Helgarpósturinn - 18.12.1981, Blaðsíða 18

18
Föstudagur Í8. desember 1981 helgarpÓ^turÍnn
Lambadrengur
Hjarðlif í haröbýlu iandi
Páll H. Jónsson:
lenskum bömum perlu úr fjár-
sjóðasafni sínu.
y
Bókmenntir
eftir Gunnlaug Astgeirsson

Lam badrengur
121 bls.
Iðunn 1981.
Enn sendir Pail H. Jónsson is-
Þó að efni Lambadrengs sé
mjög frábrugðið bæði Berjabit
og Agnarögn eru sömu einkenni
frásagnarlistar Páls rikjandi.
Einfaldur en fágaður stífl sem
jaðrar ævinlega við aö vera
ljóðrænn, lifandi frásögn sem
lesanda er unnt að skilja á fleiri
plönumen einu allteftirþroska.
Þessi atriði ein nægja til þess aö
Lambadrengur sker sig ilr öðr-
um bókum.
En það kemur fleira til.
Efni Lambadrengs er ekki
nýtt i íslenskum sögum fyrir
böm og unglinga. Þar segir frá
ungum dreng sem elst upp i is-
lenskri sveituppiir aldamótum.
Lýst er hans daglega lifi, eink-
um því er snýr að umgengni við
sauðkindur. Ein enn hjásetu og
sveitasagan kynni einhver að
hugsa. En sjónarhornið sem
Páll velur sér til þess að segja
þessa sögu er nýtt og ferskt.
Þetta er ekki saknaöarsaga um
sveitina þar sem allt var svo
gott og fagurt. Að visu er flest
gott og fagurt en tragiskur
söknuöur er ekki fyrir hendi.
Páll er að segja okkur sögu af
veröld sem er horfin. Hann er að
segja okkur frá frumstæðum
þjóðflokki sem lifir i harðbýlu
landi, hjarðmönnum sem hafa
sitt viðurværi af sauðkindinni.
Hann setur sig i slika fjarlægð
frá þessari veröldjað við upp-
götvum þennan heim á algjör-
lega nýjan hátt. Mennimir,
hjörðin og landiö eru eitt og
drengurinn lifir i þessari harm-
óniu. Við kynnumst verktækni
og h'fsmáta hjarðfólksins á nýj-
an hátt, ekki eins og við séum á
ferð um byggðasafn heldur er
þetta parturaf raunverulegu lifi
sem eitt sinn var lifað með þess-
ari þjóð. Lifi sem við eigum öll
rætur i en er nií horfið.
Persónurnar sem koma við
sögu em eftirminnilegar. Sér-
staklega er Drengnum vel lýst.
Forsaga hans er sérstök, hann
er gefinn fóstrusinni nýfæddur,
og tilfinningarnar sem kveikna
með honum smám saman eftir
þvi sem hann kynnist lifinu eru
einlægar og sannar. Móður-
'myndin sem fram kemur er
einnig skýr og ákaflega vel
gerð.
Við verðum öll rikari við að
kynnast þessari perlu úr fjár-
sjóðum Páls H. Jónssonar.
G.Ast.
Ævintýri úr árdögum f/ugsins
Jóhannes R. Snorrason:
Skrifað í skýin.
Ævisaga (266 bls.)
Almenna bókafélagið 1981.
Saga flugsins er eitt af ævin-
týrum 20. aldarinnar. A tslandi
er þessi saga ekki ýkja löng,
varla nema rúm 40 ár. Frum-
herjar flugsins hér á landi eru
því margir ennþá i fullu fjöri og
starfa enn að þessum málum.
Jóhannes R. Snorrason er einn
úr þessum hópi og hefur nú
skrifað endurminningar frá ár-
dögum flugsins þó að hann sé
ekki nema rétt um sextugt.
Slikar frumherjasögur eru
spennandi i' sjálfu sér. Það er
afar forvitnilegt að heyra um
hvernig starfsemi sem nú er
sjálfsagður þáttur i lífi okkar
fór af stað og við hvaöa aö-
stæður og erfiöleika fyrstu
sporin voru stigin.
Jóhannes takmarkar frásögn
sina að mestu leyti við það sem
kalla má flugsögu hans, þegar
frá eru skildar bernskuminn-
ingar frá Flateyri og Akureyri.
Og þó. Strax á barnsaldri hefur
flugið mjög sterkt aðdráttarafl
fyrir hann. Það er mjög gaman
að fylgjast með þvi hvemig
óljós og fjarlæg löngun bamsins
verður að þrá unglingsins og
loks að ótvfræöum ásetningi
ungs manns. Asetningi sem er
svo sterkur og kappsfullur að
ekkert fær staðist hann. Ungi
maðurinn lætur draum sinn -
rætast hvað sem það kostar.
