Helgarpósturinn - 02.10.1981, Blaðsíða 3

3
___h/plrjarpri<=;tl irinn Föstudagur 2. október 1981
osfv. — enekkistarfsemunniö er
markvisst og skipulega”.
Inn I það fléttast að engir
fjármunir hafa veriö til aö hefja
þjóðminjaskráningu, sem sam-
kvæmt lögunum á að vera i
verkahring þjóðminjasafnsins.
„Þessi þjóðminjaskrá er for-
senda þess að eitthvað heildar-
yfirlit fáist yfir fornminjar á ís-
landi. Þessu verki er nýlokið i
Sviþjóð, og þar tók það fimmtiu
ár”, sagði Frosti.
Ljósmyndasafn Þjóðminja-
safnsins er hið stærsta hér á
landi, og i þvi biða mikil verkefni.
Mannamyndahluti þess er aö
sögn þokkalega á sig kominn, en
annað illa, og elstu myndirnar
þarfnast sérstakrar meðhöndl-
unar, auk þess sem þær liggja
óflokkaðar og þvi óaðgengilegar.
ÞjóiSiáttadeildin er skipuð
einum manni og hann kemst eng-
an veginn yfir öll þau óþrjótandi
verkefni sem fyrir liggja. Þeim
fer óðum fækkandi sem þekkja til
hinna gömlu þjóðfélagshátta af
eigin raun cg þvi eru nú siðustu
forvöð að fá munnlega upplýs-
ingar um lifnaðarhætti bænda-
samfélagsins.
„Nauðsynlegt er að breyta
reglum um hiísfriðun, þvi nú er
hún ekki undir yfirstjórn neins
eins aðila”, sagði Gunnlaugur
Haraldsson. Þegar einstaklingur
eða fyrirtæki ætlar að breyta
gömlu húsi hefur það engan sér-
stakan til að leita til, en ef hús-
friðunarnefnd yrði aö deild innan
þjóðminjasafns gæti orðið þar
breyting á.
En það sem allir viðmæl-
endur Helgarpóstsins minntustá,
var sú staðreynd að nánast ekkert
hefur verið unnið i því að afla
heimilda um 20. öldina, og þær
griðarlegu breytingar sem uröu á
islensku þjóðfélagiáfyrstu ára-
tugum þessarar aldar. ,,A is-
lensku söfnunum eruengar yngri
minjar til. Yngstu hlutirnir eru Ur
gamla bændasamfélaginu, en
nánast ekkert er til t.d. um það
hvernig sjávarþorpin islensku
mynduðust”.
TTminn dýrmætur
Gunnlaugur Haraldsson benti
að lokum á að allt er þetta starf
unniö i kapphlaupi við timann.
„Alltaf er verið að eyðileggja
fornminjar, og gamla fólkið, sem
lifað hefur aðra tima — það deyr.
Timinn er því dýrmætur.
Ég freistast til að halda að þeir
sem ráða fjárveitingu til þessara
mála hreinlega viti ekki hve
ástandið er skelfilegt. Ég áli't
þessvegna nauðsynlegt að gera
ýtarlega úttekt á lögunum, fyrst
og fremst til þess að augu ráða-
manna opnist. Það hefur sýnt sig
núna að lögin i sjálfu sér tryggja
ekki neitt”, sagði Gunnlaugur.
Þeir safnmenn, sem Helgar-
pósturinn talaði við, voru nokkuð
sammála um ástæður þess
hvernig málum er komið.
Annarsvegar er um að ræða fjár-
svelti, og hinsvegar úrelt
stjórnarfyrirkomulag.
Fjársvelti og úrelt
stjórn
Inga Lára Baldvinsdttir hafði
þetta aö segja um ástæðumar
„Fólksfæðin er náttúrulega
helsti dragbiturinn á starfsemi
stofnunarinnar, þvi' það vinna að-
eins átta manns þarna sem er
eins og i hverjum öörum smá-
skóla úti á landi. Þar að auki eru
verksvið einstakra starfsmanna
engan veginn nógu vel skilgreind.
Það helgast liklega af þvi að
allur valdastrúktúr stofnunar-
innar, eins og i þjóðskjalasafni og
landsbókasafni viröist vera
leyfðar frá þvi um aldamót þegar
stofnunin hafði einn starfsmann.
Þar þarf að verða á stökkbreyt-
ing.
Þjóðminjasafnið hefur helst úr
lestinni f baráttu menningar-
stofnanna um fjármagn vegna
kurteisi þeirra sem sækja þurfa
fé i fjármálavaldið. Það er
sýndur alltof mikill skilningur á
fjárhagsafkomu þjóðarinnar”,
sagöi Inga Lára Baldvinsdóttir.
Frosti F. Jóhannsson sagði að
kenna yrði peningaskorti fyrst og
fremst um hvernig komið væri.
