Helgarpósturinn - 30.12.1981, Blaðsíða 9

hc/garpásturinn M*ðv*kudagur30. desember 1981
9
Semikommarnir í Southwark
London er varla kaup-
staöur: hiín er fremur
samband sveitarfélaga á
höfuöborgarsvæöinu. Bær-
inn minn heitir Southwark,
telst til innri hluta Lund-
úndaborgar en nær samt
litið inn i sjálfa miðborg-
ina, ósköp hversdagslegur
borgarhluti. íbUarnir eru
eitthvað nokkru fleiri en
fslendingar, en þeim hefur
næði. A hinn bóginn löngu
orðið litið um nýjar lóðir til
úthlutunar, nema á frið-
lýstum útivistarsvæðum
sem hér er blessunarlega
mikið af og menn eru tregir
til að skerða. Auðvitað væri
hægt að nýta lóðirnar
meira, leyfa hærri og
þéttari byggð, og þá myndi
ekki standa á byggingar-
fyrirtækjum að fara af stað
Lundúnapóstur frá Helga Skúla Kjartanssyni
lengi farið fækkandi eins og
annars staðar i innanverðri
borginni.
Kakki af þvi að fólk
vilji ekki búa i London,
heldur er það hUsnæðisekla
sem hrekur fólk burtu, og
þess vegna hefur
Lundúnabúum fækkað um
rUma milljón — niöur i sjö
milljónir — siðan um 1950.
bað er alltaf verið að rifa
niður gömul og úrelt hús,
oft heila götureiti i einu, og
byggð hUs i staðinn með
færri og stærri ibúðum.
bað gerist hér eins og
annars staðar að fjöl-
skyldur verða minni en i
gamla daga og vilja þó
hafa rýmra um sig i hús-
þvi að hér er hægt að selja
ibúðirmiklu dýrar en úti á
landi. En þetta er faríð
mjög varlega i hérna i
London. Eiginlega hefur
byggðastefnan hér lengi
verið fólgin i þvi öðru
fremur aöleyfa eftirspurn-
inni að spenna upp ibúöar-
verðog húsaleigu i London,
og þá veröur ódýrt húsnæði
þau verölaun sem freista
fólks tilaö búa Uti á landi.
Vottaf þessu höfum við nú
lika þekkt heima.
^Jouthwark i núver-
andi mynd er ekki gamall
bær. Hann varð til fyrir
sautján árum með samein-
ingu þriggja eldri bæja.
Ekki með neinum samn-
ingum eða almennri at-
kvæðagreiðslu, heldur
gengur sameining sveitar-
félaga þannig fyrir sig hér
að þingið lögbýður hana
eins og þvi þykir best
henta, en hitt er bara
reglugerðarák væði að
hnika til mörkum sveitar-
félaga. Nú ersvo komið að
gömlu hrepparnir hafa
engin alvarleg verkefni
lengur þótt hreppsnefndir
séu enn kosnar sums
staðar. Nýju sveitarfélögin
eru að meöaltali álika fjöl-
menn og höfuðborgar-
svæðið heima, og þau
mynda sýslur sem hafa
flestar upp undir milljón
ibúa. bótt sveitarfélögin
séu stór, er þeim trúað
fyrir færri verkefnum en
hreppunum heima, og að
sama skapi eru sýslurnar
valdameiri, nema helst i
London, þar sem „sýslan”
eða samband sveitarfélag-
anna hefur takmörkuð
verkefni og fer lika svo
mikið í taugarnar á rikis-
stjórninni (með þvi t.d. að
lækka strætófargjöldin) að
helster talaðum að leggja
hana niður með lögum og
stofna i staðinn deild i
félagsmálaráðuneytinu til
að stjóma höfuðstaönum.
Werkamannaflokkur-
inn er nefnilega i meiri-
hluta i London núna. bað er
litill meirihluti og ekki rót-
gróinn, enda hefur ihaldið
verið öflugt i úthverfúnum.
Eni flestum innribæjunum
er frá fornu fari öflugur
meirihluti Verkamanna-
flokksins, og svo er hér i
Southwark : meira aö segja
er það vinstri armur
flokksins sem hér ræður.
Enda er dáli'tiö gaman aö
sjá hvernig hö- er allt á
fullu i' þvi félagslega. Hér
eru á nokkrum stöðum
upplýsingaskrifstcrfur
bæjarins, flennistórar og
við fjölfarnar verslunar-
götur, þar sem maður
labbar inn, velur sér
félagsráðgjafa, sest hjá
honum (þ.e. henni) og ber
upp öll sin vandamál. (Ég
fór t.d. að spyrja hvernig
maður útvegaði sér
heimilislækni). Sérstakar
skrifstofur eru lika með
neytendaráðgjöf. bangað
geta menn labbaðsem ætla
að fara að kaupa eitthvað
og fengið upplýsingar um
verðkannanir, vöru-
prófanir og slikt. Bærinn
gefurút blað sem borið er i
öll hús. bar var um daginn
kynnt ný þjónusta: si'ma-
númer til að hringja i með
hvaða erindi sem er, hvort
sem maður á erindi við ein-
hverjahjá bænum sjálfum,
vantar upplýsingar um ein-
hverja þjónustu aöra, eða
vill kvarta, t.d. um vöru-
svik eða eitthvað slikt hjá
kaupmönnum.
