Helgarpósturinn - 18.12.1981, Side 12

Helgarpósturinn - 18.12.1981, Side 12
12 Föstudagur 18. desember 1981 helgarpásturinn A siðustu mánuðum hafa um- ræður um óskoraöan rétt Rikisút- varpsins til hljóðvarps og sjtín- varpssendinga tekið snöggan fjörkipp. Um tilefnið þarf vart að upplýsa menn. Hérveröurþó ekki rætt um myndbandafaraldurinn og þær hróplegu lögleysur sem hafa vaðið uppi i kjölfar hans og ýmsir ráðamenn beint eöa óbeint lagt blessun sina yfir. Ætlunin er aðeinsað fjalla litillega um fáein- ar hliðar þessa flókna máls og þá einkum þærsem snúa að Rikisút- varpinu. Skal þó strax tekið fram að sá sem hér drepur niður penna hefur enga sérfræðiþekkingu á sviði fjölmiðlunar og ætti þvi kannski að láta fróðari mönnum eftirað deila um þessiefni. Atvik- in hafa einungis hagað þvi svo að ég hef verið viðloðandi hljóövarp- ið i' nokkur ár, ýmist sem frétta- ritari, fréttamaður, dagskrár- gerðarmaður, þýöandi og leiklist- argagnrýnandi. Ég hef þvi átt þess kost að kynnast innviðum stofnunarinnar allnáið og fylgjast með þvi' sem þar hefur verið að gerast. Það er þvi ekki undarlegt þo að stundum hafi sótt á ýmsar hugsanir um þennan fjölmiðil, stööu hans f islensku samfélagi i fortið og nútið og það hlutverk sem hans kann að biða i framtiö. Af þessum ástæðum og ýmsum öörum finn ég mig knúinn til aö leggja nú fáein orö i belg. Brevtt viöhorf almenn- ings og stjórnmála- manna Það fer vist ekki Iengur á milli mála að ýmsir valdamiklir menn i okkar þjóöfélagi eru orönir býsna hallir undir frjálsan út- varpsrekstur. Sætir vitaskuld hvað mestum tiðindum að menntamálaráðherra sjálfur skuli segja i eyru alþjóðar að hann telji timabært að skerða einkaréttRikisútvarpsins,en eins og mönnum er i fersku minni lét Ingvar Gislason orð falla í þá veru i sjónvarpsviðtali fyrir skemmstu. Má ugglaust ráða af yfirlýsingu ráðherra að þessi skoöun eigi sér oröið sterkan hljómgrunn meðal þingmanna. Fleiri eru þó fylgjandi „frjálsu útvarpi”,einsog þaðer oftastnær kallaö, en þingmenn, a.m.k. ef mark er takandi á nýlegri skoð- anakönnun Dagblaðsins, sem bendir til þess að meirihluti landsmanna vilji að útvarps- rekstur verði gefinn frjáls. Væri þó synd að segja aö málið hafi verið kynnt almenningi svo vand- lega að hann geti i raun og veru talist fyllilega dómbær um það. Það sem mest hefur borið á er slagoröakenndur áróöur fylgis- manna „frjáls útvarps” sem virðast hafa áhuga á flestu öðru en veita fólki marktækar upplýs- ingar um afleiðingar þeirra laga- breytinga sem þeir eru að berjast fyrir. Af hálfu Rfkisútvarpsins hefur nánast ekkert verið gert til þess að fræða menn um málið og verður ekki annað sagt en yfir- menn þess hafi verið nokkuð sein- irtil að bregðast við málflutningi „frelsunarmanna”, enda kannski ekki ætlað hann svo áhrifamikinn sem raun ber nú vitni. Það er þvi ekki laust við aö maður hrökkvi við þegar æðsta yfirvald mennta- og menningarmála tekur svo rækilega af skarið i máli sem hiýtur eðli sinu samkvæmt að vera óhemju yfirgripsmikið og erfitt viðfangs og spyrji þess á hvaða forsendum þaö reisi af- stöðu sina. Þvi hvað felur „frjáls útvarps- rekstur” raunverulega i' sér? Hvaö gerist veröi útvarpslögun- um breytt og