Helgarpósturinn - 18.12.1981, Blaðsíða 23

23
holrjarpnc^, ,rinn Föstudagur 18. desember 1981

fo'lU’Ki
ÁST Ol
r«KísriN
Bækurnar flæöa og flæÖa,en hver vill stööva flóöiö?
Bókin — besti vinur
jólakaupmannsins
íslendingar eru mikil bókaþjóð. Samt
dettur nánast engum hér á landi i hug að
fara úti búð og kaupa sér nýja islenska bók.
A Islandi kaupa menn ekki bækur til að
lesa, heldur til aö gefa öðrum. En um leiö
og íslendingurinn kaupir bók handa frænd-
anum eða frænkunni, bróðurnum eða syst-
urinni, eiginkonunni eða eiginmanninum,
pabbanum eöa mömmunni, syninum eöa
dótturinni — þá reiknar hann með, eða von-
ar að minnsta kosti, að hann fái bók frá
þeim i staðinn.
Þetta er svolitið kúnstugt. Og þetta er af-
leiðing jólabókaflóðsins, eöa orsök þess.
Sennilega þó hvort tveggja.
Nokkrir útgefendur og bóksalar sem
Helgarpósturinn talaði við voru sammála
um að tslendingar læsu liklega meira en
aðrar þjóðir. Þetta er reyndar ástand sem
flestir Islendingar hafa lengi verið sam-
mála um, og á sér liklegar skýringar i rikri
bókmenntahefð, löngu skammdegi og
þokkalegum efnahag. En við höfum lika
talsvert aðrar neysluvenjur en aðrar þjóð-
ir.
I ’ ...............' . » .......
^\ð visu er jólabókaflóöið ekkert séris-
lenskt fyrirbæri. Viðast hvar á Vesturlönd-
um eru bækur vinsæl gjafavara, og seljast
þvi vel fyrirgjafahátiðina miklu. En hvergi
er þetta neitt i likingu við það sem hér ger-
ist. Salan er hvergi jafn ójöfn og hér.
Það stafar etlilega af þvi aö hér eru vart
gefnar út bækur nema rétt fyrir jólin —
vegna þess, segja bókaútgefendur, að hér
seljast ekki bækur nema rétt fyrir jólin.
Þær fáu tilraunir sem gerðar hafa verið
til að gefa út bækur á öörum árstima, til
dæmis aö vorinu, hafa flestar gefist fremur
illa. 1 vor kom t.d. út hjá Iðunni reyfari eftir
Alistair MacLean og hjá Vöku bókin um
gislana i tran. Báðar bækurnar seldust
takmarkaö, þrátt fyrir góöa auglýsingu.
Fleiri dæmi má nefna.
1 nágrannalöndunum er vorið góður sölu-
timi á bókum, og þá koma út margir nýir
titlar. 1 kjölfariö, þ.e. um sumartimann,eru
nánast stööugar útsölur hjá bókaverslun-
um, og má þá stundum gera virkilega góð
kaup. Alltaf tinist þá lika eitthvað með af
nýjum dýrari bókum, þegar fólk er á annaö
FRANCIS
CLIFFORD
Hann hlaut
aá devia
Tákn áííarinnar
-•rr/
i W<P/W/L'
Valdeinokun kommúnistaflokksins
ásteytingarsteinninn í Póllandi
Af þeim slitróttu fregnum sem frá Pól-
landi berast eftir að herinn tók öll völd i
landinu, virðist að átök og mannfall hafi
orðið mun minna enástæða var til að óttast.
Þetta ber vott um að jafnt herstjórnin og
þeir foringjar frelsishreyfingar almenn-
ings, sem sluppu við handtöku, leitast við
aö afstýra blóðbaði.
Herinn fer varlega i beitingu skotvopna,
og verkamenn láta af setuverkföllum fyrir
ofureflinu, frekar en gera vinnustaðina að
virkjum og verjast þaðan uns yfir lýkur.
Rfleðan Pólverjar eigast einir viö, rikir
þvi þegjandi samkomulag striðandi afla
um að bjarga þvi sem bjargað verður. En
þóttslikur viljiriki, eróvisthve langt hann
hrekkur.
Forustumenn annarrar fylkingarinnar
eru ekki sjálfráðir gerða sinna til fullnustu.