Það liggur við að maður verði
forlagatrúar við að lesa slika
frásögn.
Og ef ég skil bókina rétt sýnist
mér i þessu ferli koma fram
persónueinkenni sem flug-
maður þarf virkilega að hafa til
að bera, að setja sér markmið
og vinna siðan ótrauður að þvi
að ná þvimarkmiði. Ef betur er
aö gáð, ætli þetta séu ekki ein-
mitt einkennin á frumsögu
flugsins á íslandi.
Jóhannes hefur frásögn sína á
bernskuminningum frá Flat-
eyri, segir þar frá frjálsu lifi
uppátektarsamra stráka f kyrr-
látu fiskiþorpi og á baksviðj er
geðþekk mynd af lifsbarattu
fullorðna fólksins á staðnum.
Siðan vikur sögunni til Akur-
eyrar, segir stuttlega frá skóla-
göngu þar, en mest rúm fæ» frá-
sögn af svifflugsiðkunum hóps
ungra manna þar. Siðan vikur
sögunni til ýmissa starfa sem
höfundur stundar, i banka, sem
túlkur fyrir herinn o.s.frv. Flug-
sagan hefst fyrir alvöru þegar
höfundur fer 1941 til Kanada að
hefja flugnám. Verður frá-
sögnin þá öll itarlegriog heldur
svo fram út bókina. Eftir nám
og störf i Kanada kemur höf-
undur heim, 1943 og gerist flug-
maður hjá Fí. Segir siðan af
margvislegum ævintýrum frá
árdögum áætlunarflugs innan-
lands, til Akureyrar, Homa-
fjarðar, Egilstaða og viðar.
Ævintýraleg er frásögn af
ferjuflugi meö flugbáta frá
Kanada um Grænland til
Islands i janúar 1946 og slær Jó-
hannes þar út Alister McLean
og slika fugla.
Einnig segir frá fyrstu far-
þegaflugferðunum til Evrdpu
siðla sumars 1945. Frásögninni
lýkur árið 1946.
Maður verður alltaf bæði
hissa og glaður þegar maðursér
hversu .mflril itök frásagnar-
listin á ennþá i íslendingum.
Það gerist hvað eftir annað að
maður les minningabækur eftir
fóik sem þekkt er fyrir flest
annað en að sitja við skriftir og
fyrirverður bráðskemmtileg og
lifandi frásögn, sem erfitt er að
slita sig frá. Frásögn sem borin
er uppi af einlægri frásagnar-
gleöi á máliog tilsem sversig i
ætt við klassiskan frásagnar-
stil. Þesskonar bók er Skrifað i
skýin.
Þessi bók hefur ótvirætt gildi
fyrir alla þá sem áhuga hafa á
flugsögunni og þá sem munu i
framtiðinni skrá þá sögu en hún
er einnig gott dæmi um þá frá-
sagnarlist sem enn flfir góðu lifi
með þjóðinni. G.Ast.
Áður en þú veist
af ertu orðinn ti/
Sveinbjörn I. Baldvinsson:
Ljóð handa hinum og þessum
Ljóð (64 bls).
Almenna bókafélagið 1981.
Ljóð handa hinum og þessum
skiptist ifimm kafla sem heita:
Ljóð handa lifinu, Ljóð handa
skammdeginu, Ljóö handa
ferðamönnum, Ljóð handa
konum og Ljóð handa öðrum.
Ljóð handa lifinu er flokkur
sex ljóða sem fjalla um fæðingu
og þroska einstaklingsins. Upp-
hafið á þessum flokki er nokkuð
gott:
Eitthvert ókunnugt fólk
er að bægslast
i einhverju ókunnu rúmi
og áður en þú veist af
ertu orðinn til
Hinsvegar slaknar heldur á
þegarliður á flokkinn. Höfundur
er mikið i' heimspekilegum
vangaveltum sem honum tekst
ekki að færa i búning ljóðsins,
hvorki að þvi er tekur tilmynd-
máls eða stils.
Ljóð handa skammdeginu eru
að minu áliti lang besti hluti
þessarar bókar. Höfundur stillir
vangaveltum sinum og mælsku i
hóf en lætur ljóðmyndirnar tala
beint til lesanda. Myndimar eru
yfirleitt teknar úr hversdags-
legu umhverfiokkar og þær eru
afmarkaðar og skýrar, stöku
sinnum þræl frumlegar og
skemmtilegar.
Fyrsta ljóðið, Dagur i janúar
hefst svona:
Dáin snjókorn
liggja útflött og óhrein
á götunum
Hnöttóttar mannverur
tipla ofurvarlega eftir
svellinu
Andlitin héluð
Augnaráðið frosið við
stéttimar.
