Helgarpósturinn - 30.10.1981, Page 9
1 *
■ (» I
V —„ ,-k • f89' I9dí
___helgarpásturinn.Fostudagur 30- október i98i
STIKLAÐ í JÓLABÓKAFLÓÐINU
Hélstu að lífið væri svona?
— Helgarpósturinn birtir sýnishorn úr nýrri bók Ingu Huldar Hákonardóttur
með viðtölum við verkakonur sem út kemur hjá Iðunni
,,Eg er ekkert dugleg
elskan mín, en
maður verður að
gera eitthvað til að
lenda ekki uppi á
því opinbera"
— heitir viðtal við Sigríði Magniísdótt-
ur, 77 ára gamla ekkju frá Hnífsdal. Hér
birtist upphaf viðtalsins.
Kringum áramótin 1978 - 79 opnaði Is-
bjöminn nýja fiskvinnslustöð i örfirisey.
Allt var þar samkvæmt nýjustu hag-
ræðingu — fiskurinn sveif á færiböndum
beint upp úr togurunum i vinnslusali þar
sem hraðar kvennahendur skáru hann til,
hreinsuðu úr honum orma og pökkuðu
honum,uns hann var á sama færibandinu
hifaður niður i farmskip, sem sigldu með
hann á erlenda markaði.
Hreinlæti var mikið i stöðinni og aðbún-
aður starfsfólks að mörgu leyti til fyrir-
myndar. Viða f frystihúsum eru kaffistof-
ur mjög sóðalegar, en þarna var borösal-
urinn til slikrar fyrirmyndar, að við sjálft
lá að hann fengi verölaun sem menning-
arlegt umhverfi fólks á virkum degi.
Ég kom þangað á útmánuðum 1979. Það
var matarhlé og viö öll borð sátu konur I
hvitum sloppum.
Ein þeirra var kvikleg, hvithærð, Hún
hefði eins og skot fengið hlutverk i
franskri biómynd sem amma með
blúnduverk og brjóstsykur, svo finleg og
sæt var hún.
„Þessi er ein af þeim hæstu i bónus, 77
ára gömul.Eitt barnabarnabarnið hennar
vinnur héma lika,” sagði einhver.
Þetta þótti mér með ólikindum og lang-
aði strax að fá hana til að segja mér frá
vinnu sinni, en af ýmsum ástæðum gat
ekki af þvi orðið að ég hefði samband við
hana fyrr en hálfu ári seinna, i ágúst 1979.
Þá reyndist hún vera heima hjá sér i
veikindafrii. (Nú i júní 1980 er hUn enn
heima og fer ekki i vinnu meira).
, .Læknirinn segir, að einhverjar taugar,
sem liggja frá hálsinum upp ihöfuðið, séu
skemmdar,” sagði hUn mér i simann.
,,Ég vakna með svimaog erómöguleg yf-
irhöfðinu fram yfirhádegi. Og svo er mér
flökurt. Enef þú vilt koma i eftirmiddags-
kaffi, elskan min, þá er ég skást á þeim
tima.”
Hún bjó i Samtúni 14, en þegar ég kom
þangaö á tilsettum tima var nafn hennar
hvergi að finna við dyrabjölluna.
Ég hafði enn ekki talað við nógu margar
fullorðnar verkakonur til að vita að þeirra
ibúðir eru venjulega i kjallaranum, bak-
dyramegin. Þegar ég loks hafði áttað mig
áþvifannég hana auöveldlega. HUn hafði
pinulitla stcíu, alþakta fjölskyldumynd-
um, pi'nulitið svefnherbergi og ofurlitið
eldhús.
Hún gaf mér kaffi, en harmaði lasleika
sinn. Sagðist eiga dóttur á Borðeyri sem
mundi hafa gefið mér m iklu betra kaffi og
lofaði ég að fara til hennar, ef ég ætti leiö
um þær slóðir (og hlakka til).
,,Ég ætlaði að halda Ut fram i sumar-
fri,” sagði gamla konan, ,,en þetta nýja
kerfi drepur hverja manneskju.”