Með herlögum og réttindasviptingu lands-
fólksins þykjast þeir vera að afstýra öðru
verra, sovéskri innrás. En það eru einmitt
þrýstingur og hótanir sovétstjórnarinnar,
frá þvi andspyma almennings hrakti fyrri
stjórnendur frá völdum i fyrrasumar, sem
veldur þvi að svo er komið sem raun ber
vitni.
Umsinn gera sovétmenn sig ánægða með
að pólskur her haldi pólskum almenningi i
skefjum. Entakist aögerð pólsku hershöfð-
ingjanna, heppnist þeimaðbæla niðurallan
mótþróa með vopnavaldi, er ekki að efa að
sovétstjórnin og fylgifiskar hennar i
Austur-Berlin og Prag færa sig upp á
skaftið. Samkvæmt reynslunni koma þá frá
Moskvu og bergmála úr viðeigandi stööum
kröfurnar um reikningsskil, grimmilega
hefnd á „gagnbyltingaröflum,undirróðurs-
mönnum og óvinum sósialismans”, eins og
þeir heita þar á bæ, sem gerast svo djarfir
að ætla sér aö stofna frjáls verkalýösfélög.
Viðræður Samstöðu og rikisstjórnar Pól-
lands, með milligöngu kaþólsku kirkj-
unnar.um þjóðarsamstöðu i rikjandi nauö-
um, runnu út i' sandinn i siðasta mánuði
eftir tvo fundi. Asteytingarsteinninn var
boöorðið um alræði kommúnistaflokksins i
öllum löndum sem teljast til sovéska
veldisins.
Wr egarLech Walesa leiðtogi Samstööu,
Wojciech Jaruzelski hershöfðingi, flokks-
foringi og forsætisráöherra og Jozef Glemp
erkibiskup ræddustviö ihöllinni Belvedere
i Varsjá 4. nóvember, var lýst yfir aö Jaru-
zelski hefði tjáö viðmælendum sinum, aö
rikisstjórnin samþykkti að öll mál án
undantekningar sem upp væru borin skyldu,
fást rædd. En það boö stóð ekki lengi.
borð komið inn i verslunina og farið aö spá i
bækur. Meö þessu móti verður bóksalan
miklu jafnari þegar litið er á heilt ár.
\Æö þetta bætist að hér heima eru bækur
allnokkuð dýrari en erlendis, vegna þess
hve fá eintök seljast af hverri bók. Bækur
eru eiginlega munaðarvara hér heima og
sú er eflaust meginástæðan fyrir þvi aö fólk
kaupir varla bækur handa sjálfu sér. Er-
lendis eru bækurnar langtum ódýrari, oft i
pappirskiljuformi, og þvi ekki eins augljós
gjafavara og hér. A tslandi eru þessar
sömu bækur gefnar út á glæsilegum pappir
og með gylltum kili — vegna þess að fólkiö
vill hafa sinar bækur þannig, eins og
Brynjólfur Bjarnason hjá AB sagði. Það
vita bókaútgefendur af reynslunni.
Bókaútgáfan i landinu er þvi ansi knúsuð.
Allir (eöa allflestir aö minnsta kosti) bóka-
útgefendur eru sammála um aö núverandi
ástand sé algjört brjálæði. öll starfsemin
miðast við að bækur seljast hér ekki nema i
um einn mánuö á ári. Og á þessum eina
mánuði og mánuðinum á undan koma á
markaðinn hundruö titla (um 300 i ár) sem
þýðir auðvitað að samkeppnin er hrikaleg,
auglýsingakostnaöur yfirgengilegur og
margar ágætar bækur hverfa gjörsamlega.
En um leiö og útgefendurnir eru sam-
mála um að þetta sé brjálæöi, þá geta þeir
ekki annaö en tekiö þátt i þessu af fullum
krafti, þvi lif fyrirtækjanna er undir þvi
komiö aö þau veröi ekki undir i slagnum.
Forlag sem ekki tekur þátt i jólaslagnum er
áíika vonlaust fyrirbæri og sláturhús er
lokar I sláturtiðinni. Þess vegna gera for-
lögin i þvi aö auka og þyngja jólabókaflóö-
iöH
Sem kunnugt er hafa staðið deilur um
fyrirkomulag bókaútgáfu og bóksölu hér á
landi um nokkurt skeið. Annarsvegar eru
Hagkaup sem vilja selja bækur á lægra
veröi en nú tiðkast, en hinsvegar félag
bókaútgefenda,sem ákveöur verö á bókum
og vill ekki aö einn aðili selji vöruna ódýrar
en hinir. Þessar deilur eru flóknar, jafnvel
persónulegar að hluta til. En þær gætu orö-
ið til þess meö timanum aö neysluvenjur
okkar í sambandi við bækur breyttust eitt-
hvaö.