Eitt besta ljóð bókarinnar er
Annar dagur i janúar. Þar i er
meðal annars þessi skemmti-
lega og fjölþætta mynd:
Köflóttar skyrtur
jakkaföt samfestingar
sparka af sér snjónum á
þröskuldinum
setjast þegjandi viö
eldhúsborðið
og horfa út um gluggann
Ljósblá blússa dregur ýsur
upp úr pottinum
og rennir fatinu á ská
inn á rauðköflóttan dúkinn
Einhversstaðar er flugvél
að fljúga til útlanda
eða akureyrar
1 fréttum er þetta helst
Ljóðhanda ferðamönnum eru
svipmyndir frá ýmsum stöðum
þar sem höfundur hefur komið
eða verið á ferð um. 1 þessum
ljóðum finnst mér höfundi fatast
tökin á myndmálinu og veröa
ljóðin þvi hálf sundurlaus og
skilja fremur litiö eftir.
Sveinbjörn I. — getur ort góð
ljóð, en þarf að aga skáldskap
sinn verulega til að geta talist
fullburða skáld, segir Gunn-
laugur m.a. i umsögn sinni.
Ljóð handa konum eru flest
ástarljóð. Þessi ljóð eru ærið
misjöfn. 1 sumum ljóðanna
tekst höfundi að binda hug-
myndir sinar, sem eru reyndar
fremur hefðbundnar, i full-
burðugt ljóðmál, en annars
staðar tekst það miður. Ljóðin
einkennast af ástarþrá og bið,
en hvorki er að finna saknaðar-
trega eða aö elskast sé með
ærslum.
Agætt dæmi um tóninn i
þessum ljóðum er ljóð sem
merkterV (rómverskir fimm).
Eins og heiðarvötn
sem vaka um vetrarnótt
undir i's
— þótt landið sofi
og biða vorsins
eru augu þin.
í siðasta hlutanum eru ljöð af
ýmsu tagi og eru þau i svipuðum
dúr og önnur ljóð bókarinnar að
einu undanskildu. Er það, æsku-
ljóðiðHeimildarljóðum uppgjör
kinverskrar æsku við þorpsklik-
una. Þetta ljóð er að visu
nokkuð kómiskt, still og mynd-
mál ná ekki að lyfta þvi upp úr
meðalmennsku þó að efniviður-
inn gefi fullt tilefni til þess.
Eins og fram kemur hér að
framan eru ljóðinlbókinni mjög
misjiín. Það er ljóst að Svein-
björn I. Baldvinsson getur ort
ljóð, en ég held að hann þurfi að
aga skáldskap sinn verulega til
þess að telja megi hann til full-
burða skálda.
G. Ast.
Búkolla, krókófílar, álfar og tröll
Búkolla — íslenskt ævintýri
með myndum eftir Hring
Jóhannesson.
Mál og menning 1981
Sigrún Eldjárn:
Eins og i sögu.
Mylidskreytt nútimaævintýri
(32 bls).
Iðunn 1981.
Herdis Egilsdóttir:
Gegnum Ilolt og hæðir
Ævintýri (62 bls).
Myndir eftir höf.
Örn og örlygur 1981.
Þessar þrjár bækur sem ég
ætla að fjalla um hér eiga það
sameiginlegt að vera ætlaðar
fremur yngri lesendum, þær eru
allar ævintýri með einhverjum
hætti og þær eru allar rikulega
myndskreyttar. En þarmeö er
upp talið það sem þær eiga sam-
eiginlegt þvi þær eru allar hver
með sinu móti bæði að þvi er
tekur til mynda og efnis.
Búkolla
Þesa útgáfu af sögunni frægu
um Búkollu ætti eiginlega
fremur aö flokka sem mynd-
listaverk en bókmenntir.
Ef ég man rétt er þessi bók
ekki unnin af islensku frum-
kvæði heldur er hún ættuö frá
Japan. Japanskt forlag hefur
unnið að bókarflokki með þjóð-
sögum frá ýmsum löndum og
hefurfengið listamenn frá lönd-
unum til þess að myndskreyta
bækurnar. Her á landi urðu
Hringur Jóhannesson og kýrin
Búkolla fyrir valinu og er hvort
veggja valið gott.
Bókin er i fremur stóru broti
þannig. að myndirnar njóta sin
mjög vel, þaö er rúmt um þær.
Myndirnar eru fallegar og
vandvirknislega unnar i
skemmtilegum litum. Söguefnið
öðlast aukið lif meö myndunum
og Bukolla, strákurinn og skess-
urnar tvær birtast lesanda eða
skoðara á næstum áþreifan-
legan hátt.
Bókin er unnin i Japan og er
öll prentvinna og frágangur vel
unnið verk.