HUn hefur unnið yfir tuttugu ár hjá Is-
birninum og öðrum fiskvinnslustöðvum
og lýsir þvi hvemig áður fyrr voru marg-
arkonur kringum sama borðið, að vigta,
pakka og skera út orma. En með nýja
skipulaginu vinnur sama konan sama
handtakið allan daginn, standandi upp á
endann. Ellefu stunda vinnudag.
„Dagvinnan hættir klukkan fimm, en
það er illa séð ef fólk vinnur ekki til sjö.
Þegar loðnan kom i vetur, spurðu þeir
hvort ég vildi vinna til ellefu og fá nætur-
vinnukaup, en það geri ég ekki.
Þú skilur það, að maöur verður fjarska-
lega bólginn i ökklunum af að standa i ell-
efu tima. Nema þegar maður fer i mat
eða kaffi eða á klósettiö. önnur er ekki
gangan frá morgni til kvölds.”
Gamla konan hugsar sig um. Hún er
með blá augu.
„Ég skil ekkert i þessum köllum. Ekki
myndu þeir vilja vinna si'na vinnu ár eftir
árstandandi upp á endann á sama stað,”
segir hún.
Svo heldur hUn áfram: „Það versta er
aö hreinsa helvitis ormana. Það er ekki
gaman að hugsa ekki um annað en orma
og ormaallan daginnog grina niður i birt-
una eftir þessu. Og þótt maður tini eins og
maður getur þá eru kannski þrireða fjórir
eftir samt. Þeir eru stundum ekki stærri
en títuprjónshaus, hvitir og andstyggileg-
ir.”
Og hún krossbölvar selnum, en það er I
maga hans, sem hringormarnir æxlast,
þegar hann hefur étið hýsil þeirra, þorsk-
inn.
,,Ef það finnast hjá manni svo mikiö
sem tveir ormarog þrjU bein þá fær mað-
ur allan kassann i hausinn aftur,” segir
Sigriður.
En samt saknar hún vinnunnar. Hana
langar aftur til hinna kvennanna i fiskin-
um, og þótt vinnufyrirkomulagiðsé frem-
ur miðað við aö auka framleiðni en
vernda heilsu starfsfólksins, þá er kaupið
ævinlega greitt með skilum og öll loforð
eigendanna standa eins og stafur á bók.
Veikindadagar eru greiddir umyrðalaust.
„Ég segi bara við þá að kaupið mitt sé
jafntryggt hjá þeim eins og það stæði i
bankanum. Mig langar að fara þangað
aftur og vera hálfan daginn, helst á
morgnana. Þá mundi hann sonur minn
keyra mig i vinnuna eins og hann hefur
alltaf gert — annars hefði ég ekki getað
þetta. Það munar miklu að þurfa ekki að
hima i kuldanum eftir strætisvagni, ný-
kominn upp Ur volgu bólinu,” segir hUn.
Gamla konan segir ennfremur, að
jarna séu allir fjarskalega almennilegir,
yfirmenn sem samstarfsfólk. „Ungling-
arnir hlaupa til ef ég missi fisk i gólfið,
þeir vilja ekki að ég þurfi að beygja mig.”
En hún segist ætla að hætta að vinna
eftir bónuskerfinu.
,,ÞU skilur,” hálfhvislar hún, eins og
hún sé hrædd um að orð hennar berist til
eyrna atvinnurekendanna, ,,að bónus-
kerfið er bara til að spila fólkiö áfram.
Þeirsetja þaöekki fyrir okkar gróöa. Ef
þaö eru mikil afköst einn daginn og góður.
bónus, kannski af þvi að þaö eru fáir orm-
ar i fiskinum, þá hamast allireinsog þeir
geta næsta dag lika, en þá bera þeir
minna úrbýtum, þviþá er búið að breyta
bónusnum. Það er nefnilega miðað við
meðalafköst hvers dags.”
Hún bætir þvi við að allir nöldri yfir
þessu, en á f undum þori enginn aö mamta
ketti, eins og hUn oröar það.
