Helgarpósturinn - 18.12.1981, Page 17

17
Föstudagur 18. desember 1981
Jó! í fjölmiðlum
Nú er sá timi kominn aö jólabókaútgáfan hefur alltaf
islenskir f jölmiðlar einkennast verið fyrsta merki þess að jólin
helst af jólum og undirbúningi væru i nánd. Ot af fyrir sig má

Fjölmiðlun
eftir Pétur J. Eiriksson

fyrir jól. Stærsta jólaeinkenni
fjölmiðlcnna, hvort sem er
blaöa, útvarps eöa sjónvarps,er
auðvitað hiö mikla magn aug-
lýsinga. t dagblöðunum víkja
auglýsingar nær öllu öðru efni
frá. Lesendur mega þakka
fyrir að fá að sjá forsfður blaö-
anna og baksiður á sinum stað,
en að öðru leyti eru blöðin
undirokuð auglýsingum. Allt
annar svipur á skrifum dag-
blaðanna; jólabækurnar fá
mikið pláss á þeirra siöum, en
segja það að dagblööin versni
siðustu vikurnar fyrir jól af
þessum ástæöum. Flytja minna
fréttaefni og minna skemmti-
efni en áður, en sjálfsagt er það
fyrirgefiö þvi fólk hefur al-
mennt minni tima til aö stunda
blaðalestur á föstunni.
Hinar miklu auglýsingatekjur
sem streyma til blaðanna
siöustu vikurnar fyrir jól eru
þeim þörf og kærkomin vita-
minsprauta, sem gerir þeim
kleift aö halda uppi vandaðra og
betra lestrarefni á öðrum tima
ársins.
Útvarpið er ekki minna of-
hlaöið auglýsingum dagana
fyrir jólin; venjulegir dagskrár-
liðir komast oft ekki að fyrir
maraþonlestri tilkynninga og
auglýsinga. 1 þvi sambandi
veltir maöur þvi oft fyrir sér
hvort auglýsingar i útvarpi
þurfi alltaf að vera svo leiðin-
legar sem þær eru, hvort þaö
form sem útvarpið hefur valið
auglýsingalestri sé ekki endur-
skoðunar þurfi.
Dagskrá útvarpsins ein-
kennist einnig i vaxandi mæli af
ýmiss konar jólaefni sem gerir
jólaundirbúninginn allan mun
skemmtilegri. Er ástæöa til aö
fagna þvi að flutningur jólaefnis
og jólatónlistar hefur færst fyrr
fram i desembermánuð en áður
var, en sú var tiðin að varla
heyröist þar jólalag fyrr en
siðustu vikuna fyrir ’ól. Það er
ekki sist Morgunvaka , sá
ágæti þáttur Páls Heiðars,
Guörúnar og önundar,sem fært
hefur jólastemmningu inn á
heimilin núna undanfarna daga
og vikur. Það er ánægjulegt aö
jólastemmningin i útvarpinu
skuli nú orðið einkennast af
fleira en auknu vöruvali i versl-
unum.
Enn sem komiö er hef ég hins
vegar litið oröið var við aö jól
séu i nánd i sjónvarpinu, ef
undan eru skildar auglýsingar,
og þá sérstaklega bókaaug-
lýsingar. Þar örlar enn sem
komið er litið á dagskrám sem
tengjast jólum eða jólaundir-
búningi. Þó veröur auövitað aö
nefna þáttinn Vöku i þessu sam-
bandi, sem likt og auglýsinga-
timinn helgast jólabókaflóöinu.
Jól okkar tslendinga eru orðin
miklu meira en sú hátið sem
gengur i garö á aöfangadags-
kvöld. Það má segja þaö aö
jólaundirbúningur okkar hefjist
nú orðið á fyrsta sunnudegi i að-
ventu og aö upp frá þeim degi
fari undirbúningur og
stemmning vaxandi, þannig aö
þjóölif allt einkennist af miklum
hátiðarundirbúningi. Sjón-
varpið mætti með sinni
dagskrárgerð taka meiri þátt i
þessum hátiöarundirbúningi
okkar.
