Helgarpósturinn - 11.12.1981, Blaðsíða 3

3
helaamósfuhnh Föstudag ur n. desember 1981
Gunnar G. Schram: Stjórnarskráin var sett af Danakonungi fyrir
rúmlega 100 árum, en raunar aldrei samþykkt af ísiendingum.
kjarninn i öllu skólakerfi okkar,
en orðalagið er óneitanlega forn-
fálegt.
Eins og ég sagði áðan eru
meginbreytingarnar á stjórnar-
skránni tvennskonar, og siðast
var henni verulega breytt 1944 og
1959. Engu að siöur hefur þótt rétt
að færa sitthvaö i henni til
nútimahorfs — bæta við hana og
breyta. Þessvegna hafa setið
endurskoðunarnefndir sú fyrri
kosin af Alþingi árið 1972, en hafði
ekki lokið endanlega störfum,
þegar þingið kaus nýja nefnd
1978, sem hefur starfað siðan. 1
henni eiga sæti niu menn, fulltrú-
ar stjórnmálaflokkanna. Þessi
nefnd skilaði 2 skýrslum á seinni
hluta ársins 1980, og var önnur
um kosningafyrirkomulagið og
hin um önnur atriði stjórnar-
skrárinnar.
Þessar skýrslur hafa þingflokk-
arnir athugað og allir látið upp
álit sitt á þeim. Nefndin hefur sið-
an haldið áfram störfum i sam-
ráði við þingflokkana, og mjög
mikill hluti starfsins hefur farið i
að ræða kjördæmaskipanina.
Nú eru allt aðrar aðstæður i
landinu en þegar núverandi grein
stjórnarskrárinnar um kjör-
dæmaskipan var samin, 1959,
þannig að verulegt kosninga-
réttarmisrétti er orðið i landinu.
Kosningaréttur fólksins hér i
þéttbýlinu er ekki nema um fjórði
eða fimmti hluti af þeim rétti sem
menn hafa i fámennustu kjör-
dæmunum. Þetta hefur vakið
óánægju og er raunar harla litið
lýðræði.
Þessar breytingar hafa orðið á
siðustu 20 árum. Og vegna þess að
vitanlega er ekki hægt að visa
fólkinu aftur út á land, verður að
breyta kerfinu. Það er grund-
vallaratriði sem lýtur að kjarna
lýðræðisins.
Fjölgun þingmanna
—Hvaða leiðir eru vænlegastar
i þvi efni?
„Fjölgun þingmanna i þéttbýl-
inu er sú leið sem helst hefur ver-
ið rætt um. Það er erfitt að fækka
þingmönnum úti á landi. Annað
sem um hefur verið rætt er að
breyta reglunum um uppbótar-
þingsæti, þannig að þau gagnist
meira þéttbýlinu.”
—Hvað með önnur atriði?
„Það hefur verið rætt um að af-
nema núverandi deildarskiptingu
á alþingi, þannig að framvegis
yrði þingið ein heild. Ég held að
nokkuð almennt séu þingmenn þvi
hlynntir. Einnig hefur verið talað
um að lækka kosningaaldurinn
niður i 18 ár úr 20 árum. Það hefur
einnig almennt fylgi.
Nefndin hefur fjallað um hvort
heimila eigi þjóðaratkvæða-
greiðslu um ákveðin mál ef t.d.
einn þriðji þingmanna fer
framá það, eða ákveðinn fjöldi
kjósenda. Vald forsetans hefur
komið til umræðu, en það er all-
sérstakt að þvi leyti að hann getur
neitað að skrifa undir lög, en þau
taka samt gildi, þó þjóðarat-
kvæðagreiðsla fylgi á eftir.
Þingrof er umdeilt atriði, og
spurning hvort eðlilegt sé ekki að
meirihluta alþingis þurfi til að
rjúfa þing. Nú er það á valdi for-
sætisráðherra, sem jafnvel gæti
verið búinn að missa meirihlut-
ann.
Úreltur
Segja má að eini úrelti kafli
stjórnarskrárinnar sé kaflinn um
dómsmálin. I stjórnarskránni er
fjallað um Landsdóminn, en hann
hefur aldrei komið saman frá þvi
aö lög voru fyrst um hann sett
1905.
I kaflanum er hinsvegar ekki
minnst á Hæstarétt. Það stafar af
þvi að hann er ekki stofnaður fyrr
en 1920, eða löngu eftir að kaflinn
er saminn. Þar eru þvi engin
ákvæði um æðsta dómstól lands-
ins, né rikissaksóknara, og það er
auðvitað bagalegt. Dómsvaldið er
einn af hornsteinun lýðræðisins
og grundvöllur þess þarf að vera
vel tryggður.
