ykju aðeins massa hans. Og
þvi meir sem massinn yröi þvi
hraðar félli hann.
Alheimurinn afturábak
En i reynd er þetta aöeins leik-
ur að kenningum. I h’tilli svartri
holu, um það bil tvisvar sinnum
stærri en sólin, þá tæki það geim-
farann um einn 20 milljónasta úr
sekúndu, að falla inn aö miöju.
Jafnvel i risastórum holum tæki
það aðeins nokkrar sekúndur.
Ein kenning sem kemur heila-
sellunum af staö, er um það aö ef
maðurinnkæmistinni svarta holu
og kæmisthjá tortimingu þá væri
hann staddur I öðrum alheimi og
ferðaöistaftur á bak i thna. Þessi
hugmynd er byggð á þvi aö svart-
ar holurhegöa sér hkt og alheim-
urinn en alveg öfugt. Alheimurinn
er stöðugt á leiö útáviö, en svörtu
holurnar innáviö.
Vi'sindin geta skýrtað efni þétt-
ist ótrúlega mikiö, en þau geta
ekki sætt sig við aö efni hverf i að
öllu leyti. Þannig segir þessi
kenning að alheimurinn standi
fyrir óendanlegri útþenslu, en
svörtu holurnar fyrir óendanlegri.
innjienslu.
Allt eru þetía kenningar og
hugmyndir, og til eru þeir vis-
indamenn sem viðurkenna ekki
svartar holur. En vist er aö þær
eru eitt undarlegasta fyrirbæri
sem mannkyniö hefur komist i
kynni viö á 20. öldinni. Og þær
munu halda áfram aö rugla fólk i
riminu.