Helgarpósturinn - 30.12.1981, Blaðsíða 23
Jie/garpósturinn
AAiðvikudagur 30. desember 1981
Fiskurínn upp — gengið niður
Þaö viröist ætlaaö veröa hefð, aö þjóöin
biöur fiskveröshækkunar um áramót meö
öndina i hálsinum. t fyrra var biöin löng,
samkomulag um nýtt fiskverö náðist ekki
fyrr en i febrúar. Fyrir fund yfimefndar
Verölagsráös sjávarútvegsins i gær,
þriðjudag, bjuggust fæstir sem til þekkja
viö þvi aö nýtt verö yröi ákveöið fyrir ára-
mót, en jafnframt efaöist enginn þeirra
sem Helgarpósturirm haföi samband við
um aö nýtt veröyröi ákveðið innan viku frá
áramótum.
A4ðstæður eru aö þvi leyti aðrar nú en
um siöustu áramót, aö sjómenn á togara-
flotanum hafa gertverkfallog enginn gerir
ráö fyrir aö flotinn veröi látinn liggja lengi
bundinn við bryggju. Þvi til viðbótar er
þegar farið aö segja upp starfsfólki frysti-
húsanna, i sumum húsunum fékk mann-
skapurinn uppsagnarbréf þegar meö jóla-
hýrunni.
En fiskverðsákvöröun fer ekki aðeins
fram um áramót. Fiskveröið er hækkaö
jafn oft og fólk i landi fær vi'sitölubætur á
laun fjórum sinnum á ári. Munurinn er
bara sá, aö ákvörðun um hækkaö fiskverö
er mun örlagarikari ákvöröun en ákvöröun
um visitölubætur til launþega i landi. Það
eru þeir sem verka fiskinn og flytja hann út
sem borga brúsann og greiðslugeta þeirra
fer eftir þvi hvaða verö þeir fá fyrir fiskinn
erlendis. Sé þeim gert að hækka þaö verö
sem þeir greiöa fyrir fiskinn, án þess aö
veröiö hækki erlendis, eöa gengi dollarans
hækkar, kallar þaö einfaldlega á gengisfell-
ingu og hún veröur að koma strax i kjölfar
veröhækkunarinnar.
3purningin er aðeins sú, hversu
gengisfellingin þarf að vera mikil. Þar nota
sumir þá þumalputtareglu aö vinnslu-
kostnaður er helmingur af heildarverðmæti
fiskjarins. Hækki fiskveröiö um 10% þurfi
því að fella gengið um það sem svarar
helmingi þess til aö útflytjendur fái sitt.
Fiskverkendur sjálfir fallast þó ekki á
þetta. Þeir benda á, að allur annar til-
kostnaöur hækkar um leiö og fiskveröiö.
Gengisfellingin þurfi þvi að vera aö
minnsta kosti jafn mikil og fiskverös-
hækkunin, þó frekar meiri.
c
2
t sömu viku og herlögum var lýst yfir i
Póllandi að undirlagi Sovétstjórnarinnar,
var 75 ára afmæli Leonids Bresnéffs fagnað
i Kreml. Þar var mikiö um dýröir, og heiö-
ursgestir voru leiötogar allra rikja á yfir-
ráöasvæöi sovésks hervalds, nema enginn
átti heimangengt frá Varsjá. Jaruzelski og
aörir herstjórar Póllands máttu engu ööru
sinna en framfylgja i Póllandi lifsreglu
gamalmennanna i Kreml: Engar breyting-
ar.
Og milli jóla og nýárs bar aö höndum
annan afmælisdag. Þá voru tvö ár liðin frá
þvi sovéskar hersveitir héldu inn i Afghan-
istan. Hernámsliö sovétmanna er nú komið
yfir 100.000 manns, en þvi hefur ekkert miö-
aö að brjóta landsmenn undir þá rikisstjórn
sem fyrstu sovésku innrásarsveitirnar
Sovéskir hermenn fangar afghanskra
skæruliöa. Frá vinstri: Valeri Didenkó,
Júri Povarnitsin og Mohammed Jaskuléff
Kúli.
Hervaldið er eina
arfleifðin eftir Bresnéff
settu á laggirnar i Kabúl. Helstu borgir og
samgöngumiðstöðvar hafa sovétmenn á
valdi sinu, en þjóöir Afghanistan halda uppi
harðri andspyrnu á landsbyggöinni.