B
; v
>'// , i

haðið kemur nú
strjált, en þess á milli
prentar bærinn bæklinga
og plaköt til að kynna
þjónustu sina(aukþess sem
hann stillir út i upplýsinga-
gluggana plakötum sem al-
þýðusamband ið lætur
prenta með skömmum um
rikisstjórnina). Ég
eignaðist t.d. um daginn
sérprentaða auglýsingu
þar sem bæjarstjórnin
heldur þvi fram aö u.þ.b.
tiu þúsund leiguibúðir i
bænum muni vera ólöglega
útbúnar, illa við haldið,
vantibað eða eitthvaðslikt,
og eru leigjendur hvattir til
að bera fram formlega
kröfu um úrbætur. Bærinn
muni fylgjá slikum kröfum
eftir, ef með þurfi, með þvi
að taka ibúöimar eignar-
námieða lagfæra á kostnað
eigenda.
Eftir höfðinu dansa lim-
irnir. A vegum heilbrigðis-
ráðsins starfa hverfis-
nefndir, og min var um
daginn að auglýsa fundi
þar sem almenningur getur
borið upp kvartanir um
spitala, lækna, tannlækna
og lyfjabúöir. Sýna á
myndsegulband um allar
þær hrellingar sem hægt er
að leiða yfir fólk þegar það
vitjar heimilislæknis sins.
ókasafnsþjónustan
er lika einkar alþýöleg.
Bókasafniö starfar i úti-
búum um allar trissur. 1
þeim minni er barnadeildin
álika stór og fulloröins-
deildin, og af fuilorðins-
deildinni er drjúgur hluti
sérstaklega fyrir treglæsa,
vinsælar bækur prentaöar
með flennistóru letri, þvi
fólk er þrautseigara að
stauta ef þaö fær sæmilega
oft að fletta. bessu var
kom ib á nýlega, i sambandi
viö mikla herferð gegn
ólæsi i Southwark.
Eöa þá námsflokkarnir.
Nærri 200 námsgreinar
(t.d. glima, mótorhjóla-
viögerðir, heimspeki ; sund
fyrir vangefna, tyrkneska,
brúðugerð, megrun, jóga);
kennt á áttatiu stööum;
kostar litið, og þeim sem
eiga samt erfitt með að
borga er bent á aö tala viö
kennslustjórann i einrúmi.
Laugardaginn 28. nóvember
birtist iDagblaðinu og Visi grein
með „fræðilegu yfirbragði”, sem
barfyrirsögnina „Performance”.
1 stuttu máli skorti þá grein ekki
bara meirihlutann af fræðunum
um efnið, heldur lika almenna
skynsemi, og húmor var hún var-
færnislega gjörsneydd. bað sem
eftir var, var svo sett fram á stfl,
sem minnti einna mest á yfir
fjörutiustiga hita eða hraungrýti,
eins og sumir sögðu. Að þeim
manni yrði hlegið, sem segði aö
leyti upplýsingamiðill, sem þóer i
aöstööu tii að varpa fram tilgát-
um um eðli samtimalistar. Hann
vill reyna að upplifa verkin og
skoða þau, bæði i' listsögulegu og
þjóðfélagslegu samhengi og velta
fyrir sér hversu miklu máli þau
skipta i þvi samhengi. Til að
koma hugmyndum sinum á
framfæri getur hann þurft að
beita listrænum brögðum, ef svo
mætti segja, i þvi' skyni að ná
fram anda þeirra hluta sem um
er rætt.”
Að gera það eða ekki
bessi grein lá i salti á borðum
Dagblaðsins og Vfsis frá þvi hún
var lögð inn til birtingar þar,
þann 2. desember síðastliðinn.
Astæður söltunar voru:
PJássleysi út af jólaönnum. Tyrf-
ið og óviðeigandi efni. Aftur á
móti var bæði lærðum og leikum
ætlað að melta torf það sem hér
að neðan er gert að umræðuefni,
þó hvorugir ættu möguleika á, af
nokkru öryggi, fremur en að
skilja hrafnamál.
Annars er það einkennilegt að á
aðventunni þegar mest er velt sér
upp úr menningu, jafnvel list, að i
þe ssu landi skuliekki finnast rúm
fyrir greinar um menningarmál.
