Helgarpósturinn - 04.12.1981, Blaðsíða 9

hnlrjarpri^tl irinn Föstudagur 4. desember 1981
9
ÚR HEIMI VÍSINDANNA
Umsjón: Þór Jakobsson

Aveitur — fornleifar í Arizona
Vatnið setur svip sinn á jörð-
ina. Það þekur þrjá fjórðu af
yfirborði jarðarinnar og mynd-
ar úthöfin. Það skiptir um ham
og svifur langt eða skammt um
himinhvolfin i gervi ósýnilegrar
vatnsgufu, breytist i dropa, ský
og regn. Sumt af þvi tekur sér
aldalangar hvildir í jöklunum
uns það skriður i sjó fram og
skilar sér heim til úthafanna á
ný: hátignarlegur borgarisjak-
inn brotnar í mola og bráðnað
vatnið heldur af stað í aðra ferð,
einn hringinn enn.
Vatnið er alls staðar, það
fossar, streymir, kyrrist, gufar
upp og fellur, færist i ýmsar
áttir, ilt og suður, upp og niður,
hátt yfir höfðum oWcar, langt
niðrf dimmum djúpum.
Vatnið gerir gagn á ótal vegu.
Við eigum þvflifið að launa. Lif-
ið, örverur, plöntur, dýr og
menn; öllþurfúm viðvatnog er-
ummeira að segja vatn að vissu
marki. Og vatnið ræður meiru
um menningu og lifshætti en
valdamenn þjóðanna allir til
samans. Veðurfar, lifsskilyrði
dýra i sjó og á þurru landi, vel-
liðan mannanna fer eftir vatn-
inu. Er það kalt eða heitt, nóg,
of eða van?
Já, of eða van. Það er nefni-
lega ekki rétt, að vatnið sé alls
staðar. Sums staðar háttar svo
til, að litið sem ekkert regn fell-
ur til jarðarað jafnaði, landið er
þurrt og eyðimerkur myndast
og haldast við. Gróður er af
skornum skammti og dýrálif
fáskriiðugt.
Lengi, lengi hafa slik lands-
svæði ekki þótt girnileg til bú-
setu. Svalandi vatnið för i far-
vegum um sólbrennd löndin á
leið sinni frá regnsælum upp-
tökum viðs fjarri. Menn sóttu
vatn i lækinn, báru það burt i
ilátum, smáum og stórum. Þeir
báru það langt eða skammt,
þeirskiptu þvi með sér i sáttog
samlyndi eða börðust um það
með hnúum og hnefum.
Smám saman tóku menn að
veita vatni viðar en það rann af
„sjálfu sér”. Jörðin huldist
gróðri og menning tók að
blómstra þar, sem áður var
ólift. Forn-Egyptar notfærðu
sér árstiðabundin flóðin i Níl, en
annars staðar var vatninu fleytt
áfram án slikrar hjálpar af
náttiirunnar hendi. Fyrir meira
en fjögur þúsund árum höfðu
menn grafið áveituskurN, byggt
stiflur og jafnvel litil stöðuvötn.
Reglur um vatnsmiðlun má
finnaílögbók Hammúrabis frá
þvi um árið 2000 f.Kr. Vatns-
veitur voru gerðar i Perú fyrir
daga Inkaveldisins. Þannig
mætti lengi telja.
Hohokam-vatnsveitan:
Ixing og langlíf
Nýlega hafa bandariskir forn-
leifafræðingar greint frá stór-
merkilegum fornleifagreftri i
Arizona i Bandarikjunum. Upp-
gröfturinn fór fram á vegum
þjóðminjasafns Arizona-rikis á
árunum 1973 til 1978. Viöáttu-
mikið áveitukerfi Indiánaþjóðar
að nafni Hohokam var grafið
upp og kannað. Vatnsveita þessi
var byggð á timabilinu 850 til
1450 (e.Kr.) en vitaðerum aðr-
ar miklu eldri.
A loftmyndum frá ýmsum
timum undanfarin 50 ár mótar
greinilega fyrir hundruðum
áveituskurða,þar á meðal nokkr
um . þeirra, sem nú hafa verið
grafnirupp. Rannsóknir þessar
bregöa ljósi á áveitutækni og
þjóðfélag Hohokam-indiánanna.
Með framkvæmdum nýrri tima,
byggingu húsa og vega, háhýsa
og hraðbrauta, hefur mikið af
þessum dýrmætu menjum eyði-
lagst, en enn má finna
óskemmda skika sem bera vitni
um blómlega fortíð staöarins.
Hohokam-þjóðin bjó um mið-
bik Arizona frá þvi um 300 f. Kr.
til 1450 e. Kr. Alllengihafa menn
vitað um leifar frá fyrri tímum
á þessum slóðum og fyrir tæp-
um 100 árum var gerð fræðileg
rannsókn á staðnum. Við svo-
nefnda Saltá mátti greina leifar
af skurðum um þveran og endi-
langan dalinn. Skurðir af stærra
tagi voru samtals um 500 km á
lengd og minni skurðir um það
bil 1600 km („hringvegurinn”
er 1450 km). Nú er mest af
verksummerkjum þessara
heillandi mannvirkja horfið.
Aðeins 10 km hafa lifað af upp-
bygginguna umhverfis Phoenix,
höfuðborg Arizona.og jarðrask á
stórbúum nútfmans.
