Helgarpósturinn - 18.12.1981, Qupperneq 13

helgarpáSturínn Föstuda9ur 18. desember 1981
13
eins og herópi án allrar upp-
fræóslu og kynningar, er engu
öðru að kenna en heldur staðnaðri
dagskrá hljóðvarps og sjónvarps.
Fyndist fólki útvarpið veita þvi
þá þjónustu og ánægju sem það
væntir af þessum fjölmiðli, myndi
það örugglega ekki láta blekkjast
af þeim yfirborðslega áróðri sem
rekinn hefur verið fyrir frjálsu
útvarpi og íhuga málið betur. NU
blasir hinsvegar sú staðreynd við
að fólk er einfaldlega orðið leitt á
tilbreytingarlausri og sviplitilli
dagskrá og sér þvi ekkert þvi til
fyrirstöðu að aðrir fái að spreyta
sig en opinberir embættismenn.
Hins vegar virðist fáum hafa
dottið i hug að stöðnun útvarpsins
eigi sér tilteknar orsakir, orsakir
sem unnt sé að skilgreina og jafn-
vel fjarlægja að einhverju leyti.
Væri þó ólikt hyggilegra að huga
svolitið betur að þeirri hlið
málsins, áður en flanað er stefnu-
laust út f forað sem er alls ekki
vist að við eigum eftir að komast
upp úr heilu og höldnu.
Kynni min af Rikisútvarpinu
hafa sannfært mig um að það sé
einkum tvennt sem hái vexti þess
og viðgangi. I fyrsta lagi langvinn
þreyta æviráöinna embættis-
manna og i öðru lagi linnulaus af-
skipti stjórnmálamanna sem
þurfa hvorki að eiga frumkvæði
né taka á sig ábyrgö af starfsemi
miðilsins. Á það skal lögð skýr
áhersla að i þessu efni er ekki að
sakast við einstaka menn, heldur
skipulagið sjálft, hefðir þess og
það hugarfar sem þær viðhalda.
Mér er fullkunnugt af eigin raun
og kynnum að yfirmenn Rikisút-
varpsins eru hinir mætustu menn
og að þvi er ég best veit — fullir
skilnings á vanda stofnunarinnar.
Eins og mér er til efs að i útvarps-
ráði hafi setiö i annan tima jafn
miklir og góðir áhugamenn umf jöl-
miðlun og nú er. Hjá þvi verður
þó ekki horft að þessir menn eru
skipaðir i' æðstu stjórn stofnunar-
innar af flokkavaldinu i landinu i
þeim tilgangi að tryggja tök þess
á f jölmiðlinum. Best kemur þetta
vitaskuld i' ljós þegar ráðið er að
skipta sér af starfsmannahaldi,
en þá kemur iðulega fyrir að póli-
tiskur litur eða svipaðir verð-
leikar séu teknir fram yfir starfs-
hæfni þeirra sem um störf sækja.
Skyldi maður þó ætla að yfir-
menn stof nunarinnar séu færastir
um að meta umsækjendur og
þurfi til þess litla hjálp manna
sem engar áhyggjur þurfa að
hafa af hinu daglega amstri.
Sjálfsagt eru ýmis dæmi um að
útvarpsráð hafi tekið fullt tillit til
meðmæla yfirmanna, — að þvi er
ég frekast veit er þeirra þó ekki
beinlinis óskað — en hitt hefur
einnig gerst að útvarpsráðsmenn
og yfirmenn hafa mælt með sitt
hvorum umsækjanda. Er raunar
skemmst að minnast fjaðra-
foksins sem varð þegar Andrés
Björnsson útvarpsstjóri rauf ára-
tuga langa hefð undirlægju-
háttarins og réð fréttamenn sam-
kvæmt meðmælum fréttastjóra
hljóðvarps, en ekki samkvæmt
tilskipun útvarpsráðsfulltrúa.