einkaaðiium ieyftaö stofna hljóðvarps- og sjónvarps- stöðvar? Mun Rikisútvarpið blátt áfram liða undir lok og viö taka aðrar útvarpsstöðvar sem séu færar um að veita landsmönnum svipaða þjónustu? Eða mun Rik- isútvarpið halda starfi sínu áfram eins og ekkert hafi f skorist með samkeppni smærri útvarps- stöðva? Eða verður starfsemi þess kannski skorin niður i upp- lýsinga-og fréttamiðlun og frjáls- um útvarpsstöðvum látið eftír að flytja mönnum afþreyingar- og menningarefni? Hvað munum við einfaldlega græða á þvi' að af- nema einokunarrétt Rikisút- varpsinsog leyfahverjum sem er að hefja hljóðvarps- og sjón- varpssendingar? Hafi einhverjir áhugamenn um menningar- og fjölmiölamál ekki velt þessum spurningum fyrir sér oft og ein- att, á ég bágt með að trúa þvi aö þær hafi ekki leitaö fastar á aö loknum Fréttaspegli sjónvarps- ins föstudaginn 11. þ.m. Þar leiddu fréttamennirnir Hallgrim- ur Thorsteinsson og Guöjón Ein- arsson fram nokkra fulltrúa þeirra sem hér eiga stærstan hlut aö máli og náðu um leið að varpa allskýru ljósi á málavöxtu. Hver á að borga brúsann? Eins og flestum mun kunnugt hefur Rikisútvarpið frá upphafi vega fjármagnað alla starfsemi sina með auglýsingatekjum. Spurningin er þvi vitaskuld sú hvað veröur um þær tekjur þegar allar frjálsu útvarpsstöðvarnar byrja aðkeppa við það um mark- aðinn, en eins og hver heilvita maður sér hljóta auglýsingar einnig að verða aðaltekjustofn þeirra. Nú fullvissaði Ingvar Gislason okkur að vi'su um, þar sem hann sat fyrir svörum i Fréttaspegli sjónvarpsins, að aldrei kæmi til mála að Rfkisút- varpið yrði svipt þessari tekju- lind. Þetta getur í framkvæmd ekki þýtt neitt annað en að aug- lýsingar verði bannaðar i hinum frjálsu útvarpsstöðvum. Það viröist nefnilega alveg ljóst að Rikisútvarpinu veitir hreínt ekki af öllum þeim auglýsingatekjum sem hér er að hafa og ætti þvi til sönnunarað vera nóg að minna á hina gifurlegu fjárhagsörðug- leika stofnunarinnar sem voru mjög til umræðu fyrr á árinu og eru, að þvi er ég best veit, miklir enn. Minnsta tekjutap hlyti þvi að hafa hinar alvarlegustu afleiðing- ar fyrir hag stofnunarinnar og gæti vitaskuld oröið banabiti hennar, missti húnstóran spónúr aski sinum. Þá vaknar hins vegar sú spurn- ing hvernig frjálsu útvarpsstöðv- arnar eiga að komast af án aug- lýsingatekna. Þegar fréttamaður lagði þá spurningu fyrir Ingvar Gislason varö heldur fátt um svör, nema hvaö ráðherrann sagöi að þann vanda yrðu frjálsu stöðvarnaraö leysa sjálfar. Þykir þá væntanlega ekki mikilrökvisi þó spurt sé hvers vegna i ósköp- unum eigi að setja lög sem fyrir- fram sévitað aö enginn muni geta starfað eftir. Ot i þa sálma fór menntamálaráðherra þó ekki, heldur gætti þess að tala sem ó- ljósast, uns hann viöurkenndi að lokum fyrir fréttamanni og þjóð- inni allri aö i sannleika sagthefði hann nánast enga hugmynd um hvernig ætti aö skipuieggja þessi mál i framtiöinni. Væri sannar- lega betur ef allir leiðtogar okkar hefðu hreinskilni og kjark Ingv- ars Gislasonar til að játa svo íeimnislaust úrræðaleysi sitt i máli sem gæti varðað alla okkar menningu á miklu viðtækari og alvarlegri hátt en við erum i nokkurri aöstöðu til að gera okkur greinfyrir