Helgarpósturinn - 17.12.1982, Blaðsíða 22

22
211 Gamanmál
211 Gamanmál eru úrval gaman-
mála frá öllum heimshornum. Margar
sögurnar eru íslenskar og splunku-
nýjar af nálinni. Ef þaö er rétt hermt
að hláturinn lengi lífið ætti meðalaldur
íslendinga að hækka talsvert með til-
komu 211. Svona bók með fjölbreyti-
legum gamanmálum hefur lengi
vantað. Omissandi handbók þar sem
fólk kemur saman sér til afþreyingar
frá amstri daganna; og smellin tæki-
færisgjöf. Jóhannes Helgi hefur tekið
bókina saman.
Bókin kostar 185 krónur í bandi - og
125 krónur í kilju m/söluskatti.
Arnartak,
Ármúla 38,
önnur hæð,
Selmúlamegin
Sími: 83195.
Afl vort og æra
Afl vort og æra eftir Nordahl Grieg er
magnað leikrit um norska sjómenn í
stríði og ógleymanleg lýsing á hinni
svokölluðu „jobbetid", gróðrabralls-
tímabili Norðmanna, sem var svo
hrikalegt og siðlaust að tæpast mun
unnt að ýkja það í skáldsögu. Norsk
saga geymir engin dæmi um jafn
ruddalega auglýsingu ríkidæmis á
sama tíma og þorri þjóðarinnar þjó
við þröngan kost og færði þær fórnir,
að á fjórða þúsund norskir sjómenn
fórust í styrjaldarátökum á höfum
heimsins. Ekkert leikrit á Norðurlönd-
um á þessari öld hefur valdið öðru
eins fjaðrafoki. Nordahl Grieg barðist
meö Bandamönnum i síðari heims-
styrjöldinni. Flugvél hans var skotin
niður í loftárás á Berlín á jólaföstunni
1943. Hann var 41 árs þegar hann
féll. Grieg tók ungur ástfóstri við ís-
land - og hér á landi voru síðustu Ijóð
hans, Frihetan, frumútgefin. í sama
mánuði og hann féll. „Afl vort og
æra“, þetta magnaða verk, er þannig
uppbyggt að lesa má það sem
spennandi skáldsögu. Bókin er gefin
út í aðeins 3000 eintökum. Jóhannes
Helgi hefur íslenskað bókina.
Hún kostar í bandi 360 krónur og í
kilju 290,-
Valur Gíslason
og leikhúsið
Jóla- og gjafabók Arnartaks í ár er
„Valur Gíslason - og leikhúsið" eftir
Jóhannes Helga. Valur sem varð átt-
ræður í ár og er enn starfandi leikari,
hefur framar öllum öðrum núlifandi
mönnum varpað Ijóma á íslenskt leík-
hús- og um leið sett svip á samtíð
okkar. I bókinni, sem er232 blaðsíður
í stóru broti, rekur hann æviferil sinn
hógværum orðum - og fimm þjóð-
kunnir leikhúsmenn skyggna hann
frá jafn mörgum sjónarhornum sem
listamann og mann. Það eru þau
Helga Bachmann, Helgi Skúlason,
Gunnar Eyjólfsson, Klemenz Jóns-
son; og Sveinn Einarsson rekur lest-
ina með faglegri skilgreiningu á Val
sem listamanni. Bókin hefur að auki
að geyma einstakt myndefni sem
sýnir persónusköpun Vals, öll gerfi
hans á sviði og í sjónvarpi á meira en
hálfrár aldar leikferli, á þriöja hundrað
talsins, en Valur hefur frá fyrstu tíð
gert gerfi sín sjálfur, og er það saga út
af fyrir sig, sem myndefnið er til vitnis
um, auk upprifjunargildisins fyrir fólk
sem sækir leikhús. Mikið er í bókina
borið, ytra sem innra, og hefurekkert
verið til sparað að gera hana sem
veglegasta úr garði. Valur hefur verið
mjög hlédrægur um dagana og er því
mikill fengur að bókinni. Bókin, sem
unnin er í Odda frá grunni, er væntan-
leg í lok mánaðarins.