Reynslan hefur sýnt að ákvörðun
útvarpsstjóra var hið mesta
heillaráð og að fréttastofunni
bættust þarna mjög nýtir starfs-
menn. Bein afskipti útvarpsráðs
af dagskránni sjálfri hygg ég geti
almennt verið jákvæðari, þó að
einnig i’ þvi tilviki megi spyrja
þess hvað veiti þeim rétt til að
hlutast til um hana.
Undirrót meinsins
Og svarið við þeirri spurningu
þekkja allir: útvarpið er svo
áhrifamikill fjölmiðill að i þvi
verður að rikja jafnvægi á milli
andstæðra stjórnmálaskoðana.
Hlutverk ráðsins er þó öðru
fremur að gæta þess að þar séu
ekki framin hlutleysisbrot og að
starfsmenn stofnunarinnar —
einkum og sér ilagi fréttamenn —
misnoti ekki aðstöðu si'na til að
reka dulbúinn áróðuraf einhverju
tagi. Nú er ég alls ekki þeirrar
skoðunar að ekki þurfi að vera
eftirlit óvilhallra manna með svo
öflugum f jölmiðlum sem útvarp -
og sjónvarp óneitaniega eru.
Lendi þeir i höndum háskalegra
afla af einhverju tagi, er auðvelt
að misbeita þeim á hinn herfi-
legasta hátt og ættiað vera nóg aö
benda á austantjaldsrikin i' þvi
sambandi. Spurningin er bara sú
hvort stjómmálaflokkarnir og
VETTVANGUR
pólitiskir fulltrúar þeirra séu
besta dómsvaldið i þeim efnum.
bað er jafnvel ekki laust við að
manni finnist sú tilhögun bera
nokkurn keim af þeirri skoðun að
útvarp sé fremur valda- og
áróðurstæki en menningar- og
þjónustustofnun. Hvað sem þvi
liður er vlst að á fimmtíu ára
löngum ferliRikisútvarpsins hafa
fulltrúar hins pólitiska valds
komist upp með mikla og óeðli-
lega íhlutunarsemi gagnvart
stofnuninni. Skilst mér þó á
gamalreyndum útvarpsmönnum
að ástandið hafi jafnvel oft verið
verra en nú, t.d. á dögum kalda
striðsins þegar tortryggni gegn
stjórnmálaandstæðingum gekk
fjöllunum hærra.
Ég er ekki viss um að utanhús-
fólk geti gertsér fullkomna grein
fyrir þeim óviðfelldnu starfsskil-
yrðum sem þetta ástand veldur.
Æðsta stjóm fjölmiöilsins kemur
einkum fram sem pólitiskur eftir-
litsmaður meö litasamsetningu
dagskrárinnar. Yfirmennirnir
kikna smám saman undan þrýst-
ingnum að ofan og glata, þrátt
fyrir góðan vilja og rikan skiln-
ing, allri löngun til að stuðla að
úrbótum. Undirmenn verða
sjaldnast varir við neina viður-
kenningu frá æðri stöðum og hafa
jafnvel á tilfinningunni að þeir
séu undir ströngu eftirliti, nánast
einsog sakamenn. Yfir allt færist
deyfð og dmngi og á bestu starfs-
menn sigur værðarlegt mók, þar
sem þeir vita sig örugga i stólum
sinum til elliára. Ekkert knýr þá
beinlinis til að fitja upp á nýmæl-
um i dagskránni sem staðnar
i fóstum skorðum og enginn sér
að lokum ástæðu til að mgga
við. Ofaná þetta bætast svo
starfsaðstæður og ytri aðbúnaður
sem eru fyrir neðan allar hellur
og nægðu vist ein til að drepa
niður áhugann. Þetta er býsna
dökk mynd og auðvitað nokkuð
einfölduð, enda er sem betur fer,
hægt að lýsa hana nokkuð. A þeim
sex árum sem ég hef verið með
annan fótinn á hljóðvarpinu hef
ég tekið eftir ýmsum jákvæðum
umskiptum sem almennir hlust-
endur hafa sannarlega einnig
orðið varir viö. Nægir i þvi sam-
bandi að benda á þær hressilegu
breytingar sem hafa orðið á
fréttaflutningi hljóðvarpsins á til-
tölulega skömmum tima. Eiga
þær sér eflaust margvislegar
orsakir og skiptir þá kannski
mestu að veruleg endurnýjun
hefur orðið á starfsliði frétta-
stofu, ungt og áhugasamt fólk
komið til starfa og starfsandinn
um leið batnað stórlega. Ýmsir
aðrir liðir dagskrdrinnar eru þó
enn i klakaböndum Ihaldssem-
innarog erleiklistarflutningurinn
eitt sorglegasta dæmið um það.