;„Þær eru margar bUnar að fara á
taugum þarna siðan nýja kerfið byrjaöi,”
segirhUn. „Þærkeppástmeira viö en þær
þola. Ég veit um eina sem hrópar upp Ur
svefninum: meiri pönnur, meiri fisk,
meiri pönnur, meirifisk! Maðurinn henn-s
ar hefur orðið að sækja næturlækni handa
henni.”
Kappið elur lika á öfund. ,,Þú veist, að
þegarfariö er að vinna i akkorði þá kem-
ur allt annað loftslag—þá sér hver eftir
peningunum ofan i aðra, og þær sem eru
handseinar verða bitrar og leiðinlegar.
En þegar þær eru að öfundast út i mig þá
segi ég viö þær: Hvernig getið þiö látiö
svona, pikurnar ykkar? Til hvers hafið
þið mennina ykkar, ef þið þurfið jafnmik-
ið kaup ogég? Notiöþiðþá bara til að sofa
hjá þeim eða hvað? Þið fáið meira aö
segja hálft kaupið ykkar skattfrjálst þvi
þið eruð giftar og svo eruð þið að sjá eftir
þvi sem ég fæ, gömul kerlingin. Haldið
þiö, aö ég væri alltaf að vinna áfram, ef
mér þætti ekki gaman að vera meö ykk-
ur?”
Blessuð gamla konan segir, að kannski
sé ein ástæöan fyrir bónusnum sú, aö
sumar konurnar hurfu inn á klósettin hér
áður fyrr og héngu þar hálfan daginn.
„Það segir sig sjáflt, að það vinnur ekki
neittá klósettunum. En það er alveg eins
hægt aö svindla með nýja kerfinu. Þær
vinna ekkert meira þótt bónusinn sé.
Djöfladansinn er bara svo mikill...”
,,Geturöu ekki
aumkast yfir mig,
ég er á götunni
með tvö börn?"
— heitir viötal við 24 ára móður tveggja
barna sem óskar nafnleyndar. 1 viðtalinu
er hún nefnd Guðrún Asgerður og öörum
nöfnum og nokkrum fleiri atriðum er
breytt til að vemda fjölskylduna, en allt I
frásögninni gerðist í raun og veru. Hér
birtast nokkur brot úr viðtalinu sem hefst
svona:
„Ég var alveg viss um að það væri til
eitthvert gott fólk sem mundi hjálpa mér
ef ég auglýsti, að ég væri á götunni meö
tvö böm”, segir Guðrún Asgerður, kölluö
Dúdda. Hún er Reykjavikurstúlka með
slétt ljósthárog djúpblá augu,sem stund-
um eru glöð, stundum fjarska alvarleg.
Dúdda er lengi búin að leita að húsnæði
fyrir sig og telpurnar sinar tvær, tveggja
og fjögra ára. Einu svörin sem hún hefur
fengið hafa verið frá fólki, sem vildi leigja
örfáa mánuði gegn svimhárri leigu eöa þá
frá karlmönnum, sem leituðu sér að elda-
busku og hjásvæfu.
Frásögn hennar gæti verið skrifuð af
Auði Haralds, sem umsvifalaust mundi
flokka viöbrögð karlmannanna undir
„dónaleg tilboð.”
„Einn karlinn hringdi og sagðist eiga
ibúð i Gnoöarvogi, sem ég hugsanlega
gæti fengið,” segir Guðrún Asgerður.
„Hann sagöist gjarna vilja lita á mig,
áður en hann leigöi mér. Hann ætlar að gá
hvað ég er heiðarleg i andlitinu,
hugsaði ég. Svo birtist hann, akfeitur og
dcki kyssilegur, á aldrinum milli fertugs
og fimmtugs. Eitthvað þóttist hann þurfa
* » f
Kápumvnd bókarinnar er eftir Hildi Há-
konarddttur.
að hugsa sig um, og næstu daga hélt hann
mer volgri með simhringingum öðru
hvoru, þangaö til hannjoks mannaði sig
upp i að segja:
„Þú getur fengið ibúðina ódýrt, en það
er dálitið sem ég vil fá i staðinn.”