En úr þvi að farið er að tala
um sjónvarpiö er kannski rétt
að ræða örlitið smáatriði
þeirrar dagskrár sem undan-
fariðhefur verið boðið upp á. Ég
er þeirrar skoöunar að tslenska
sjónvarpiö sé i stórum dráttum
nokkuð gott sjónvarpt reyndar
tel ég hina mestu furðu hvað
starfsmönnum sjónvarpsins
tekst að halda þó uppi sóma-
samlegri dagskrá miöað viö þaö
fjársvelti sem stofnunin hefur
veriö i á undanförnum árum.
Stofnunin sendir ennþá út stutta
dagskrá og enn höfum við ekki
fengið sjónvarp á fimmtudags-
kvöldum og enn er þjóðin án
sjónvarps heilan mánuð á
sumrin. En þrátt fyrir þetta tel
ég að starfsmönnum sjónvarps
hafi tekist vel að moða úr þvi
sem þeir hafa á milli handanna
og tekist aö bjóða upp á dagskrá
sem ég tel flestum vera til
hæfis. Islensk
dagskrárgerð
Rit sem hæfir miklum foringja
Matthias Johannessen:
ólafur Thors. Ævi og störf
1 og II (439 -f 464 bls.)
Almenna bókaféiagið 1981
Matthias Johannessen hefur
unnið stórvirki. Bókin um Ólaf
Thors er fróðleikssjór og Matt-
hiasi tekst að draga upp eftir-
minnilega mynd af Ólafi með
orðum hans og sinum. Mesti
hvalreki bókarinnar eru áður ó-
birtar heimildir frá Ólafi sjálf-
um, bréf hans og minnisgreinar.
Þar segir hann frá skoðunum
sinum og tilfinningum, án þess
að gera ráð fyrir að orðin komi
fyrir almenningssjónir. Slikar
heimildir eru sagnfræðinni mik-
ils viröi. Þar ræður sýndar-
mennskan ekki ferðinni.
1 minnisgreinum og bréfum
Ólafs er fjallað um margt, sem
óráðlegt var að kæmi fram i
baráttu liðandi stundar. Hann
segir td frá myndun Nýsköpun-
arstjórnarinnar, Keflavikur-
samningnum, sem varð henni
að falli, forsetakosningunum
1952, viðræðum við Breta um út-
færslu landhelginnar i 4 mi'lur
sama ár og lausn deilunnar um
útfærslui 12 milur 1961. Kaflinn
um Kveldúlfsmálið er hinn for-
vitnilegasti. Þá vildi ,,Stjórn
hinna vinnandi stétta”, Fram-
sóknarflokksins og Alþýðu-
flokksins, 1934-38, taka útgerð-
arfélagið Kveldúlf til gjald-
þrotaskipta, þótt ljóst væri að
það ætti fyrir skuldum, enda
hafði Thor Jensen lagt allar eig-
ur si'nar að veði, þar á meðal
stórbúið að Korpúlfsstöðum.
Af ræðum og greinum Ólafs
um Kveldúlfsmálið, eins og öðr-
um, lem birtar eru i bókinni, er
ræðu og ritsnilld hans ljós. Ekki
er allt.if nóg að hafa réttan mál-
stað, þc ðþarf að koma honum á
framfæn svo að eftir sé tekið.
Þetta krnni Ólafur. Matthias
segir, að i'ókeða segulband geti
ekki sýn ræðusnilld Ólafs
Thors, en sýnishornin i bokinni
skipa honum þó framar flestum
eða öllum stjórnmálamönnum,
sem við eigum nú kost á að
heyra og sjá.
Matthias segist hafa misst Ól-
af i greipar dauðans i þann
mund er hann ætlaði að hefja
ritun samtala við hann. Matthi-
as lét ekki hugf allast, sem betur
fer, og bók hans minnir viða á
samtalsbók.óiafursegir sjálfur
frá, viðmælandi hans er hlé-
drægur og lætur lesandanum
eftir að dæma eftir efninu.