Mesta hernaöaraögerð sem sovétstjórnin
hefur lagt i siöan i heimsstyrjöldinni siöari
hefur siður en svo boriö tilætlaöan árangur.
Skriödrekar og fallbyssuþyrlur sovét-
manna geta skotiö afghönsk þorp i rúst á
skömmum tima, brytjaö niður þorpsbúa og
rekið aðra á flótta til nærliggjandi landa, en
skæruhernaöi mótspyrnuhreyfinganna
gegn sovéska hernáminu linnir ekki við
þaö. Þvert á móti hafa skæruliöar frekar
fært sig upp á skaftiö, eftir þvi sem vopna-
búnaöur þeirra veröur vandaðri, og herja
jafnvel inn i úthverfi Kabúl. Mannfall sov-
éska hernámsliösins á tveim árum er talið
milli 5000 og 6000 manns en tala særöra og
sýktra áætluö 12.000 til 15.000.
Enginn vafi er á aö hótun um sovéskar
hernaðaraögerðir varö til þess að Jaru-
zelski hershöföingi og flokksforingi skipaöi
pólska hernum að brjóta á bak aftur frjálsu
verkalýðshreyfinguna Samstöðu og þaö
frjálsræöi pólsku þjóöarinnar sem fylgt
haföi stofnun hennar. Samstööumenn höföu
skákað i þvi skjóli að umbrot sovéthersins i
hernaðarlegu kviksyndi i Af^hanistan
myndu halda aftur af sovétstjórninni aö
láta hann gripa til vopna i Póllandi, en þeir
hafa greinilega ekki gert sér fulla grein fyr-
ir, hver tök herstjórnarskipun Varsjár-
bandalagsins veitir sovésku forustunni á
yfirtjórn pólska hersins.
rátt fyrir fréttabann frá Póllandi og
dræmar samgöngur við landið, er ljóst aö
herráðiö sem landinu stjórnar hefur á
brattann að sækja að koma á þvi sem þaö
kallar eðlilegt ástand. Skipulögöum verk-
föllum til aö mótmæla setningu herlaga er
nú fyrst aö ljúka. Stórir vinnustaöir, sem
herinn hefur á valdi sinu, eins og Lenin
skipasmiöastööin i Gdansk, þar sem Sam-
Þaö liggur ljóst fyrir aö fiskveröshækkun
sem veldur gengislækkun eykur veröbólg-
una. Til aö draga úr þeim áhrifum hafa
ýmsár leiöir veriö ræddar, m.a. aö fella
niöur 7 1/2% oliugjald sem leggst ofan á
skiptaprósentu sjómanna, en kemur ekki til
skipta og á aðrenna tilútgeröarinnar til aö
standa straum af oliukostnaöi.
Halda mætti, aö meö þvi aö fella niöur
oliugjaldiö og láta þaö renna til sjómanna
ynnist 7 1/2% fiskverðshækkun, útgjalda-
laust. Svo er þó alls ekki, þvi komi þaö til
skipta deilist þaö jafnt milli sjómanna og
útgeröarmanna. Sjómenn fengju þvi 3,75%
hækkun en útgerðin tapaöi samsvarandi
þar sem oliukostnaöurinn lækkar ekki. tlt-
geröarmenn fullyröa meira aö segja, aö
þegar á heildina sé litiö þýöi þessi tilfærsla
á oliugjaldinu um 3% tap fyrir útgerðina.
■ ■
Qrmur leiö sem kemur til greina i þvi
skyni aö draga úr veröbólguáhrifum fisk-
veröshækkunar er aö flytja fé frá þeim
greinum fiskvinnslunnar sem betur standa
tilhinna sem verr eru á vegi staddar. Þaö
erljóst.að tap hefur veriö á frystingunni á
siöasta ári,líklega á bilinu 8-12%, en heldur
skárri staöa á heröingu og saltfiskverkun.
Nákvæmir útreikningar Þjóöhagsstofnunar
á þessu áttu ab liggja f yrir fundi yfirnefnd-
ar igær. ,,Við biöumeftirþeim tölum, þetta
er okkar Stóridómur”, sagöi Eyjólfur ís-
feld hjá Sölumiðstöðinni, annar fulltrúi
fiskkaupenda i nefndinni, þegar ég ræddi
viö hann.