Ég beið.
„Ég á nefnilega svo leiðinlega kell-
ingu,” hélt hann áfram, ,,og það er allt
orðið steindautt á milli okkar. Hún býr
með krakkana i öðrum endanum á húsinu,
en' ég i hinum. En hún hefur ekki hug-
mynd um, að ég á þessa ibúö og nú vil ég
leigja hana einhverri konu sem vill leyfa
mér aö koma til sin einstöku sinnum.”
Ég varð bálvond.
„Farðu bara i Glæsibæ,” hreytti ég út
úr mér, „þar er nóg af þeim.
„Nei, þær vil ég ekki”, sagði kallinn.
„Þær eru svo miklar druslur. Ég vil
lambakjöt og ef þú vilt taka á móti mér
öðru hvoru þarftu ekkert að borga fyr-
irfram.”
Ég fann vonbrigöin læsast um mig.
„Er ómögulegt að fá hana leigða með
öðrum skilmálum?” kveinaði ég. „Get-
urðu ekki aumkast yfir mig? Ég er á
götunni með tvö litil börn og get borgað'
hálft ár fyrirfram.”
Þápeninga hefði ég getað fengið lanaða
hjá félagsmálastofnun borgarinnar.
„Þetta er ekki peningaspursmál,”
sifraði sá feiti. „Ég vilfá konu sem ég get
heimsótt og mér lfst vel á þig.”
Þá gafst ég upp og skellti á.”
Guðrún Asgeröur horfir dapurlega
fram fyrir sig og styður olnbogunum á
borðið. Hún fær núna aö vera hjá vinkonu
sinni með börnin, en vinkonan á þrjú börn
og er síst of vel sett sjálf. „Ég get ekki
niðst á henni öllu lengur,” segir Guörún,
eða Dúdda, eins og hún er oftast kölluð.
„Og systkini min eiga öll nóg með sig.”
Hún á sjö systkini, er f jórða yngst.
Faðir hennar var bensinafgreiðslu-
maður.en þótt hann ynni frá klukkan átta
á morgnana til tíu ellefu á kvöldin dugði
kaupið ekki fyrir almennilegu húsnæði,
stundum ekki eir.u sinni fyrir matnum,
handa þessari stóru fj(3skyldu.
Fjölskyldan hraktist úr einum stað i
annan...
Já, hann pabbi minn dró aldrei af sér.
Hann þoldi ekki bensingufurnar, sem
hann stóð ialla daga. Hann fékk ýmis eit-
ureinkenni, en hafði megnustu ótrú á
læknum. Kannski hefur honum þótt ókarl-
mannlegt að leita þeirra.
Einn morguninn snarleið yfir hann.
Hann var keyröur á sjúkrahús og þá upp-
götvaðist, að það var komið æxli við
heilann á honum. Siöan hefur hann verið
algjörlega á spitölum — hann var fjöru-
tiuogfimmára, þegar þetta gerðist.
Læknar gerðu allt sem þeir gátu til að
bjarga honum og tvisvar eða þrisvar var
hann sendur i' uppskurð til útlanda — en
allt kom fyrir ekki. Veikindin ágeröust og
i dag er heilinn að mestu leyti lamaður,
hann segir varla nema já eða nei, og er
100% öryrki.
Mamma skildi við hann, fékk ibúð i
Breiðholtinu og fór að vinna i fiski, en
hvernig sem á þvi stendur er eins og við
krakkamir séum henni minna virði eftir
að þetta gerðist.
Mérfinnsthún aðallega hugsa um karl-
menn og böll. Kannski er þaö af þvi að hún
kynntist pabba svo ung.var ekki nema
átján ára þegar hún fór aö eignast okkur
systkinin og lokaðist alveg inni. Ég veit
það ekki, mér finnst voöa erfitt að tala viö
hana.