Heimildatök Matthiasar setja
þó vissulega svip sinn á bókina,
en erfitt er að kveða upp dóm
um hvernig til hefur tekist, án
þess að þekkja heimildirnar,
sem fyrir liggja.
Viðtalsbók við Ólaf Thors eftir
Matthias Johannessen, hefði ef-
laust verið jafnskemmtilegri en
verkið, sem liggur fyrir, ef
dæma má af frábærum viðtöl-
um Matthiasar og mannviti,
heiðarleika, orðsnilli og hnyttni
ólafs Thors. Hefði hún liklega
orðið öllum viðtalsbókum Matt-
hiasar fremri. En bókin, sem
varð til m .a. vegna þess, eins og
Matthias segir.að honum var
örðugt að sætta sig við, að dauð-
inn hefði siðasta orðið, hefur
meira sagnfræðigildi en viötals-
bók. Til skýringar skal vitnað
aftur i'Matthias: „Þegarstjórn-
málamenn horfa um öxl, hættir
þeim til að segja söguna eins og
þeir vilja, að hún hafi verið, en
ekki eins og hún var”. (II. 372).
Matthias talaði við ýmsa menn,
sem þekktu Ólaf Thors og tóku
þátt i baráttunni með honum og
á móti. Slik viðtöl sanna aðeins
hvernig þessir menn lita nú á
málin. Um þetta segir Matthi-
as: ,,Auk þess þykir hverjum
sinn fugl fagur. Af þeim sökum
hef ég heldur reyntað forðast að
láta menn lýsa sinum „fugli”.
Smákóngaheimildir geta verið
varhugaveröar, ekki sizt löngu
eftir að atburðir gerðust.” (II,
374).
En hvernig er svo myndin,
sem Matthias og Ólafur draga
upp af hinum siðarnefnda? Hún
er bæði stórbrotin og falleg.
Matthias lyftir Ólafi ekki á stall,
þess þarf ekki. Ólafur gnæfir
hátt i samtið sinni, virtur leið-
togi þjóðar og flokks, hégóma-
laus mannvinur, sem ber hag
þeirra verst settu i þjóðfélaginu
fyrir brjósti af einlægni, enda
nauthann trausts þeirra. Þetta
er vafalaust ein helsta forsenda
þess hve vel honum tókst að
halda fjöldafylgi Sjálfstæðis-
flokksins. Afstaða Ólafs til
verkalýðsins kom ljóst fram við
eldhúsdagsumræður 4. des.
1944,eftir myndun Nýsköpunar-
stjórnarinnar, er hann sagði:
,,0g þeir sjálfstæðismenn, sem
telja, að með stefnuskrá stjórn-
arinnar sé úr hófi tekinn upp
málstaður verkalýðsins, skulu
minntir á það tvennt, að hvort
tveggja er að stefna stjórnar-
innar miðar að þvi aö tryggja
hag allra þjóðfélagsþegnanna,
og hitt, að sjálfstæöismönnum á
að vera það fagnaðarefni að
geta sýnt, að margra ára yfir-
lýsingar um umhyggju flokks-
ins fyrir verkalýönum voru ekki
innantóm orð, heldur einlægni
og alvara.” (II, 402.).
Eftirfarandi ummæli Einars
Olgeirssonar, bera stjórnmála-
snilli ólafs Thors glöggt vitni:
„Hann varð að halda saman i
einum flokki heildsölum, út-
geröarmönnum og iðnrekend-
um með ólfka hagsmuni og
tryggja þar að auki flokkisinum
fjöldaf ylgi bænda og verka-
manna. Og slikt var ekki heigl-
um hent, enda hefur engum for-
ystumanni borgarastétta á
Norðurlöndum tekizt það á
þessari öld aðhalda flokki borg-
arastéttarinnar sem stærsta
flokki viðkomandi lands, nema
Ólafi Thors.” (II, 400).