nú, — þó kannski væri þá ekki verra að þeir drægju að- einslengur en Ingvar Gislason að taka opinbera afstöðu ti) slikra hluta. Auðvitað má segja sem svo, að rikisvaldinú væri sæmst að taka að sér allan rekstur Rikisút- varpsins og gera það óháð aug- lýsingatekjum. Hlustendur myndu þá losna við hinn hvim- leiða tilkynningalestur sem flæðir yfir þá á bestu hlustunartimum allan ársins hring og væntanlega fánotið betra og áheyrilegra efnis i staðinn. Treysti rikissjóður sér til þess myndi málið auðvitað horfa öðruvi'si viö. En þvi miður, rikissjóður er þegar rekinn með bullandi tapi og hefur þar af leið- andi ýmislegt þarfara við aurana að gera en eyða þeim i jafn fjár- frekt fyrirtæki og útvarpsstöð. Auglýsingalaust útvarp, frjálst eða rikisrekið, verður þvi vist að vera óskhyggja ein viö núverandi aðstæður og þær breytast varla svo nokkru nemi i náinni framtið. Af viðbrögðum menntamálaráð- herra verður ekki séð að valda- menn hafi fundið neina lausn á þessum vanda, þó að það hljóti þeir að gera — ætli þeir sér ekki að setja einskisverð lög og vaki eitthvað annað fyrirþeim en vega beint að rekstrargrundvelii Rik- isútvarpsins. Frelsi til hvers? Og til hvers ætla svo frjálsir fjölmiðlungar — eða frjálsmiðl- ungar einsog mætti kannski kalla þá til styttingar — aö nota hið dýrmæta frelsi sem þeir berjast svo ákaft fyrir? Ætla þeirkannski að telja okkur trú um að hér muni spretta upp margar útvarps- stöðvar sem geti veitt hlustend- um jafn alhliða þjónustu og Rikis- útvarpið gerir nú? Eöa dreymir þá innst inni um eina volduga út- varpsstöð sem muni smám sam- an ná undirsig öllum auglýsinga- markaðinum og ryðja öðrum úr vegi, þ.á.m. Rikisútvarpinu sjálfu? Hvers konar „útvarps- og sjónvarpslandslag” sjá þessir menn eiginlega fyrir sér eftir að öllhöfthafa verið afnumin? Mér vitanlega hefur þessum spurning- um aldrei verið svarað á þann hátt að nokkurt mark sé á takandi og vitaskuld var það ekki gert i margumræddum Fréttaspegli heldur. Þar skorti hins vegar ekki neitt á gylliboðin og frasana. Þannig hafði fyrrverandi alþing- ismaðurinn Guðmundur H. Garð- arsson, einn af helstu forsprökk- um frjálsmiðlunga, ekkert annað fram að færa en innantómar tuggur um „valfrelsi” og rétt „fólksins” til að fá að búa til út- varp. Forðaðist Guðmundur vandlega að skilgreina hvað hug- takiö „fólk” gæti þýtt i þessu sambandi, enda þurfti hann þess svo sem ekki: það kom fram seinna i þættinum þegar sagt var frá siðustu þróun mála i Noregi. Þar hafa sem sé alls kyns skoð- anahópar og sértrúarsöfnuðir, sjálfsagt bæði pólitiskir og trúar- legir, sótt um leyfi til að koma á fót eigin útvarpsstöðvum — og ætli „fólkið” sem Guðmundur H. Garðarsson talaði svo fagurlega um reynist mikið annað ei slik samtök þegar til kastanna kemur einnig hér. En Guðmundur H. Garðarsson var ekki eini fulltrúi frjálsmiðl- unga sem fram kom i Frétta- spegli. í rauninni var miklu fróð- legra að hlýöa á manninn sem lýsti fyrir okkur dagskránni i frjálsu hljóðvarpi framtiðarinn- ar. Þar á greinilega ekki að vera nýjungunum fyrir að fara. Dag- skráin virðist eiga að vera i mjög svipuðum skorðum og hún er inú- verandi hljóðvarpi og efnisatriðin að fíestu leyti hin