„Það hefur allaf veriö minn heitasti
draumur að eiga heimili, þar sem ég gæti
hlúð almennilega að börnunum mínum”,
segir Dúdda.
Fimmtán ára hélthún að þessi draumur
væri að rætast. Hún varð ástfangin af ein-
um aðaltöffara bæjarins.
„Hann var sautján ára, ofsalega
sætur,” segir hún og ljómar upp. „En
hann drakk alltof mikið og kvennamálin rN
hjá honum voru i algjöru rugli, ég hugsa J9,
„Skemmtilegar konur
og miklar hetjur"
— segir Inga Huld Hákonardóttir
— Þetta er bara ósköp
venjuleg blaðamennska.
En mér fannst lif þessara
kvenna og sjónarmið
þeirra eiga erindi við fleiri
en læsu viðtöl við þæ r I dag-
blaði, svo ég ákvað að
skrifa frekar bók, segir
Inga Huld Hákonardóttir
blaðamaður um bók slna
„Hélstu að llfið væri
svona” sem Helgarpdstur-
inn birtir kafla úr I dag.
— Þótt mikið sé rætt um
kvennamenningu og rétt-
indi kvenna er lif kvenna
hálfgert tabú. Það er sama
hvort maður fletti blöðun-
um, hlusti á fréttir i út-
varpinu eða horfi ' á sjón-
varpið, þar er ekkert um lif
kvenna. Það er lika óljóst
fyrir mörgum, ekki sist
konumsjálfum. En ef þetta
er skoðað í samhengi við
þjóðfélagið kemur i ljós að
konur leggja fram óhemju
mikið starf, en bera sára-
litiö úr býtum. Margir
karlmenn halda, að konan
svifi innanum heimilistæki
og sófasett með falleg
brjóst og biði eftir þvi aö
maðurinn komi heim fær-
andi hendi. En staðreyndin
er sú aö 70% giftra kvenna
vinna úti, og margar þeirra
eru aðalfyrirvinnur heimil-
anna.
Þeir sem starfa við fjöl-
miðlana eru flestir karl-
menn og óvart sjá þeir ekki
i gegnum þessa glans-
mynd, hvaö lif kvenna er
erfitt. Mig langaði til aö
bæta úr þessu, og líka leiða
fram konur sem ég hef
kynnst vegna þess að þær
eru skemmtilegar og ekki
síöur miklar het jur.
Ég valdi þá leið aö reyna
að gera þessi viðtöl
skemmtileg fyrst og fremst
vegna þess, að þessar kon-
ur, sem ég talaði viö eru
sjálfar skemmtilegar. En
um leið er þetta úttekt á llfi
kvenna sem eru svo gifur-
lega stór hluti af þjóðinni —
bara i ASI eru milli 20 og 30
þúsund konur.
En þetta er ekki
„grimm” bók, það getur
veriö að tónninn sé of ljúfur
og ég hefði átt að vera
harðari. Það má kannski
segja að það sé kvenlegur
tónn I viötölunum — i
gamaldags merkingu þess
orðs.
Samt kemur þarna ýmis-
legt ófagurt f ljós. Meðal
annars það að ótrúlega
margar konur eiga eða
Inga Huld Hákonardóttir
hafa átt eiginmenn sem
hreinlega voru búnir að
vinna sig i hel 45-50 ára og
standa einar eftir. Eða þær
halda uppi drykkjusjúk-
lingum og sjá fyrir heimil-
inu. Við slikar aðstæður
verða konurnar ódýrt og
varnarlaust vinnuafl en
þjóðfélaginu ákaflega
verðmætar.
Það komu upp ótrú-
legustu hlutir, þegar ég sat
með þessum konum og
ræddi viö þær. Þar á meðal
þetta sjónarmið sem kem-
ur fram i samtalinu við
Eyju Bjamfreösdóttur að
karlmenn sýna konum oft
furðulega fyrirlitningu og
tillitsleysi i samskiptum
sinum við þær, segir Inga
Huld Hákonardóttir blaða-
maður.