Til nánari skýringar á afstöðu
Ólafsskal loks vitnað i Matthias
sem segir: ,,En sterkasti þráð-
urinn i lifsstarfi iians og hugsun
allri var staða mannsins i þjóð-
félaginu, ræktun einstaklingsins
og frelsi hans. Og enda þótt
hann sækti pólitiskan slagkraft i
fjöldann, gældi hann aldrei við
meðalmennsku...” (II, 373).
Ólafur Thors virðist hafa ver-
ið furðulega laus við hroka og
hégómaskap og þannig verðugt
fordæmi stjórnmálamönnum
nútiðar og framtiðar. Honum lá
oftast gott orð til andstæðinga
sinna utan vigvallar stjórnmál-
anna og mat marga þeirra mik-
ils. Af ummælum, sem Matthias
hefur eftir andstæöingunum,
virðist þetta gagnkvæmt. Völd
og vegtillur sýnast ekki hafa
verið Ólafi fastar i hendi og tal-
ar hann oft um að draga sig i
hlé.t.d. 1951. I júli 1953, þegar
rætt var um stjórnarmynduo,
kvað Ólafur forsætisráöherra-
embættið Bjarna Benediktssyni
velkomið, langaöi hann til að
taka við þvi'. Sagðist sjálfur vel
hafa ráð á þvi að vera i lægra
ráöherraembætti ,,því að hvort
eð er fer ekki gildi mannsins né
verka hans eftir þvi embætti,
sem hann situr iheldur eftir þvi,
hvernig hann vinnur sin störf og
hver áhrif hann hefir á þjóðlif-
ið”. (II, 228). Siðar segir ólafur
i viðtali: ,,... enginn vex af þvi
að sitja i’ stó 1 — heldur af þvi að
vinna starf sitt.” (II, 404).
Með því athyglisverðasta i
bókinni um Ólaf Thors eru upp-
lýsingar um, að vinstri stjórn
Hermanns Jónassonar hafi fall-
ið frá áætlun sinni um að láta
herinnfara 1956vegna hagstæðs
láns frá Bandarikjunum. Kœn-
ingabaráttan hafði verið háð
með „herinn burt” að kjörorði,
en þvi si'ðan haldiðfram að hann
sæti áfram vegna ótryggara á-
Ólafur Thors
stands i heiminum eftir innrás
Sovétrikjanna i Ungverjaland.
Ólafur Thors segist i bréfi til
Thor Thors sendiherra, bróður
sins, 1957 um sinnaskipti stjórn-
arliða i' herstöðvarmálinu, vera
alveg sannfærður um„... að
stjórnin hefði sprungið, ef blóð-
baðið hefði ekki orðið i Ung-
verjalandi, vegna þess að
Framsóknarflokkurinn og Al-
þýðuflokkurinn hefðu að lokum,
hvað sem þeir i öndverðu ætl-
uðu,guggnað á þvi að reka her-
inn og sitja þá eftir varnarlausir
og peningalausir.” (II, 270). Ól-
afi liggur þungt orð til Banda-
rikjamanna vegna lánveiting-
arinnar tilvinstri stjórnarinnar
og segir: ,,... vertu eins bölvað-
ur við Bandarikin eins og þú
þorir og getur vegna Islands,
þvi þá verða þeir betri við þig en
aðra.” (Leturbr. M.J.) (II, 276).
Rit Matthiasar á fyrst og
fremst lof skilið, en ekki er hægt
að sleppa því við alla gagnrýni.
Það verður strax ljóst við lest-
urinn, að tilvisanir eru dcki m eð
hefðbundnum hætti sagnfræð-
innar. Þetta er að nokkru afsak-
anlegt, þar sem ekki er um
venjulegt sagnfræðirit aö ræða
og meöal lesenda veröa sagn-
fræðingar vafalaust i miklum
minnihluta. En þeir, sem i
framtiðinni sækja til ritsins
vitneskju um stjórnmálasögu
æviára ólafs Thors, eiga þó trú-
lega eftir að finna, að timafrekt
getur orðið að sannreyna til-
vitnanir, einkum i bækur, þvi
blaðsiðutals er oft ekki getið.