Af Sigvalda krókófil,
Þjóðhildi og fleirum
Eins og i sögu segir frá þeim
leiksystkinum Eyvindi og Höllu
sem komu fyrst fram i bókinni
Allt i plati eftir Sigrúnu Eldjárn
i fyrra. Þessi bók er með svip-
uði sniöi og Allt i plati, einhvers
staðar á milli þess að vera
myndskreytt sögubók og
myndasaga.
Hér segir áfram frá Sigvaida
krókófil vini krakkanna, en eins
og allir vita búa króköfilarnir i
skólpræsunum undir götunum.
Hann fer meb þau i heimsökn til
Þjóðhildar sem við kynnumst
nú betur. Hún hefur lifað i
þúsund ár eða meira, hún var til
dæmis skotin i Gunnari á
Hliðarenda og hún veit alveg
hver skrifaði Njálu en það er
leyndó...
Loftur lyftuvörður i
Hallgrimskirkju kemur enn við
sögu, en i siðustu bók var hann
skilinn eftir bundinn við stóra
visirinn á klukkunni i
Hallgrímskirkju. Núhefur hann
fengið til liðs viðsig vin sinn for-
ijótan dreka og hyggst nú hefna
sin á krökkunum. Þannig
spinnst ævintýrið áfram,
skemmtileg blanda af
nútimanum og þjóðlegum
islenskum ævintýrum.
Þessibóker spriklandi af fjöri,
bæði textinn og ekki siður
myndirnar sem eru töluvert
betri en i Allt i plati og voru þær
þó góðar.
Alfar, tröll og óþæg
stelpa
Ævintýri Herdisar Egils-
dóttur er i töluvert hefð-
bundnum stil. Sögusviðið er
gamaldags sveit, nokkurnveg-
inn timalaus en allavega ekki i
nútimanum. A bænum búa
pabbi og mamma og strákur og
stelpa. Stelpan er letingi og
fýlupúki. í túnfætinum er álfhöll
og sú saga gengur að einu sinni
hafi húsfreyjan á bænum hjálp-
að álfkonunni i barnsnauð og
hafi lofað að hjálpa ibúum bæj-
arins ef migið lægi við. 1 fjallinu
er sagt að búi tröllskessa sem
eigi bing af strákum og hafi ref
fyrir vinnumann sem ekki megi
snerta fé bóndans.
1 stuttu máli gerist siðan það
að húsfreyja leitar á náðir álf-
konunnar til þess að ná letinni
og fýlunni úr stelpunni og hún
fær tröllskessuna til að taka
stelDuna i vist um tima þar sem
hún veröur að vinna á fullu.
Stelpan uppgötvar að það er
gaman að vinna og fer heim
aftur með friðu föruneyti oröin
iðjusöm og glöð.
Þetta ævintýri er býsna langt
og flettað inn i það mörgum
þjóðsagnaminnum og smærri
ævintýrum sem sum eru laus-
tengd söguþræðinum. Sagan er
á köfium nokkuð fjörleg, sér-
staklega eru samtölin liðug, en
stundum verður textinn nokkuð
stirðlegur.
Myndir höfundarins eru
fremúr frumstæðar en viða eru
þær ágætlega kimnar og prýða
bókina. Hinsvegar held ég að
góbur myndlistarmaður hefði
gert mun^betur.
Umbrot bókarinnar er snyrti-
legt og frágangur góður.
Með bókinni er gefin út
hljómplata og kassetta með
sama nafni. Á þessari plötu eru
lög og textar eftir bókarhöfund.
Þessir söngvar rekja ekki
beint efni sögunnar heldur er
brugðið upp nokkrum augna-
blikum I henni og svipmyndum
af helstu persónum. Ég held að
ágætt sé að nota plötuna með
upplestri sögunnar. Ragnhildur
Gísladóttir hefur útsett lögin og
stjórnar upptöku. Hefur hún bú-
ið lögunum fjörlegan og lifandi
búning. Flutningur efnis á plöt-
unni er oftastnær mjög góður
enda eru meðal flytjenda Ragn-
heiður Steindórsdóttir, Sigrún
Hjálmtýsdóttir, Aðalsteinn
Bergdal og Eggert Þorleifsson
svo að einhverjir séu nefndir.
Gegnum holt og hæðir er önn-
ur bókin sem örn og örlygur
gefa út með þessum hætti. Hin
fyrri var Pila Pina eftir
Kristján frá Djúpalæk, sem
kom út i fyrra og er hún að minu
viti töluvert betri. En hvað sem
þvi liður er hér um að ræða
athyglisverða nýjung i útgáfu-
starfsemisem ættiað gera bæk-
urnaraðgengilegriog á forlagið
sérstakt hrós skilið.
G.Ast.