Helgarpósturinn - 30.12.1981, Blaðsíða 13

—helgarpásturinrL.
Vettvangur 9
Miðvikudagur 30. desember 1981
færðingarár (sem meira að segja
virðist gripið úr lausu lofti), eða
pað að eitt aðaleinkenni á per-
formans sé litil notkun á töluðu
máli. Að halda fram, að ekki
ófrægari maður en Vito Acconei
noti aðallega „sár, líkamsskurði
og pyntingar” er ónákvæmt. En
sá maöur notar talaö mál tii
dæmis að þvi marki, að þaö er
talið eitt af aðal einkennum verka
hans. Likamsskurði og pyntingar
hefur hann aldrei notaö og sár
yarla. Að segja undir yfirskini
fræðilegrar umfjöllunar aö Allan
Kaprow sé ekki sist þekktur fyrir
að „baða sig i öllum fötum” og
þannig hafi verk hans hlotið list-
sögulega viðurkenningu, vekur
ekki lengur bros heldur tilfinn-
ingu ekki ólika þvi þegar tossan-
um er refsað fyrir framan allan
bekkinn.
Að berja hausnum við stein má
lita á sem eina gerð performansa.
En það breytir ekki þeirri staö-
reynd að steinn heldur áfram að
vera steinn.
Leiklistargrillan
Stundum er þvi' haldiö fram aö
performans sé einn angi leiklistar
eða mjög náskyldur henni. Þvi
verður heldur ekki mótmælt, að
hann er háður sömu lögmálum
tima og rúms og hún, og er vana-
le8a framkvæmdur fyrir framan
áhorfendur, sem oft verða þá
hluti af verkinu með beinni eða
óbeinni þátttöku. Sá grundvall-
armunurerþóá,að performerinn
leikur ekki annaö hlutverk en sig
sjálfan og leggur auk þess sjálfan
sig iöulega aö veöi sem persónu
og listamann i flutningi verka
sinna.
Hin frásagnarlega i?>pbygging
margra leikrita er fátið i per-
formönsum, en þeir byggja frem-
ur á sundurgreinandi atferli þar
sem reyniroftá raunveruleg tak-
mörk einstaklingsins að baki
sjónhverfingu leiksins. Þó svo að
performans eigi að einhverju
leyti uppruna sinn að rekja til
leiklistar þá hefur hann sem slik-
ur einnig haftáhrif á vissa tegund
hennar. Annað væri óeölilegt þvi
hstgreinai- hafa alltaf haft ein-
hver áhrif hver á aðra, og per-
formans erfyrirbæri sprottið upp
út frá myndlist fyrst og fremst,
þvi má ekki gleyma.
Performansar snúast fremur
um að framkvæma verkefni en að
leika hlutverk. Innan þeirra gefst
þvi oft tækifæri til improviser-
inga, og aðlögun þeirra að að-
stæðum,sem er óhjákvæmileg, er
i sjálfu sér lika impróvisering. 1
þeim eru æfingar fyrir flutning
heldur fátiðar, ólikt þvi sem tiðk-
ast i leikhúsi. Hin milliliðalausa
tjáning er ær og kýr margra
þeirra, og að þvi leyti má rekja
ætt þeirra til „action málverks-
ins” i byrjun fimmta áratugsins.
Þó ekki væri nema munurinn á
vettvangi og meðvitund að baki
verkanna, þá felst sá munur ekki
sist iþvi'að performans er fram-
kvæmdur á helsta vettvangi
myndlistar og af fólki.sem litur á
sig sem myndlistarfólk fyrst og
fremst, en leiklist á helsta vett-
vangi sinum af fólki sem litur á
sig sem leikara.
Hér hefuraðallega verið drepið
á msmun og skyldleika forms.
En hitt verður lika að hugleiða að
það er inntakið sem ávallt veldur
heilabrotum. t þvi kemur „hið
nýja” fram og einmitt það’út-
heimtir form en ekki öfugt.
i Undralandi
Mörgum væri það trúlega til
leiðinda að draga meira fram af
þeim fjölda mótsagna og rang-
færslna sem birtust i greininni 28.
nóv. Að gera hana að formlegri
ástæöu þessara skrifa gæti orðið
til þess að hún gleymdist siöar en
hún ætti eða öfugt, en viö þvi er
ekki hægt að sjá.
Hér er heldur ekki svigrúm til
að fjalla raunveruiega um
„performans” sem listform og
stöðu hans i alþjóðalist f dag og
því siður um vandamál skjalfest-
inga (documentationa) eða vikja
að þvi inntaki sem þeim er ætlað
að tjá.Hins vegar er nauðsynlegt
að það verði gert á svo opinberan
hátt, að þeir sem óragastir halda
á penna i fjölmiðlum undir
merkjum myndlistar hafi aðgang
að. Auðvitað hafa þeir haft jafnan
aögang að verkunum sjálfum
eins og aðrir, og þau eru að sjálf-
sögðu tilefni umfjöllunar. Hafi
menn litið séð af þeim hlutum,
sem þeir ætla sér að skrifa um er
betra að gera það ekki. En stund-
um er sagt f aðeins öðru sam-
nengi: ,,Þeir tala mest um ólaf
kóng sem aldrei hafa heyrt hann
eða séð.” En hafi menn engan
áhuga á þvi' sem þeir skrifa um
eöa enga trú á þvi'gera menn sig
að opinberum heiðingjum.
Performans er eitt form mynd-
hstar. Þess vegna skiptir hið
sjónræna jafnan miklu máli, jafn-
vel þó um sé að ræða „huglæga
fagurfræði” sem stundum svo er
kölluð. Hann er alþjóðlegt fyrir-
bæri, eins og margsinnis hefur
verið minnst á, og ef til vill elsta
tjáningarleið mannsins. En hið
meitlaða form hans sem við
þekkjum i dag er oft talið koma
tram á semni hluta sjötta ára-
tugsins og fyrrihluta þess sjö-
unda. A Islandi kemur þaö fram
um svipað leyti, og hefur þróast
siöan, og i, dag má segja aö
„islenskur performans” njóti
nokkurrar aiþjóðlegrar viður-
kenningar. Þessi staðreynd, sem
þó er hvergi minnst á I greininni
28. nóv.,réttlætir þó ekki aö birtar
séu með henni þrjár islenskar
myndir, valdar af algjöru handa-
hófi, án höfundarnafna, ártala
eða flutningsstaða. Þetta er lik-
•lega raunalegasta dæmið um
óvönduö vinnubrögð I alltof titt
nefndri grein, ef ekki er um
hreinan óheiöarleika aö ræöa.
Sagt hefur verið að list sé i eðli
sinu óskiljanleg og óskilgreinan-
leg, líkt og nýfætt bam og þess
vegna sé ekki hægt að nota hana i
pólitiskum tilgangi. Kúltúr sé aft-
urá móti til oröinn úr gamallilist
sem oröin er nægilega skiljanleg
til þess hægt sé að nota hana
Listasagan virðist f jalla aöallega.
um kúltúr. Gagnrýnin snýst um
list, einsog list snýst um list, eitt-
hvað sem er lifandi og óútreikn-
uulegt, fullt af undri og fyrirheit-
um.
Þeir sem ekki hafa einu sinni
nægilega snerputil að fylgja eftir
dauðum hlutum og eru skít-
hræddir við lifið, jafnvel i sjálfúm
sér, hljóta að vera i eilifu undra-
landi, — ekki svo að skilja að lif i
þvi landi ætti að vera eftirsóknar
vert öðrum lifandi mönnum.
Hannes Lárusson.