Þá er ástæða til að gera mann-
réttindakaflann Itarlegri og
fyllri, bæði hvað varðar frelsi
einstaklingsins og einnig félags-
legan rétt hans, svo sem til
menntunar og almannatrygg-
inga.
Nefndin hefur einnig rætt m.a.
eitt atriði i sambandi við eignar-
réttinn. Nú er það þannig að
menn eiga að fá fullt verð fyrir
eignir sinar, séu þær teknar til al-
mannanota. Sumstaðar annars-
staðar er talað um sanngjarnt
verð. Þetta á t.d. við um land i út-
jaðri byggðar, sem hefur ákveðið
verðgildi sem bújörð, en þegar
taka þarf landið undir byggingar,
þá margfaldast verðið. Spurning-
in er hvort taka á tillit til þess að
eigandinn hefur sjálfur ekki lagt
neitt fram til að auka verðgildið.
Þetta hefur nú þegar orðið
ágreiningsefni, t.d. i sambandi
við hverasvæði.”
Áþekk Norðurlanda-
stjórnarskrám
—En hvað með ný ákvæði i
stjórnarskrána?
„Þar er t.d. talað um auðlindir
landsins og hver skuli fara með
eignarrétt yfir þeim. Semsagt
ákvæði um almannaeign. Það er
einnig spurning hvort ákvæði
ættu að vera um umhverfismál i
stjórnarskrá. Og einnig hefur það
verið rætt hvort ekki væri eðlilegt
að hafa þar ákvæði um starfsemi
stjórnmálaflokka og aðila vinnu-
markaðarins, sem nú eru orðnir
mjög valdamiklir aðilar i þjóð-
félaginu.”
—Hvernig er svo nýrri
stjórnarskrá komið i gildi?
„Það er all viðamikið verk.
Fyrst þarf alþingi að samþykkja
breytinguna i báöum deildum. Þá
þarf alþingi að samþykkja breyt-
inguna i báðum deildum. Þá þarf
að rjúfa þing og kjósa. Svo þarf
nýja þingiö að samþykkja breyt-
inguna samhljóða. Þetta hefur
þann galla að i kosningum er hætt
viö aðverið sé að fjalla um margt
annað en stjórnarskrána”.
—Hvernig er okkar stjórnar-
skrá, miðað við þær i nágranna-
löndunum?
—Hún er mjög áþekk Norður-
landastjórnarskránum. Og raun-
ar upphaflega af sama meiði og
sú danska. Þær byggja allar á
frönsku stjórnarskránni eftir
byltinguna og þeirri belgisku frá
þvi um miðja 19. öld, en þær eru
all áþekkar.
Þó eru náttúrlega ýmsir hlutir
sem eru frábrugðnir. 1 Danmörku
er t.d. þjóöaratkvæöi, i Noregi
ekkert þingrof, og Sviar sviptu
konung sinn öllum völdum með
nýrri stjórnarskrá 1975”.
Ofsögum
sagt
OFSÖGUM SAGT eftir Þórarin Eldjárn.
Hver á element í Bestfrend ef umboöið er
ekki til? Getur hákarl drepið íslenska menn-
ingu? Hvað áforvörður aðforverja? Getur son-
ur Gauja X Þresti hafið sjálfstæðisbaráttu á
White Star og Reykjavíkurbar? Hvaða líf er i
tuskum? Hver var hinn dularfulli Tilbury sem
s/cóp 'ýsfirsk örlög? Eru töskumál yðar X lagi?
Þetta eru aðeins örfáar af þeim ótalmörgu
spumingum sem hér er varpað fram í tíu smá-
sögum eftir Þórarin Eldjám. Þetta em áleitnar
spurningar, en þó em svörin enn áleitnari,
segja þeir sem hafa þau. Emð þér einn af
þeim?
Það er ekki ofsögum sagt
af Þórarni Eldjárn
Hann er ekki einungis mest lesna og vin-
sælasta Ijóðskáld sem nú yrkir, revíuskáld,
rímnaskáld og hver veit hvað, heldur hefur
hann nú samið óvenjuskemmtilegt smásagna-
safn. Hér sýnir hann.á sér nýja hlið, enfyndn-
in og skopið er samt við sig. Það er sama hvort
hann segirfráferð með KFUM X Vatnaskóg eða
rannsóknaræfingu hjá Xslenskufræðingum,
Upplausninni Miklu X Ýsufirði eða orðræðum
kúnna á þrettándanótt. Aldrei bregst honum
það að geta búið til bráðskemmtilega og beitta
sögu. Það er ekki OFSÖGUM SAGT af þvX.
Ljóðabækur Þórarins, Kvæði, Disneyrímur
og Erindi em allar fáanlegar — ennþá.