Að vísu er af nógu að taka og bit-
arnir misgirnilegir. Hins vegar
vona ég að efni þessarar greinar
hafi ekki úrelst til skaða á þessum
mánuði. Hún verður þó varla
neitt verri en hin hliðin á hrafna-
máiinu.
— H.L.
„Very true” said the Duchess:
„flamingoes and mustard both
bite. And the moral of that is —
’Birds of feather flock together’.
n
„Only mustard isn’t a bird,”
Alice remarked.
L.Carrol
(Lisa i Undralandi)
A það mun næstum komin hefð,
að myndlistarmenn láti sem vind
um eyru þjóta að opinberlega
birtist um verk þeirra og vinnu-
brögð greinar,sem skortirsvoal-
mennar upplýsingar um efnið aö
jaðri við atvinnuróg.
orðaflækjurnar glönsuðu af
fantasiu, — en það er mönnum
jafnan fyrirgefiö, sérlega ef tekst
að grafa úr hrauninu þó ekki sé
nema eitt og eitt sannleikskorn.
En sannleikskorn eru fá, þau
hafa reyndar stundum áður verið
færri i gegnum árin i greinum um
myndlist á íslandi.bannig að lita
máá,aö hérsé á ferðinniandsvar
við þeim, — nær þeim viðtekna
sið að skrifa hálfgert ef ekki al-
gert rugl um samtimalist i fjöl-
m»la hérlendis. Stundum er engu
likara en talað sé upp úr svefni,
sem reynast þó oftast skemmti-
legustu samsetningarnar.
Astæður þess að nú er loks
brugðist við eru þö ef tilviilþæraö
i þetta sinn var skrifuö óvanalega
íöng grein um „performance’’
sem ber vott um bíræfni. 1 dag er
sú tjáningarleið orðin svo um-
skrifuð og þekktþó tiltölulega ung
sé i núverandi mynd, að ekki
gengur annað en að taka sig sam-
an iandlitinu, þegarfjalla á opin-
berlega um þessa hluti. bvi fer
annars fjarri að performans hafi
verið gerö áberandi verr skil á
prenti hérlendis en öðrum miöl-
um myndlistar.
1 performans eru oftast tvær
grunnreglur, sú að aölaga sig og
verkið gefnu rými og aðstæðum,
og framkvæma það, — Hin leiðin
er aö performera ekki. Stundum
er það farsælasta leiðin.
Af hverju gagnrýni?
„Gagnrýnandinn, eða sá sem
fjallar um myndlist, er aö miklu
A þessu sést, að sá sem ætlar
sér að skrifa gagnrýni verður
ekki bara að ráöa yfir þekkingu,
heldur lika tilfinningu fyrir eða
innsýn i þau fyrirbæri, sem hann
fjallar um. Framsetning hans og
hugmyndir skipta einungis máli,
að þær nálgist anda verkanna
eins og hægt er, og um leið takist
að varpa einhverju nýju ljósi á
þau. betta útheimtir oft sama
sköpunarkraft og drifsku og býr
að baki lifandi list. Og ef, i viðara
samhengi, eini tilgangur listar er
aö hvetja til frekari sköpunar,
verður lifandi gagnrýni einnig
metin á þeim grundvelli.
Ef þetta er að einhverju leyti
rétt, virðist að greinin i Dagblað-
inu og Vi'si þann 28. nóv. sé ekki
raunveruleg gagnrýni. 1 henni er
hvergi drepið á neinar þær hug-
myndir og verk sem valda heila-
brotum eöa gefa fyrirheit i' sam-
timahst, innlendri og erlendri,
hvorki i performans né öðrum
greinum. Henni verður þvi ekki
svarað sem gagnrýni.heldur sem
afar ónákvæmri framsetningu á
listsögulegum staöreyndum. Að
visuætti það að vera í verkahring
listfræðinga að svara. — En ef
þeir rugla hver annan i riminu
og aöra um leið, eiga þá mynd-
listarmennimir, sem ávallt hafa
lagtframforsendurallrar umræðu
um myndlist þ.e. verkin sjálf, að
liöa fyrir ruglið?
Performans
bað hefur aldrei þótt góð regla
að slá um sig aö nauösynjalausu
með fræöioröumeðanöfnum ein-
VETTVANGUR
stakra manna, þegar yfirskin
skrifa er að upplýsa þá, sem litt
em kunnugir tiltdcnu efni. Sú leið
hefuroftborið ágætan árangur að
reyna fremur aö benda á þjóöfé-
lagslegt samhengi fyrirbæra, og
pæla i þeirri eilifu tjáningu
mannsinsá sjálfum sér miöað við
þær aðstæður sem hann lifir viö á
hverjum ti'ma. Skilgreiningar eru
ávallt tilraunir til útskýringar á
fyrirbærum, sem þegar eru til.