Stjórnleysi: Vatnið
þornar
Skurðir þeir, sem fornleifa-
fræðingar gátu rannsakað sl.
áratug voru mældir og gerð
hafa verið kort yfir áveitu-
kerfið. Þverskurður skurðanna
er ýmist U-laga eða V-laga.
Skurðirnir eru misbreiðir, frá
þvi um metri á breidd og allt að
10 metrum á breidd. Einnig eru
þeir misdjúpir, sumir hafa að-
eins verið um hálfan metra á
dýpt, en þeir dýpstu um þrir og
hálfur mrtri.
Kerfið var þvi mismunandi
þéttriðið net ólikra skurða. En
margsinnis hefur 'vatnsveitan
skemmstaf ýmsum ástæðum og
verið endurbyggð stundum með
öðru sniði. Við sjáum fyrir okk-
ur iðnar hendur Hohokam-
mannanna við mokstur og
hleðslu. Við imyndum okkur
skeggræður um skipulagið. Þaö
er stritað og glaðst að loknu
verki.
Mikil flóð verða stundum i
landinu þau hrifa allt laust með
sér, rifa upp leir og mold og
fylla skuröina. Það er hafist
handa á ný. Kynslóðir koma og
fara,forfeðumir gleymast flest-
ir, en sögur um vatn og veitur
eru sagðar mann fram af
manni i þúsund ár — þar til nú
að allt er gleymt.
Talið er að áveitumenning
þessi hafi liðið undir lok vegna
þess að slakaö var á heildar-
stjórn á vatnsmiðlun i héraðinu.
Vatnsdreifingin varð ójöfn og
gróðurinn tók að skrælna.
Landið lagðist i eyði.
VETTVANGUR
r
I grein um Innhverfa fhugun,
sem birtist i siðasta Helgarpósti
eru tilvitnanir i viðtal sem Þor-
grimur Gestsson blaðamaður átti
við mig. Sumsstaðar leggur hann
mér heilar setningar I munn,
aðrar mistúlkar hann. Hér á eftir
fer leiðrétting á þvi meinlegasta.
1) 1 greininni stendur og á að vera
eftir mér haft: „Það hefur verið
sannað að klukkustundar ihugun
jafngikii sex tima venjulegum
svefni”. Þessi orð hef ég aldrei
mælt, enda eru þau út i hött. Að
minnsta kosti án frekari skýr-
inga.
2) „Heimspekin sem liggur að
baki Innhverfri ihugun á uppruna
sinn í indverskri heimspeki, sem
var gleymd i þiísundir ára þar til
Maharishi Mahesh, indverskur
yogi,endurvakti hana og aðlagaði
að einhverju leyti vestrænni
heimspeki og hugsunarhætti”. Sú
heimspeki, sem „liggur að baki”
Innhverfri ihugun er vedisk
heimspeki (sem ég forðaðist að
nefna svo þvi blaðamaðurinn
hafði aldrei heyrt það orð nefnt.)
Réttara væri þó að segja að
Innhverf fhugun sé hagnýtur
þáttur vediskra fræða. Ofan-
greind setning er túlkun blaða-
mannsins á eftirfarandi stað-
reyndum :
a) að uppruni vediskra fræða er
forsögulegur.
íhugun
b) að Maharishi er einn af
túlkendum vediskra fræða.
c) að túlkun hans er gerð i ljósi
vestræns hugsunarháttar.
3) 1 myndatexta eru mér lögð
þessi orð i munn „Innhverf ihug-
un er skemmtilegasta heimspeki
sem ég hef kynnst”.
Það ætti nú að vera ljóst af
greininni að Innhverf ihugun er
ekki heimspeki. Þessi ummæli
eiga hins vegar við um túlkun
Mahirishi á vediskri heimspeki.
Frekar vildi ég þó segja að sú
tUlkun sé makalaus.
Að lokum er það ósk min að
umræða um Innhverfa ihugun og
vedisk fræði snUistfrá þviað vera
yfirboröskennt tal um „flug”,
„bitlajóga” eða „patentlausn”
uppi það að vera raunhæf um-
ræða um þann kost á þekkingu á
manninum og möguleikum hans,
sem vedisk fræði kynnu að veita.
Reynsla min af þeirritækni, sem
gengur undir nafninu Innhverf
ihugun— Siddhi er mér einföld og
látlaus afsönnun á þeim sjálf-
gefna veruleika sem samtima
menning ætlar okkur aö kyngja.
Þegjandi.
Ari Halldórsson.
Athugasemd
bladamanns
Ari Halldórsson las umrædda
grein um innhverfa ihugun i
handritiog fórfram á að nokkrar
breytingaryrðu gerðar á ummæi-
um sem voru eftir honum höfð.
Auk þess benti hann á nokkur
atriði sem ekki voru höfð eftir
honum en að hans mati væru
rangtúlkanir eða villandi. Blaða-
maður fór eftir öllum þessum
óskum og ábendingum, og Ari
samþykkti breytingarnar.
Sé umrædd grein enn yfirborðs-
leg er það eingöngu um að kenna
yfirborðslegum upplýsingum
Ara. Og sé eitthvað það lagt hon-
um i munn sem hann hefur aldrei
sagt hafði hann fulla möguleika á
að leiðrétta það timanlega.
Asökunum Ara Guðmunds-
sonar er þvi visað á bug i heild
sinni.
Enn um Innhverfa