Á timabili var talið að mikil samkeppni
væri aö myndast milli bókar og hljómplötu i
YFIRSÝN
Viku eftir þennan fyrsta fúnd, hafði Sam-
staða gengið frá dagskrá viöræðnanna af
sinni hálfu. Hún lagöi fram sex atriði. Efst
á blaði var stofnun sameiginlegrar efna-
hagsnefndar verkalýðssambandsins og
rikisvaldsins um að rétta viö pólskt at-
vinnulif. Siðan komu kröfurnar um að kosn-
ingar til héraðsráöa og borgarstjórna eftir
áramótin yröu frjálsar, sjálfstæði dómstól-
anna og lögbundin stjórn yfirvalda yrðu
tryggð, Samstaða fengi aðgang að rikisfjöl-
miðlum, réttur Samstöðu til að fylgjast
með matvælabirgðum ilandinuog bætur til
lágtekjufólks tilað mæta óhjákvæmilegum
verðhækkunum á lifsnauðsynjum.
Asíöari viöræðufundinum sem fram fór,
þarsem verkalýösmálaráöherra kom fyrir
hönd rfkisstjórnarinnar, var ákveðið að
skipa viðræðuhópa til að fjalla um hvern
málaflokk um sig. En þeir tóku aldrei til
starfa. A miðstjórnarfundi i kommúnista-
flokknum uröu harðlinumenn ofaná. Þar
var gersamlega synjað að viðurkenna í
nokkru ákvörðunarvald af hálfu Samstöðu
um ráðstafanir i efnahagsmálum, og sömu-
leiðis var haldið fast við að héraðsstjórná-
kosningar yrðu áfram með þeim hætti að
flokknum skyldi fyrirfram tryggöur meiri-
hluti i öllum kjörnum stofnunum og frjálst
val kjósenda kæmi ekki til greina.
í^essari afstööu miðstjórnarfundarins
var svo fylgt eftir með atlögu á þriöja þús-
und hermanna aö skóla brunavarða i Var-
sjá. Nemendur óskuðu eftir að skólinn yröi
tekinn undan herstjórn og þeir sjálfir
leystir frá heraga. Settust þeir að i skóla-
byggingunum, til að fylgja kröfum sinum
eftir. Þá gripu stjórnvöld til beitingar her-
valds i stórum stíl, i fyrsta skipti frá þvi
verkföllin miklu voru háð i ágúst i fyrra.
Ráðist var að skólanum með ógrynni liös
bæði á láði og úr lofti, þótt nemendur hefðu
fyrirfram kunngert að þeir myndu ekki
veita mótspyrnu viö brottvisun úr bygging-
unum.
Við þennan atburð hóf ust mikil fundahöld
i stjómarstofnunum Samstöðu. Var þar
hart veist aö Lech Walesa og stefnu hans af
hálfu þeirra, sem tóku það óstinnt upp að
hann skyldi hafa beittsér fyrir þvi viða um
landiðað verkföllum yrðihætti þvi skyni að
koma á viðræðum við stjórnvöld um
ástandiö i Póllandi. Niðurstaðan varö á
fundi i Gdansk fyrir helgi, að ákveðið var
aðefna tilfunda í helstu borgum 17. desem-
ber, til að minnast þeirra sem féllu i bar-
jólagjafaslagnum, vegna þess að um hlið-
stæöa vöru er aö ræöa, og veröið var einnig
svipað.
Nú er hljómplatan orðin allnokkuö ódýr-
ari en bókin, enda hefur verö á hljómplötu
furöulegt nokk, staðið i staö frá þvi á sið-
ustu jólum. Meðalverö á hljómplötu er nú
frá 160 kr. til 190 kr. en bókin hefur hækkað
um 50% og kostar nú meöalbókin 230 kr. til
250 kr.
Þessi lækkun á hljómplötunum stafar
sumpart af hagstæðu gengi Evrópugjald-
miðla og sumpart af þvi aö á árinu var tek-
in i notkun plötupressa i Hafnarfirði, og
meö tilkomu hennar hafa þær hljómplötur
sem liklegastar eru til vinsælda á hverjum
tima orðið ódýrari en ella.