Sjálfsagt,ef ekki óumflýjanlegt,
erþviaöskoða þauáðuren fræði-
heiti eru notuð.
En úr þvi byrjað er á orðaskýr-
ingum, af hverju að setja þær
fram rangar eða hæpnar? Per-
formance eða islenskusering
þess, performans, er enskt orö,
og hefur á þeirri tungu ýmsar
merkingar t.d. framkvæma, upp-
fylla, rækja, gera. betta hugtak
er jafnframtnotaö á helstu menn-
ingartungum sem einskonar
safnheiti yfir vissa tegund mynd-
listar. Oröið mun nær þvi örugg-
lega eiga stofn að rekja til
latnesku sagnarinnar (per)form-
are, móta, forma. En hvaöa máli
skiptir það annars?
Orðið „gerningur” er tilraun til
þýðingar á enska orðinu
„performance” en bæöi eru ný-
yrði i' islensku og notuð yfir vissa
tegund myndlistar. (Reyndar
hefur orðiö gerningur, eða
(prent)villan gjörningur, fengiö
yfirfæröa merkingu, og erþá oft-
ast notaö yfir skrýtin til tiltölu-
lega meinlaus uppátæki fólks.)
Gerningur er leiddur af sögninni
að gera. Orðiö hefur alltaf verið
svolítið skripalegt, og aö mörgu
leyti óþjált i notkun. Að segja að
orðiö sé ekki hentugt i notkun út
af þvi aö performans sé á engan
hátt tengt göldrum er fyrst og
fremst misskilningur á tilkomu
orösins. En að hinu leytinu má að
mörgu leyti rekja uppruna
performans til galdra eða helgi-
siða (rituala), enda hefur það oft
verið gert af fræðimönnum. Auk
þess sem hughrif þau, sem sum-
um „gjörningum” er ætlaö að
vekja,eru um margtskyld galdri.
Ekki er þó ástæða til að fara
lengra út I þá sálma á þessum
vettvangi.
Annars er það ágæt spurning:
fyrir hvern er gagnrýnandinn að
skrifa? Fyriralla semáhuga hafa
á (mynd)list. Staðhæfingar veröa
samtaðvera sannleikanum sam-
kvæmar og i samhengi og varla
skaöaði það lesandann , væru þær
settar fram á skýran, aö ekki sé
talað um skemmtilegan hátt. En
ef allt þetta bregst, fyrir hvern er
gagnrýnandinn þá aö skrifa?
Hvernig á að gera?
Meðal fárra ef nokkurra þjóða
er orðið performans eða gerning-
ur algengara á vörum fóiks sem
teiur list eða myndlist ekki vera
aðal framlag sitttil þjóðfélagsins.
An þess að reyna aö útskýra þá
staðreynd út frá almennum
áhuga, fámenni þjóöarinnar eða
vöntun á umræöuefni, held ég að
fólk eigi skilið heldur það sem
sannara reynist, að svo miklu
leyti sem sannara er ótvirætt, og
sidptir höfuð máli. Performans-
er alþjóðlegt hugtak sem einkum
er notaö I myndlistyfir verk, sem
framkvæmd eru á fyrirfram
ákveðnum stað og standa yfir i
ákveðinn tima. 1 þeim eru sér i
lagi framkvæmdar hugmyndir,
þar sem framkvæmdin er nauo-
synlegur hluti af verkinu.
Stundum erþó eðiilegra aö lita á
leifar þær, sem eftir verða að
loknum flutningi-, sem málverk,
skúlptúr, installation (inni'setn-
ingu), kvikmynd, o.s.frv., sem
allar eiga sammerkt að hafa I sér
fólgna „sögu” eða skirskotun til
framkvæmdarinnar. Performans
gefurmöguleika á notkun nærallr
ar mögulegrar tækni, veitir nær
algjört frelsi til tjáningar, og lýt-
ur þvi sem næst einungis sömu
takmörkunum og lifiö sjálft, þ.e.
tima og rúmi. Ennfremur eru i
hverjum performans tveir punkt-
ar, upphaf og endir; það sem
fram fer milli þeirra eru einmitt
rökin fyrir þvi, að það sé
(mynd)list en ekki eitthvað ann-
að. En innan þessara punkta
getur næstum þvi allt gerst rétt
eins og milli tveggja punkta i lif-
inu sjálfu. Að segja að þetta form
sé skilgreinanlegt er þvi vafa-
samtog þarf meira til en bara að
segja það. Og ætla sér að hnoða
saman skilgreiningu meö skir-
skotun til óliklegustu verka er
ekki gæfuleg aðferö, ef aðferð
skyldi kalla. Fyrir utan að láta
frá sér fara hluti eins og að
„happening” eigi sér tiltekið