sömu: fréttir, tónlist, framhaldssögur, leikrit, bókmenntakynningar o.s.frv., allt dagskrárliðir sem Rikisút- varpið er fyllilega fært um að annast nú. Jú, einni nýjung meg- um við eiga von á i frjálsu útvarpi framtiðarinnar sem á efiaust eft- ir aö veröa ýmsum tilhlökkunar- efni. Þarna á sem sé ekki að fara fram tilkynningalestur i löngum bunum, heldur koma i stað hans leiknar auglýsingar. Hvilik fram- för! Þaö verður ekki litið ánægju- efni að hlýða á leikarana okkar flytja stutta leikþætti um ágæti sáputegunda, herrafata, hús- gagna, hljómflutningstækja o.s.frv. i það óendanlega, — að sjálfsögðu með þeim dramatisku tilþrifum sem við hæfi eru svo ekki sé gleymt að minnast á þann viðgang sem slikur starfsvett- vangur myndi veita alvarlegri leiklistarviðleitni i þessu landi. En svo að öllu gamni sé sleppt um fáránlegar skýjaborgirfrjáls- miðlunga, langar mig rétt til að drepa á eina hlið þessa máls sem þeirhafa af einhverjum ástæðum ekki kosið að ræða mjög náið. Það er allur sá sjöldi amatörstöðva sem hlyti að spretta hér upp i kjölfar þess að Rikisútvarpið yrði svipt einkarétti sinum. Þar sem við höfum enga reynslu hér á landi af slikum stöðvum á is- lenskur almenningur afar óhægt meö að setja sér starfsemi þeirra fyrir sjónir — og væri það þó kannski ekki verra áður en hann geldur frjálsu útvarpi endanlegt jáyrði. í Sviþjóð hafa slikar hljóð- varpssendingar þó verið leyfðar og þar hefur undirritaður haft smávegis nasasjón af þeim. Við stöðvar þessar starfa jafnan al- gerir viðvaningar sem kunna nánast ekkert fyrir sér i f jölmiöl- un og gengur fátt annað til en reka einhliða áróður fyrir hug- sjónum sinum og baráttumálum. Auövitað er til i dæminu að þetta fólk slysist til að gera eitthvað gott, en oftastnær eru þó vinnu- brögð þess svo kákkennd að hlustendur sem eru vanir góðri fagmennsku og lita á hana sem sjálfsagt mál hljóta að fyllast skelfingu. Og þó fólki sé i sjálfu sérekkert of gott að fá að auglýsa hjartansmál sin jafnt sem per- sónulega sérvisku, er þó þjónust- an við hlustendur væntanlega að- alatriðið i þessu iaiu saman. Nema ég hafi misskilið alveg málflutning frjálsmiðlunga og þeir liti á málið frá einhverri allt annarri hlið. Stöðnun Rikisútvarpsins Gæti þá ekkert nema illt eitt leitt af afnámi einkaréttar Rikis- útvarpsins? Þó ég hafi velt þessu máli nokkuö fyrir mér, fæ ég að- eins komiöauga á eitt atriði sem gæti haft jákvæðar afleiöingar. Það er sú samkeppni sem Rikis- útvarpið myndi fá við tilkomu annarrar útvarpsstöövar, en á slikri samkeppni viröist það nú þurfa sárlega að halda. Sjálfum blandast mér ekki hugur um að þaö fylgi sem hugmyndin um frjálst útvarp fær meðal almenn- ings, þegar henni er varpaö fram Gimilegur ostabakki gerir ávallt lukku. Við óvænt innlit vina, sem ábætir í jólaboðinu eða sér- réttur síðkvöldsins. OSTABAKKI-GÓÐ TILBREYTING Láttu hugmyndaflugið ráða ferð- inni, ásamt því sem þú átt af ostum og ávöxtum. Sannaðu til, árangurinn kemur á óvart. ÐINU 06 SÚKKULAÐINU Frjálst útvarp eða ófrjálst

x

Helgarpósturinn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Helgarpósturinn
https://timarit.is/publication/47

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.