Þarna segja þeir fiskverkendur aö ekki
sé af miklu að taka. Einn þeirra benti á aö
staöa heröingar og söltunar hafi veriö ágæt
fyrir niu mánuðum, en siban hafi verið
þrengt mjög aö þessum greinum og verð
lækkað. „þetta er oröið afskaplega litiö
spennandi verkun núna”, sagöi einn þeirra
viö mig.
Hvaö sem öllu þessu liöur hækkar
fiskverð án efa verulega einhvern næstu
daga;þaö er hagur tveggja af þeim fjórum
fulltrúum sem sitja i yfirnefnd, fulltrúa sjó-
manna og útgeröarmanna. Það er jafnvel
svo aö útgerðarmenn þykjast þurfa enn
meiri hækkun en nefnd hefur verið af hálfu
YFIRSÝN
staða var stofnuð, eru enn lokaðir, af þvi
heryfirvöldin vilja ekki hætta á aö fá starfs-
liöið saman á einn staö.
Þar sem svo á aö heita að vinna sé hafin,
er viöa litiö sem ekkert framleitt. Kemur
þar bæði til að verkafólk mætir til vinnu en
neitar aö starfa, einnig aö hráefni, orku og
varahluti skortir. Matvæli berast ekki á
markaö að neinu ráöi, af þvi bændur fá ekk-
ert keypt fyrir afurðaveröiö, þar sem vör-
urnar sem þeir þarfnast til búrekstrar eru
ekki til. Siglingar eru lamaðar, þar sem
áhafnir pólskra skipa hafa unnvörpum
strokið i erlendum borgum. Vörur safnast
fyrir i uppskipunarhöfnum, af þvi hafnar-
verkamenn sýna hug sinn til herlaganna
meö þvi að flytja sendingarnar hring eftir
hring milli geymslustaöa.
Nýjasta úrræöi pólska herráðsins kvað
vera ráöagerö um aö setja á almenna
vinnuskyldu allra vinnufærra karla á aldr-
inum 18 til 45 ára, þannig að yfirvöld geti
sent þennan mannafla hvert á land sem er
til þeirra starfa sem þeim sýnist. Væri þar
meö i rauninni búið aö taka alla pólska
karla á léttasta skeiöi i nauöungarvinnu-
sveitir á vegum hersins.
Hvað sem gerast kann er ljóst, aö Pólland
verður um langa framtið með lamað at-
vinnulif, ófært að sjá sér farboöa, og upp á
þá komið sem réðu aö reynt var aö leysa
pólitiska og efnahagslega kreppu pólsks
þjóðfélags meö hervaldi. En sovétmenn og
bandamenn þeirra eru ekki aflögufærir.
Sovéskur landbúnaöur er i sliku ófremdar-
ástandi, aö ógerlegt er að brauöfæöa þjóö-
ina komi ekki til stórfelldur innflutningur á
korni. Hrun pólsks atvinnulifs herðir enn
kreppu sovéska nauöungarhagkerfisins.
Bresnéff tókst aö steypa Krústjoff af
stóli, af þvi hann haföi aö baki sér forrétt-
indahópinn sem ræöur Kommúnistaflokki
Sovétrikjanna. Flokksstarfsliöiö óttaöist aö
tilraunastarfsemi Krústjoffs gæti haft i för
meö sér aö linuð yrðu flokkstökin á at-
vinnulifinu, og þar með kippt fótunum und-
an forréttindaaðstöðu flokksvélarinnar.
Siöan Bresnéff komst til valda, hefur hann
bisað viö að gera hagkerfiö skilvirkara án
___________________________________23
sjómanna. Þeir hafa reiknaö út, að 23%
hækkun þurfi til þess aö breyta stööunni úr
meira en 10% tapi i núll. Sjómenn hafa
raunar veriö varkárir meö allar tölur, en
sjómenn á Vestfjörðum hafa þó nefnt töl-
una 18 sem þurfi til aö þeir nái landfólki i
kaupmætti eftir hækkanir i haust.
Heimildarmönnumokkarber saman um,
aö likleg niðurstaða sé 15-18% fiskverös-
hækkun. Vegna þess að gengið var látiö
„siga hratt” rétt fyrir áramót ifyrra, og aö
eftir áramót hækkaöi dollarinn.var mögu-
legt aö halda gengi krónunnar stööugu um
tima i ár, þrátt fyrir fiskverðshækkunina.