Engu að siður hefur þróun siðustu
ára staðfest svo að ekki verður
um villst að hljóðvarpið er fært
um að taka framförum og þvi
kunna vel að vera framundan víð-
tækari nýjungar i dagskránni en
við getum séð fyrir nú. Það væri
hörmulegt ef skammsýnar og
vanhugsaðar lagasetningar yrðu
á einhvern hátt til að hamla gegn
þeirri þróun sem nú virðist hafin
og bæði yfir- og undirmenn
standa einhuga að.
A útvarpsmálum okkar íslend-
inga er þvi' aðeins ein raunhæf
lausn. Hún er að efla Rikisút-
varpið, gera þvi kleift að hrista
af sér doðann og verða að lifandi
mesiningarstofnun. Fámenn og
fátæk þjóð eins og við gerir ekki
betur en risa undir einni útvarps-
stöð, eigi hún að vera fær um að
fullnægja ströngustu kröfum um
fagmannleg vinnubrögð. Hljóð-
varpið þarf að fá eina rás til við-
bótar og þar ættí rikisvaldið ekki
að telja eftir sér að hlaupa undir
bagga, þó ekki væri nema með
þvi að láta stofnuninni eftir þau
gjöld sem hún greiðir i rikissjóð.
Frumskilyrði allra úrbóta er þó
að óbreyttum starfsmönnum út-
varpsins, fastráðnum jafnt sem
lausamönnum, sé sýnt meira
traust en nú er gert og þeir hvatt-
irtil virkrarog ábyrgrar þátttöku
i allri stefnumótiun á sinu starfs-
sviði. Þá myndi örugglega kvikna
þar sköpunargleði sem fæddi af
sér f jölbreyttari, fróðlegri,
skemmtilegri og menningarlegri
dagskrá.
Viö Islendingar erum litil þjóð
með sérkennilega arfleifð. A
okkur hvilir sú skylda ofaröðrum
skyldum aö halda lifi i tungu
okkar og menningu, auðga hana
með áhrifum utan frá en glata þó
aldrei tengslum við rætumar
sjálfar. I hálfa öld hefur Rikisút-
varpið gegnt margháttuðu hlut-
verki í islensku samfélagi, lifgaö
upp á fásinnið, treyst öryggi
manna og kannski sameinað
sundraða og einangraða þjóð
betur en við skiljum sjálf. Það
væri mikið glapræði að fóma svo
áhrifamiklu tæki fyrir útlend
tiskufyrirbæri sem er allsendis
óvist að muni henta okkur hér.
Við lifum á timum þar sem mikl-
ar ógnir steðja að litlum þjóðum
sem streitast við að halda i' sér-
kenni sin og lif okkar getur legiö
við ef við sofnum á verðinum. Það
er vafasamt aö nokkur einstök
menningarstofnun sé i betri að-
stöðu en Rikisútvarpið til að
vernda það besta sem þjóðin
hefur ræktað meö sér og i þvi
hlutverki er tilveruréttur þess
fólginn. —JVJ
••••••••
a
• r| 1 \
lolaborðið
TUBORG