GömJ gölumynd Irá Halnarstræti.
yiD HOEUM OPNAD
NVUA BOKADEIID
Allir þekkja gömlu, góöu ritfangaverslun Pennans í Hafnarstræti.
Enda engin furöa, því Penninn hefur verslaö í götunni í 50 ár.
Á afmælisárinu færum viö enn út kvíarnar. Við höfum opnað nýja
bókadeild sem hefur bæöi íslenskar og erlendar bækur á boðstólum
og fjölbreytt úrval tímarita
Líttu inn til okkar í Hafnarstræti. Nú færóu ritföngin, gjafavörur og
allar bækur í sömu gamalgrónu versluninni í hjarta borgarinnar.
1932 1982
Hafnarstræti 18, simi 10130 FUILKOMIN SÉRVERSLUN
Föstudagur 17.
desember 1982
_J~lelgai-
pðsturinn
Myrkur í mannheimi
Birgir Engilberts:
Andvökuskýrslurnar
Smásögur (107 bls.)
ldunn 1982.
Birgir Engilberts hefur ekki
áður sent frá sér sögur en hann
hefur áður samið leikrit sem sett
hafa verið á svið hér.
f þessari bók eru þrjár smá-
^BeémerinJii i [*|fl
eftir Gunnlaug Ástgeirsson og Sóirúnu B. Jensdóttur 99 P.
Hjartahreinn
kaups ýs/umaður
Jakob Hálfdánarson: Sjálfsævi-
saga. Bernskuár Kaupfélags
Þingeyinga. (226 bls.)
Isafoldarprentsmiðja 1982.
Æviágrip Jakobs Hálfdánar-
sonar ásamt ýmsu öðru úr fórum
hans er gefið út fyrir forgöngu og
á kostnað niðja hans í tilefni 100
ára afmælis Kaupfélags Þingey-
inga. í formála segir Einar Lax-
ness, sem hafði umsjón með út-
gáfunni ásamt Pétri Sumarliða-
syni tengdasyni Aðalbjargar.
dóttur Jakobs, að Pétur hafi unn-
ið mest að undirbúningi hennar,
en hann lést í sept. 1981. Ætlunin
var, að bókin kæmi út 1981 og er
kaldhæðni örlaganna, að það
skyldi dragast til 1982, því að Jak-
obi var það hjartansmál að
Kaupfélag Þingeyinga hefði verið
stofnað á fundi á Grenjaðarstað
26. sept. 1981, þótt forsvarsmenn
kaupfélagsins telji það stofnað
1882 og héldi upp á hundrað ára
afmælið á þessu ári.
Bók Jakobs Hálfdánarsonar
skiptist í fjóra meginhluta eins og
segir í formála Einars Laxness:
1. „Dálítil frásaga, eigi merkileg,
og þó í vissum greinum einkenni-
leg?“, en það er frásögn af ævi-
ferli Jakobs, rituð á árunum
1891-1902.
2. „Kaupfélag Þingeyinga frá
1881-1891“. Er þetta saga félags-
ins rituð frá 1891-1902..
3. „Eitt orð um viðskipti", 33 bls.
um viðskiptamál. Greinin birtist í
Ófeigi 1892 og er svar við ýmsum
greinum í því riti.
4. „Fáir drættir úr djúpi“, grein
skrifuð 1912, sem birtist í „Tíma-
riti kaupfélaga og samvinnufé-
laga“, VI. árg. sama ár. Er hér
stuðst við handrit Jakobs, en því
ber ekki að öllu leyti saman við
prentuðu gerðina.