^Jamkeppni bókar og plötuhefur þrátt
fyrir þetta ekki verið unnin af plötunni.
Plötusala hefur að visu verið að aukast
hægt og rólega frá árinu 1978, en bókasalan
hefur siður en svo minnkað. Hjá Máli og
menningu, Almenna bókafélaginu og Hag-
kaupum fengust þær upplýsingar aö bók-
salan væri meö betra móti i ár. Þessir aðil-
ar tóku reyndar fram aö tveir langstærstu
bóksöludagarnir væru eftir, — morgundag-
urinn og Þorláksmessa, en salan hingað til
lofaði góðu.
Þaö hefur ekki farið fram hjá þeim sem
náið fylgjast með bókum á Islandi aö æ
stærri hluti útkominna bóka eru mynda-
bækur. Þetta á auðvitaö einkum við um
barnabækur, en einnig bækur ætlaðar full-
orönum. Arbækur hverskonar, bækur um
fréttatengda viðburöi, eða myndabækur af
persónum. Þetta er auðvitað timanna tákn,
og leiðir hugann að öðrum miðli, sem ef til
#vill á eftir aðreynast bókinni miklu hættu-
*legri en hljómplatan. Það er auðvitað
videóið, þvi hvaða jólagjöf er sjálfsagðari
til eigenda myndsegulbands en ný spóla,
annað hvort með góðri kvikmynd, eöa auð,
svo viötakandinn geti sjálfur tekið upp eft-
irlætisþættina úr sjónvarpi?
Samkvæmt upplýsingum tveggja mynd-
segulbandabúða á Laugaveginum, hefur
salan verið meira en rifleg núna I desem-
ber.
dögum verkfallsmanna við öryggislögreglu
i strandhéruðunum þann dag árið 1970.
Jafnframt var ákveðið að efna til eins dags
allsherjarverkfalls, gerði rikisstjórnin al-
vöru úr hótun sinni að leggja fyrir þingið
frumvarp um bann viö verkföllum.
I^lukkutima eftir aö fundi var slitið
um miðnætti á laugardag i Gdansk að þess-
um samþykktum afgreiddum, þustu lög-
reglusveitir inn á hótelin og handtóku hvern
einasta stjórnarmann Samstöðu sem þar
ætlaði að gista. Um svipað leyti var ráðist
inn á skrifstofursamtakanna um landið allt
og hald lagt á skjöl, skrifstcrfubúnað og
fjármuni.
A sunnudagsmorgun kom svo Jaruzelski
fram isjónvarpi 1 hershöfðingjabúningi og
skýrði frá setningu herlaga. Hann hóf mál
sitt á þvi, að hann ávarpaði þjóðina sem
yfirhershöfðingi og forsætisráðherra, en
minntist ekki á flokksforingjatitilinn. Hers-
höfðingjastjórnin leggur i öllum málflutn-
ingi sinum áherslu á aö höfða til þjóöernis-
kenndar og virðingar Pólverja fyrir her
sinum.en láta pólitisk viðhorf liggja á milli
hluta.
Jafnframtþvi sem kunngerð voru fyrstu
herréttarhöldin yfir forustumönnum
verkalýðsfélaga og námsmannasamtaka,
sem borið er á brýn aö bjóða herlögunum
byrginn, var frá þvi skýrt að gerð hefði
verið gangskör að þvi aö ljúka hið fyrsta
málaferlum gegn nokkrum tugum fyrrver-
andi flokksbrodda i kommúnistafloldinum,
þar á meöal tveggja varaforsætisráðherra,
sem sakaðir eru um valdniöslu og fjár-
málamisferli á valdatima Giereks.
v
Wiðkvæðiö i málflutningi hershöfð-
ingjastjórnarinnarer.aöjafnskjótt og kyrrð
ogrósé komin á ilandirm, verðihaldið
áfram umbótastarfi, sem fylgdi i kiölfar
umskiptanna við verkföllin i fyrrasumar.
Þeir leiðtogar Samstöðu, sem enn mega
um frjálst höfuðstrjúka, og þeir munu vera
fáir, virðast láta það boð út ganga, að ekki
sé um annað að ræða en beygja sig fyrir
vopnavaldinu, og meö þvlverðitorveldaðar
hefndaraðgerðir, þegar eftirleikurinn
hefst.