En nú er hækkun dollarans farin aö segja til
sin I auknum tilkostnaöi og þaö eykur
likurnar á gengisfellingu.
Þaö eru liklega flestir sammála um, að
sjómenn þurfa sína kauphækkun eins og
aörir. Það að sú kauphækkun kallar á
gengislækkun sem þurrkar hana nær sam-
stundis upp er ekkert annaö en það sem
gerist á hinum almenna vinnumarkaöi i
landi. Tengslin milli fiskveröshækkunar og
gengisfellingar eru bara ennþá ljósari.
Meira aö segja fiskkaupendur vita þaö
ósköp vel, aö fiskverö hækkar, en aö sjálf-
sögðu reyna þeir allt til aö það veröi sem
minnst. Þaö erheldurekkertannaöaðgera
i stööunni en hækka fiskinn og lækka
gengiö, halda áfram i þessum venjulega
vitahring.
Vitahringurinn veröurekkirofinn meö
þvi aö krukka i kaupið. Hann veröur ekki
rofinn meö öðru en skynsamlegri fjár-
festingarpólitík en nú er rekin. Þaö er til
dæmis fullyrt, að bara þeir togarar sem
sjávarútvegsráðherra veitti leyfi til aö
kaupa á árinu hafi valdiö 7-8% veröbólgu.
Það þýðir einfaldlega aö hafi veröbólgan
verið 40% á árinu væri hún ekki nema 33%
ef þessir togarar hefðu ekki veriö keyptir.
Við þetta bætist allar aðrar fjárfestingar,
skynsamlegar og óskynsamlegar — en all-
ar gerðar aö langmestu leyti meö hjálp
opinberra f járfestingasjóöa. Hvert
krummaskuö þarf togara og nýtt frystihús.
Enginn mælir það raunar eftir, allir eiga
sama rétt á sinum hluta af kökunni. En
samtsem áöur læöistaö manni sá grunur,
aö þaö séu ekki bara launþegar sem lifi um
efni fram.
eftir
Þorgrim
Gestsson
I
eftir
Magnús
Torfa
Öiafsson
þess aö hagga viö forræði flokksins og
skriffinnskukerfis hans á öllum sviðum.
Arangurinn er minni en enginn, af þvi aö i
þýöingarmestu grein atvinnulifsins, land-
búnaðinum, hefur heldur miðaö aftur á bak
en áfram.
Gjaldþrot nauöungarhagkerfisins blasir
við i Sovétrikjunum jafntog Póllandi, og fyr
irskipunin til Jaruzelski aö siga hernum á
pólskan almenning er til sannindamerkis
um aö sovétstjórnin veit enga leib sem aö
gagni kemur út úr ógöngunum.
Eina grein sovésks atvinnulifs sem
stendur með blóma er hergagnaiönaðurinn,
enda forgangur hans til mannafla og hrá-
efna vandlega tryggöur. Séu sovéskir vald-
hafar i vanda staddir, gripa þeir næstum
ósjálfrátt til hervalds. Þab hefur rækilega
ásannast, bæöi i Afghanistan og Póllandi,
þótt með nokkuð mismunandi hætti sé eftir
aöstæöum á hvorum staö um sig.
Bresnéff hefur sýnt seigiu, aö halda eins
fast um stjórnvölinn i Kreml og raun ber
vitni, löngu eftir að heilsu hans er verulega
tekið aö hraka. En ekki fer hjá þvi aö
valdaferill hans getur oröið skammur úr
þessu. Þegar aö þvi kemur, er óhjákvæmi-
legt aö stórfelld mannaskipti i sovéska for-
ustuhópnum veröi foringjaskiptunum sam-
fara, af þvi aö meirihluti æöstu flokksfor-
ustunnar er á aldur við Bresnéff eöa enn
aldurhnignari.
c
wamkvæmt reynslunni má búast viö
millibilsástandi, en aö siöan komi fram
maður af yngri kynslóö, sem nái i sinar
hendur ótviræöu forustuhlutverki. Við slik-
ar aðstæður er meira en liklegt, að ólgan
sem býr sifellt um sig undir niðri i sovésku
þjóðfélagi, leiti útrásar. Hernaöarmáttur-
inn i höndum forustunnar getur þá oröið
fangaráð til að leitast viö að styrkja stööu
hennar, meö þvi að skirskota til hyldjúprar
vanþekkingar á umheiminum og rótgróins
haturs á framandi þjóöum.