„Fjárveitingin til þjóðminja-
safnsins hefur að raunvirði
minnkað ár frá ári enda er auð-
velt á verðbólgudansinum að
skera niður. Það er sjálfsagt
aðalástæðan.
Hitt er svo annað mál að ekki er
hægt að rekja allt til fjársveltis.
Nú eru i gildi úrelt þjóöminjalög,
og það vantar alveg heildarstefnu
iminjaverndunarmálum.Eins og
nú erkomið er afar erfitt aö vinna
markvisst að þessum málefnum.
Það er mjög mikilvægt, vegna
þess hve verkefnin eru stór um
sig, að þeim sé stillt upp i for-
gangsröð. Þvi miöur get ég ekki
séð að það sé gert. Nú er hverjum
degi látin nægja sin þjáning”.
Of mikil völd þjóðminja-
varðar
Frosti sagöi augljóst að ekki
hafi verið ýtt nægilega á f járveit-
ingavaldið, þvimikla hörkuþyrfti
til að bera eitthvað úr býtum i
viðskiptum við það.
„Það erlika að minum dómi af-
ar óeðlilegt að einn maður, þjóð-
minjavöröur skuli hafa jafnmikil
völdog hann hefur. Annarsstaðar
þar sem ég þekki til er það stjórn
margra manna sem fer með þessi
mál. Ekki einn maður. Þetta er
ólýðræðislegt og úrelt fyrirkomu-
lag, ogafskaplega óæskilegt fyrir
framgang minjavörslunnar. Fyr-
ir utan það að vinnuálag á em-
bættinu er alltof mikið. I ná-
grannalöndunum er það þannig j
að þjóðminjavörður er ekki sjálf-
krafa yfirmaður þjóðminjasafns-
ins, heldur er það annað em-
bætti,” sagði Frosti. „Núverandi
fyrirkomulag hefur virkað sem
dragbítur á starfsemi safnsins og
það er þvi eitt af brýnustu hags-
munamálum þeirra sem að þessu
starfa, að þjóðminjalögin verði
endurskoðuð.
Við i félagi safnmanna erum ein-
mitt að undirbúa starfshópa sem
fjalla munu um einstaka efnis-
flokka laganna,” sagði Frosti.
Gunnlaugur Haraldsson sagði
eins og þau Frosti og Inga Lára
að ástandið ætti sér tvíþættar or-
sakir. „Annarsvegar er það f jár-
sveltið, sem meðal annars sýnir
sig i þvi aö ekkihefur verið ráðinn
nýr fastur starfsmaður við þjóð-
minjasafnið siðan 1968, fyrirutan
einn viðgerðarmann, sem áður
var lausráöinn.
Hinsvegar er um að kenna úr-
eltu f^rifkomiilagi í sambandi viö
heTIdarstjórnun þessara mála.
Þetta fellur allt undir eitt hatt,
jafnt þjóöminjasafnið sjálft og öll
starfsemin úti á landi.
Inn i þetta kemur að það er of
mikið af vissri kurteisi eða skap-
leysi af hendi þjóðminjavarðar,
til að sækja peninga i hendur f jár-
veitingavaldsins. Við allt þetta
má svo bæta samtakaleysi fólks-
ins sem vinnur við þetta”, sagði
Gunnlaugur.
Tala við vegg
Samkvæmt þessum upplýsing-
um er ástand þjóðminjamála afar
slæmt, og það á sér tvennar or-
sakir, annarsvegar litið f járhags-
legt bolmagn, og hinsvegar úrelt
fyrirkomulag i stjórn. Þór
Magnússon, þjóðminjavörður:
„Þjóðminjasafnið hefur alla tið
liðið fyrir fjarskort, eins og flest-
ar aðrar menningarstofnanir
þjóðarinnar. Hér er hver eyrir
notaður. Ég vil benda á að þjóö-
minjasafnið hefur eitt stærsta
verksvið allra menningarstofn-
ana. Þetta er ekki bara eitt hús,
þar sem gömlum hlutum er stillt
út til sýnis, heldur er það miðstöð
allrar þjóðminjavörslu i landinu.
Verksviðið er griðarlega stórt.
Starfsemin byggist á framlagi
rikisins, þó safnið hafi stundum
haft örlitið annað fé, eins og t.d.
frá þjóðhátiðarsjóði.
Ég geri f járveitingartillögu á
hverju ári. Núna i ár var hún
skorin niður um eina milljón ný-
króna. Þessari fjárbeiðni fylgir
alltaf ýtarleg greinargerð þar
sem fjárbeiðnirnar eru rökstudd-
ar. Margt af þessu eru fastir liðir,
en alltaf er samt fitjað upp á ein-
hverju nýju. Þessu er siðan fylgt
eftiripeð viðtölum við ráðamenn,
en það er oft eins og :að tala við
vegg.