Tilvitnanir i dagblöð og þing-
ræðureru flestar dagsettar, svo
að þar erekki vandi á höndum.
Matthias leggur fyrst og
fremst áherslu á samtimaheim-
ildir og er fyrra bindi bókarinn-
ar byggður að mestu á tilvitnun-
um i dagblöð og þingtiðindi. I
siðara bindinu eru bréf og minn-
isgreinar ólafs uppistaöan.
Matthias segir, að verk sitt hafi
„sizt af öllu þann metnað að
vera stjórnmálasaga Islands
þann ti'ma, sem það tekur yfir.”
(II, 364). Slikt væri lika ofæltun.
En saga ólafs Thors er svo ná-
tengd stjórnmálasögunni, að
helstu þætti hennar hefði átt að
rekja þannig að lesandi þyrfti
ekki aö leita skýringa annars
staðar. Þetta bregst stundum
hjáMatthiasi.þótthann geri sér
hættuna fyllilega ljósa, eins og
fram kemuri bókarlok, þar sem
hann segir: „Þórbergur Þórð-
arson talar um það i einni rit-
geröa sinna. Einum kennt —
öörum bent, að menn eigi ekki
að skilja eftir svokallaða
„skalla” i frásögn sinni, þ.e.
hlaupa frá mikilvægum atrið-
um, sem nauðsynlegt er að fylgi
frásögninni, svo að lesendur
þurfi að afla sér upplýsinga um
þau og heyja sér þekkingar i
öðrum ritum. Ég hef af fremsta
megni reynt að forðast „skalla”
i frásögn minni.” (II, 371).
Sem dæmi um „skalla” má
nefna frásögn af óréttlátri kjör-
dæmaskipan i fyrra bindi, þar
sem erfitt er að koma auga á i
hverju óréttlætið felst. Sagt er,
að kjördæmabreytingin 1959
iiafi veriö sú róttækasta, en eng-
n skýring gefin, nema hvað
varðar kjördæmi ólafs Thors,
en lesandinn vill vita meira. I
siðara bindi er nokkrum sinnum
minnst á varnarsamninginn við
Bandarikin 1951, þegar banda-
riski herinn kom aftur. Hvorki
er f jallaö um gerð samningsins
né skýrt hvað breyttist frá þvi
að bandariskt herlið yfirgaf
landið i kjölfar Keflavikur-
samningsins 1946.
Annað atriði er nokkuð skylt
„sköllunum”. Atburðir og hug-
tök eru oft nefnd án skýringa,
t.d. Gúttóslagur, Kollumál og
landskjör. Vekur þetta óhjá-
kvæmilega spurningar i hugum
lesenda, fyrst og fremst þeirra,
sem ekki þekkja til, en vonandi
verða margir úr þeim hópi.ekki
sist ungt fólk, til þess aö lesa
bókinaum Ólaf Thors. Matthias
skýrir aö visu flest þessara
atriöa, en ekki fyrr en þau hafa
oft verið nefnd og gerir það les-
anda gram t i geði. Af sam a toga
er, að menn eru oft nefndir til
sögunnar aðeins með nafni og
gert ráð fyrir að allir viti deili á
þeim. Þarf nú enn að fletta upp.
En þetta hverfur i skuggann.
Matihias á miklarþakkir skild-
ar fyrir það framlag, sem ból.in
um Ólaf Thors er til sagnfræði
samtimans. Hann hefur safnað
saman ókjörum fróöleiks. Bókin
er viða skemmtileg og jafnvel
spennandi aflestrar. Hún er
skrifuð á látlausu en vönduðu
máli, eins og vænta mátti af
Matthiasi og hlýtur að vera
kærkomin þeim, sem vilja rifja
upp áður kunnuglega atburði
sögunnar og sjá þá frá nýju
sjónarhorni og þinum, sem eiga
þá ánægju eftir að kynnast einu
viðburöarikasta timabili Is-
landssögunnar og leiðtoganum,
sem átti mestan þátt i að móta
það.
SJ