Helgarpósturinn - 18.12.1981, Side 3

ho/jarpógfr irinrt Fðstudagur 18. desember 1W1_
Jakob Jónasson gedlæknir:
Hættulegir geðsjúklingar
heyra til undantekninga
aldrinum 15-21 árs, annarsvegar
þeim sem hafa lent i málum þar
sem ákæru heíur verið frestað,
sem oftast gerist eftir fyrsta brot,
hinsvegar þeim sem hafa hlotið
skilorðsbundna reynslulausn úr
fangelsum. Þriðja verkefniö er að
hafa eftirlit með þeim sem hafa
hlotið skilorðsbundna dóma, en
vegna skorts á mannafla hefur
þvi litið sem ekkert verið sinnt til
þessa.
,,Ef skilorðið er haldiö er máliö
þar með úr heiminum, En gerist
fólk brotlegt aftur á skilorðstim-
anum má búast viö að málið verði
tekið upp á ný, eða dæmt i nýja
málinu með tilliti til að búið var
aðfresta ákæru áður. Þá er gang-
urinn oft sá, að i stað þess að
fresta kærunni er hún send dóm-
ara ásamt refsikröíu, og ol'tast er
næsta skref hjá honum að dæma,
en fresta fullnustu,á skilorði. Þar
næst kemur venjulega skilorðs-
bundinn dómur”, segir Axel
Kvaran.
Kúmlega 300 ungmenni ai' öllu
landinu eru undir eftirliti Skil-
orðseftirlitsins. Þar af eru um 200
sem haia fengið ákæru frestaö og
eru undir eftirliti Erlendar. Axel
hefur sjálfur eftirlit með 115-120
unglingum sem hafa fengið skil-
orðsbundna reynslulausn.
Spurningunni um það hverjir
eiga að vera i fangelsunum og
hverjir ekki er erfitt að svara.
Frá þvi ungmenni hefja afbrota-
feril sinn fá þeir sifellda
„sjensa”. Það má telja réttlætan-
legt gagnvart þeim sem bæta ráð
sitt, en fyrirfram er erfitt að
segja hverjir verða sibrotamenn
og hverjir ekki.
Og jafnvel þeir sem að sumra
mati eru hættulegir eiga sin
mannréttindi. Hvar mundi það
enda, ef lögreglan mætti hand-
taka fólk l'yrir það eitt, að það
gæti hugsanlega skaðað aðra?
Sumir þessara manna kunna að
vera geðveikir, en sem stendur
eru aðeins tveir fangar á Litla-
Hrauni, sem likur úrskurður hef-
ur verið felldur yfir. Eigi að
kanna geðheilsu annarra þarf að
fara lögfræðilegar leiðir til að það
verði gert.
Geðveiki og glæpir fara oft
saman i hugum fólks og glæpa-
menn gjarna umsvifaiaust
stimplaðir geðveikir. Að mati
geðlækna er þessu þó alls ekki
svo farið. Fæstir glæpamenn
eru raunar geðveikir sam-
kvæmt reynslu þeirra, og geð-
veikt fólk meira að segja sist
hættulegra en svokallað heil-
brigt fólk.
En oft þykir þó ástæða til að
kanna geðheilbrigði glæpa-
manna, og það gera geðlæknar
með svonefndri geðrannsókn.
„Það er algengur misskiln-
ingur hjá fólki að rugla saman
hreinni geðveiki, psykosis, og
skapgerðargöllum, svoköll-
uðum psykopatiskum persónu-
leikum. Þeir sem eru haldnir
þvi siðarnefnda virðast ekki
geta virt þau lög sem samfélag-
ið setur og læra ekki af reynsl-
unni. Það er þetta sem hrjáir
stóran hluta hinna svonefndu si-
brotamanna. En þeir eru ekki
geðveikir, segir Jakob Jónasson
geðlæknir á Kleppi við Helgar-
póstinn.
Jakob hefur framkvæmt
margar geðrannsóknir, sem
alltaf fara fram að beiðni full-
trúa dómsvaldsins. Slikar rann-
sóknir eru gerðar til að komast
að þvi hvort viðkomandi er sak-
hæfur eða ekki, samkvæmt skil-
greiningu refsilaga frá 1940.
í 15. grein þeirra segir:
„Þeim mönnum skal eigi refsað
sem sökum geðveiki, andlegs
vanþroska eða hrörnunar,
rænuskerðingar eða annars
samsvarandi ástands voru alls
ófærir á þeim tima sem þeir
unnu verkið, til að stjórna
gerðum sinum”.
Þessi lagagrein setur ákaf-
lega þröngar skorður. 1 sumum
nágrannalöndum okkar er látið
nægja að viðkomandi sé geð-
veikur — hér verða menn að
vera „alls ófærir um að stjórna
gerðum sinum þegar verkn-
aðurinn er framinn”. Það er
þetta sem er erfiðast i þessum
rannsóknum, þótt stundum geti
það legið ljóst fyrir, ef mað-
urinn er algjörlega „truflaður”,
segir Jakob Jónasson.
Geðrannsókn er fólgin i sam-
tölum sjúklings og geðlæknis.
Hún getur tekið mjög langan
tima, en það fer eftir þvi hvað
sjúklingurinn á auðvelt með að
tjá sig, og hversu auðvelt er að
komast i samband við hann.
Auk þess leggja sálfræðingar
fyrir hann sálfræðipróf, m.a.
gáfna- og persónuleikapróf. Þá
er grafist fyrir um æviferil sjúk-
lingsins, en ýmis atriði i honum
geta varpað ljósi á sálarástand
hans.
En hver eru einkenni geð-
veiki?
„1 fyrsta lagi eru þau sérstakt
ástand sem er frábrugðið venju-
legu sálarástandi að þvi leyti,
að það felur i sér afbrigðilega