Stundum finnst mér reyndar
eins og algjör óþarfi sé að leggja
vinnu i þetta, vegna þess að alltaf
virðist vera miðað við sömu
prósentuhækkun milli ára. I
rauninni þyrfti ekkert þetta hag-
sýslubákn alltsaman, nóg væri að
setja þetta i eina tölvu sem reikn-
aðiút40% hækkun og þar við sæti.
Ég er hræddur um að ef meira
eigi að fást þá kostaði það stór-
átak innan kerfisins”.
Þetta sagði Þór Magnússon.
Ingvar Gislason, menntamála-
ráðherra var spuröur hvenær von
væri á hækkun fjárveitingar til
Þjóöminjasafnsins. „Égá núekki
von á þvi á næstunni”, sagði
hann. „Ég get fallist á að það er
mikil nauðsyn á að skipulag safn-
málanna veröi betra en það er i
dag. En ég tel nú vafasamt aö
hægt sé að segja að ástandið sé
skelfilegt. En breytingar á skipu-
lagi kalla á aukið fjármagn og
það liggur ekki á lausu”.
— Sárnar þér ekki semmennta-
málaráðherra og æðsta yfir-
manni Þjóöminjasafnsins að það
er útilokað fyrir safnið að fram-
fylgja lögum um starfsemi þess?
„Það hefur nú ekki komið til
núna á þessum mánuðum sem ég
hef verið i embætti”, sagði Ingv-
ar. „En ég veit að það þarf að
fjölga þarna starfsfólki. Ég end-
urtekað það er óþarfi að tala um
að ástandið sé neittmjög slæmt. ”
Ný nefnd
fyrir óramót
Samkvæmt þessu hjá mennta-
málaráðherra er vart við þvi að
búast að hækkanir á fjárveiting-
um verði auðsóttar á næstu árum.
En hvað með hitt atriðið: Skipu-
lagsbreytinguna?
Um það sagði Frosti Jóhanns-
son: „Það viröist því miður vera
svoaðþeirsem eru í forsvari fyr-
irþessum málum þjóðminjavörð-
ur og menntamálaráðherra —
hafi takmarkaðan áhuga á að
breyta fyrirkomulaginu, þvi þeir
eiga báðir sæti i endurskoðunar-
nefnd sem skipuð var 1977, en hef-
ur h'tið sem ekkert starfað, þrátt
fyrir itrekaðan þrýsting frá ein-
staka safnmönnum”.
ÞórMagnússon þjóðminjavörð-
ur var spurður um valdsvið þjóð-
minjavarðar, og hvort ekki væri
nauðsyn að skipta embættinu
annarsvegar i þjóðminjavörð og
hinsvegar yfirmann þjóðminja-
safns. „Þar þarf i raun miklu
meira að gera”, sagði Þór. ,,Það
þarf að skipta Þjóðminjasafninu i
deildir, þannig að hver deild hafi
sinn deildarstjóra og eigin fjár-
ráð, og að verkefnin verði ákveð-
in inni á deildunum”.
Um það hvort ekki væri nauð-
syn á endurskoðun laganna sagði
Þór: „Lögin eru nú ekki nema
ellefu ára gömul, en það var fljót-
lega ljóst að þeim varð að breyta
oglagfæra á ýmsan hátt. A sinum
tima var skipuð til þess nefnd, en
hún varð fljótlega óstarfhæf.
Minna hefur gengiö en skyldi i
þessum málum, en þetta er allt
saman i' vinnslu.”
Menntamálaráðherra var
spurður um endurskoðun lag-
anna: , ,Það fer ekki hjá þvi að ég
leiði aö þvi' hugann að setja á
stofn nefnd til að skoða þessi mál
nánar og fara ofan i lögin eins og
þau eru”, sagði hann.
Var ekki stofnuð til þess nefnd
1977?
„Jú en hún lauk ekki störfum.
Hún starfaöi nokkuð fyrsta vetur-
inn en siðan kom mikið los i mál-
in, nýr ráðherra tók við og svo
framvegis, þannig aö nefndin
varð óstarfhæf. Það sem ég hef i
hyggju er að stofna endurskoðun-
arnefnd sem skila mundi góðri
skýrslu um ástandið eins og þaö
er, og sem koma mundi með til-
lögur til úrbóta.”
— Hvenær mundi sú nefnd taka
til starfa?
„Það mundi verða á næstunni”.
— Fyrir áramót?
„Já, fyrir áramót”, sagði
menntamálaráðherra.
Ný sending af þessum sívinsælu húsgögnum
m inittvm*
stendur alltaf fyrir sínu

(OlbCliarm/
•N tforntturr
\6tiARASliE0 /
NjWWWS/
|k\ff '

Góðir greiðsluskilmálar
20% út og
afgangur á 9-10 mánuðum
Verslið þar sem úrvalið er mest
og kjörin best
• Opið föstudag til kl. 19
•Opið laugardag kl. 9-12
Húsgagnasýning
sunnudag kl. 14-17
Trésmiðjan
Dúnahúsinu
Síöumúla 23
Sími 39700