í bókinni er ljósmyndaður
handskrifaður listi yfir þá, sem
gengu í verslunarfélagið á Grenj-
aðarstað26. sept. 1881. Þeirvoru
32. Annar handskrifaður félaga-
mannalisti er birtur og eru á hon-
um 138 nöfn, en ekki sást frá
hvaða tíma hann er. Fyrri listinn
er birtur aftur prentaður í
greininni „Fáir drættir úr djúpi“
og hlýtur það að teljast ofrausn.
í bókarlok er niðjatal Jakobs
og Petrínu Kristínar Pétursdótt-
ur, tekið saman af Jakobi Hálf-
danarsyni, tæknifræðingi og
einnig er þar nafnaskrá. Bókin er
skemmtilega myndskreytt og frá-
gangur allur hinn vandaðasti.
Þótt æviágrip Jakobs Hálfdan-
arsonar komi núna fyrst fyrir
almenningssjónir í heild, kemur
efni þess ekki á óvart. Ýmsir hafa
sótt þangað fróðleik um Jakob
sjálfan og kaupfélagshreyfing-
una. Má einkum nefna Gunnar
Karlsson í doktorsritgerð sinni
„Frelsisbarátta suður-þingeyinga
og Jón á Gautlöndum“, og Þor-
stein Thorarensen í ritinu „Gró-
andi þjóðlíf". Gunnar birtir
glöggar tilvísanir og er því
auðvelt að sjá hvaða upplýsingar
hann hefur úr æviágripi Jakobs.
Öðru máli gegnir um Þorstein
Thorarensen. Það er fyrst eftir
útkomu æviágripsins, sem hinn
almenni lesandi getur áttað sig á
hvað af frásögn hans um Jakob og
kaupfélagið er byggt á ummælum
Jakobs sjálfs.
Æviágrip Jakobs Hálfdanar-
sonar og kaflinn um Kaupfélag
Þingeyinga er sá hluti bókarinn-
ar, sem mest gildi hefur og er
miðhluti kaflans um kaupfélagið
bestur. Æviágripið er sundur-
laust og stíll Jakobs harla tyrfinn.
Einnig eru ýmis atriði ekki nægi-
lega vel skýrð og lesandi á erfitt
með að átta sig á hvað er að ger-
ast og hvers vegna Orkar tvímæl-
is að gefa út efni, sem höfundur
ætlar ekki til birtingar, án þess að
bæta inn köflum til skýringar, þar
sem þörf er á. Sem fyrr segir, hafa
bæði Gunnar Karlsson og Þor-
steinn Thorarensen notað æviá-
gripið ásamt fleiri heimildum en
það er ekki hægt að ætlast til þess
að allir sem lesa æviágrip Jakobs
hafi bækur Gunnars og Þorsteins
við höndina til að fylla í eyðurn-
ar.
Ef nefna á atriði, seni Jakob er
fámáll um til skaða, kemur fyrst f
hugann, er hann lét af störfum
kaupstjóra Kaupfélags Þingey-
inga 1886. Tók Jón Sigurðsson á
Gautlöndum við embættinu, en
Jakob varð aðeins afgreiðslu-
maður. Hvers vegna missti þessi
frumherji kaupfélagsins embætt-
ið? Hann skýrir það ekki sjálfur
til neinnar hlítar, en segist hafa
látiðþað af höndum sjálfviljugur,
talið sig of skuldugan til þess að
geta haldið því áfram. Gunnar
Karlsson leiðir rök að því að Jak-
ob hafi ekki valdið embættinu, en
Þorsteinn Thorarensen telur
hann hafa verið flæmdan úr því
ómaklega.
í æviágripinu gefur Jakob til
kynna, að hjónaband hans hafi
ekki verið hamingjusamt, þótt
eignuðust þau Petrína 9 börn,
sem hann kveðst hafa haft mikið
yndi af. Jakob segir m.a. um
hjónaband sitt: „Ráðahagurinn
var í einu orði ofmjög öðrum
tilbúinn,...“ (bls. 36) en af hverj-
um og hvers vegna er ósagt látið.
Það sem mesta forvitni vekur
við lestur æviágrips Jakobs, er
\