hegðun.Kjarninn i þvi er sá, að
raunveruleikaskyn er brenglað,
viðkomandi upplifir hinn svo-
kallaða raunveruleika á annan
hátt en venjulegt fólk, og sjúk-
dómurinn veldur breytingum á
öllum persónuleikanum.
Það er algengt fyrirbæri, að
geðveikir heyri raddir sem
segja þeim að gera ákveðna
hluti, gera ekki ákveðna hluti,
tala illa um þá, — eða vel.
Annað einkenni er að þeir fá
allskonar hugmyndir um að
Jakob Jónasson geðiæknir
verið sé að ofsækja þá, tala um
þá. Það er algengt að það sé
sjónvarpið, útvarpið eða bíöðin
sem þeir álita að standi fyrir
þessu. Margir upplifa likama
sinn á annan hátt en aðrir. Þeim
finnst þeir vera undir áhrifum
geisla utan úr geimnum, eða dá-
leiðslu. Það merkilega er, að
þeir geta stutt þetta algjörlega
haldbærum rökum, nema hvað
raunverulegar forsendur
vantar”, segir Jakob, og hann
bætir þvi við, að það sé mesti
misskilningur að allir geðveikir
menn séu hættulegir — þvert á
móti heyri hættulegir geðsjúk-
lingar til undantekninga.
Algengustu tegundir eru geð-
klofi og þunglyndi/oflæti. Þeir
sem þjást af þunglyndi fá oftast
þann sjúkdóm eftir þritugt, en
batahorfur eru góðar. Geðklofa
fá menn hinsvegar helst á aldr-
inum 15—25 ára, og sagt er að
þriðjungur þeirra fái lækningu,
þriðjungur náí þvi að teljast
félagslega hæfur en þriðjungur
sé ólæknandi.
— Er til einhver dæmigerð
lýsing á geðveikum glæpa-
manni?
„Nei. En fremji menn með
geðveiki á háu stigi glæp, er
hann i flestum tilfellum tilvilj-
anakenndur og óúthugsaður og
kemur oft niður á nánum ætt-
ingjum. Það má segja að slikir
glæpir séu „hvatvislegir”.
Fjórir geðsjúkir
gíæpamenn i haldi
á ísíandi
— Hver er munurinn á
hreinni geðveiki og psykopat-
iskum persónueinkennum?
„Það má segja, að meirihluti
geðsjúklinga fái lækningu, en
meðan sjúkdómurinn varir er
hann hættulegur sjúklingnum.
Þá sem haldnir eru varanlegum
skapgerðargalla, psykopatisk-
um einkennum, er hinsvegar
ekki hægt að lækna. Slikt ástand
varir alla ævi, þótt slikir menn
spekist að visu með aldrinum.
Þeir eru hinsvegar hættulegri
þjóðfélaginu en geðveikir”.
A hverju ári er talsvert um
geðrannsóknir, þótt ekki séu
handbærar tölur yfir það. Flest-
ir sem rannsakaðir eru reynast
sakhæfir, en nokkrir reynast
ósakhæfir að mati geðlækna.
Það er hinsvegar dómara að '
ákveða það endanlega, geð-
læknarnir leggja einungis mat á
andlegt heilbrigði viðkomandi.
Astandið hér er þannig nú, að
fjórir menn eru álitnir ósak-
hæfir sökum geðveiki. Tveir
þeirra eru undir sérstakri gæslu
á Litla-Hrauni, einn er erlendis
og sá fjórði á Kópavogshæli.
Sem kunnugt er hefur Klepps-
spitali ekki viljað taka við geð-
veikum afbrotamönnum á
þeirri forsendu, að þar séu að-
stæður til gæslu sliks fólks ekki
nógu góðar.
Á það hefur hinsvegar verið
bent, að geðdeild við fangelsi
þurfi ekki að vera stærri en að
þar komist fyrir sex rúm. Það
mundi fullnægja þörfinni hér á
landi, og mikið mundi sparast
við að hafa rekstur slikrar
deildar og fangelsis að nokkru
leyti sameiginlegan.
Sverrir mafn
Sverrir Kristjánsson sagnfræðingur er
ógleymanlegur öllum þeim sem höfðu
kynni af honum, stórbrotinn og skemmti-
legur persónuleiki, lífslistamaður, sögu-
maður, fræðimaður - og ritsnillingur.
Nú er komið út fyrsta bindi ritsafns Sverris
og hefur að geyma ritgerðir um íslandssögu
fram til aldamótanna 1900. Þetta er það
tímabil sem Sverri hefur verið einna hug-
stæðast. Um það hefur hann skrifað ýmsar
af veigamestu ritgerðum sínum og helstu
grundvallarrannsóknir hans eru unnar á því
sviði.
Ritsafnið er áformað í fjórum bindum. í
næsta bindi verða ritgerðir um íslenska
menn og málefni þessarar aldar. Þriðja
bindið á að geyma ritgerðir um almenna
sögu og í því fjórða verða ritgerðir um bók-
menntir og dægurmál auk ritaskrár Sverris
Kristjánssonar. Einnig munu fylgja bókun-
um ritgerðir um höfundinn, viðfangsefni
hans og efnistök.
Þetta ritsafn í fjórum vænum bindum er
fjarri því að vera heildarsafn. Æviverk
Sverris Kristjánssonar hefði fyllt tólf slík
bindi að minnsta kosti. En þegar safnið er
komið út ætti öllum helstu áhugasviðum
Sverris og höfundarsérkennum að hafa
verið gerð góð skil. Um leið verður tiltækt í
handhægri útgáfu sýnishorn þess sem
einna best hefur verið skrifað á íslensku á
þessari öld.

|jj|

Mál IMI og menning