Helgarpósturinn - 21.01.1983, Síða 15

15
irinn Föstudag
ur 21.janúar 1983
Vettvangur
uppi í stjórninni um að leggja til að
hætt yrði við fyrirtækið: „A fundi
stjórnar Kísilmálmverksmiðjunnar
14. nóvember, var samþykkt að all-
an undirbiining beri að miða við að
fyrsti ofn hennar taki til starfa
1986.“
Þessi afstaða kann að virðast
skrýtin miðað við það sem áður var
nefnt um horfurnar og yfirlýsingu
eins stjórnarmanna verksmiðjunn-
ar í viðtali við Morgunblaðið 16.
nóv. sl. þar sem hann sagði að
við núverandi markaðsverð þyrfti
hún (verksmiðjan) að fá greitt sem
svarar 24 mill á kílówattstund."
(Mill = 1/1000 úr dollar). Verk-
smiðjan getur m.ö.o. ekkert borg-
að fyrir rafmagnið heldur þarf hún
að fá greitt með því til að geta borið
sig miðað við markaðsverð á kís-
ilmálmi um miðjan nóvember.
En hvernig má þá skýra það að
stjórn verksmiðjunnar skuli þrátt
fyrir þetta hafa Iagt til að haldið
yrði áfram? Er skýringanna að leita
í því sem ég nefndi í upphafi um
hve torvelt getur reynst að endur-
meta viðhorf sín, jafnvel í ljósi ný-
rrar og áþreifaniegrar reynslu. Er
ókleift að rokka við stóriðju-
draumsýninni? Hefur stjórnin
hagsmuna að gæta í því að áfram
verði haldið? Ekki veit ég það - en
auðvitað missir hún kaupið sitt ef
liætt verður við allt saman. Og það
fékk hún raunar að ákveða sjálf
eins og rakið hefur verið í blaðafr-
egnum. Þarna höfum við nefnilega
eignast nýja Kröflunefnd, þing-
kjörna stjórn stórfyritækis sem rás-
ar í lausum taumi með miljónir úr
ríkissjóði.
Er þá líka vonlítið að alþingi taki
raunsæja ákvörðun í þessu máli?
Því er heldur ekki létt að svara en
efasemdir og gagnrýni sem kom
fram í umræðum um frumvarpið á
verðviðmiðun verkefnisstjórnar-
innar, nauman tíma sem alþingis-
mönnum gafst til að athuga málið
o.fl. gefur vonir um að raunsærra
mat en fyrr kunni að vera í vænd-
um. Raunar komu fram í þessum
umræðum stórar efasemdir um
stóriðjupólitíkina yfirleitt, m.a.
meginforsendur hennar. Stefán
Jónsson alþingsmaður, sagði t.d. í
lokaumræðum í efri deild þann 7.
maí: „Ég held að það sé nauðsyn-
legt fyrir okkur, þegar við erum
að hugleiða uppbyggingu á iðnaði
sem tengdur er málmframl-
eiðslunni, að reyna að gera okkur
grein fyrir því, hvort það sé með
líkindum að þessari kreppu ljúki
raunar senn, hvort hún sé af santa
toga spunnin og hin fyrri kreppuf-
yrirbæri sem sunt hver hafa reynst
iðnþróuðunt þjóðum býsna hættu-
leg. Ég vil heyra rökstudda ástæðu
fyrir því, að við getum veðjað á
það, að þessu kreppufyrirbæri,
sem er staðreynd, en við höfum
ekki skilgreint, ljúki fyrir tilstuðlan
- við skulum segja; æðri máttarv-
alda eða fyrir einhvers konar tilvilj-
un. Ég vil heyra skynsamlegan rök-
stuðning fyrir því að við eigum að
sigla inn í þennan sorta og hætta
þar miklu til að komast út úr hon-
um einhvern veginn hinum
megin." (Alþingistíðindi - um-
ræður, 25.h. 1981-82).
Ég tel afar mikilvægt og í hæsta
máta tímabært að revnt sé að verða
við þessari kröfu. Allt of lengi hef-
ur sérfræðingum á tæknisviði,
stjórnarmönnum og framkvæmda-
stjórum í stóriðjunni og ýmsum
fulltrúum stjórnarflokka sem um
þetta mál fjalla, haldist uppi að tala
og skrifa um „kreppu" og „lægð"
án þess að sæta gagnrýni og þurfa
að skýra mál sitt nánar. Við höfum
ekki efni á frekari undanskotum og
orðhengilshætti í þessum efnum.
Mönnum ætti að vera orðið ljóst
fyrir löngu að við erum ekki stödd í
einhverri venjulegri kreppu eða
lægð heldur erum við stödd á tíma-
mótum. Við erum á leið út úr hag-
vaxtarskeiði iðnríkjanna og á leið
inn í nýtt skeið þar sem ailt aðrar
forsendur og aðstæður ríkja. Og
skal nú vikið að því í stuttu máli að
lokum.
11
Að skilja
nýja tíma
Hið liðna hagvaxtarskeið
iðnríkjanna einkenndist eins og
kunnugt er af sóun hráefna og ork-
ulinda, sívaxandi mengun og
aukinni velmegun ríkra þjóða
þannig að bilið ntilli þeirra og fá-
tæku þjóðanna jókst. Iðnveldin
réðu lögum og lofum á markaði
sem teygði sig um allan heim. Sí-
vaxandi frantleiðsla byggðist á
fjöldaframleiðslu í stórum stíl.
samþjöppun vinnuaflsins í þétt-
býli, tæknilegum framförum og
jafnvægi milli framboðs og eftir-
spurnar jafnt á vinnuafli og varn-e
ingi. Óbifandi trú á hagkvæmni
stærðarinnar. hraðans og samræm-
ingarinnar ríkti þangað til táknin
um að lengra yrði ekki kontist á
þessari braut fóru að skýrast frá ári
til árs um og eftir 1970.
Tákn nýrra tíma voru ntarg-
slungin og verður fátt eitt nefnt
hér. Þau birtust í uppreisnaranda
hjá ungu kynslóðinni og vaxandi
andlegri vesöld fólks í ofhlöðnum,
menguðum stórborgum. Olíu-
löndin sendu frá sér skýr boð um að
nýir tímar væru framundan. Hætt
var við stór. dýr og orkufrek verk-
efni eins og hljóðfráar farþegaþot-
ur. Markaðirnir fylltust. jafnvægið
raskaðist og atvinnuleysi í iðnríkj-
unum óx ár frá ári. Fátækar þjóðir
gátu ekki keypt framleiðsluvörur
jteirra fremur en fyrr. Ný tækni jók
afköst og sjálfvirkni í iðnaði og
fjölgaði að sínu leyti atvinnu-
leysingjum. Verðlækkanir, undir-
boð og dulbúið viðskiptastríð
fylgdi í kjölfarið.
Þessi þróun hafði sín áhrif á það
að stóriðjudraumar íslendinga
gátu ekki ræst. En fleira, sem ein-
kennir það skeið sem nú er að
byrja, hefur haft sín áhrif á það.
Við höfum veðjað á stál og ál -
ntikilvæg og eftirspurð efni á liðnu
skeiði. En nú eru aðrir tímar og
eftirspurnin beinist að nýjum efn-
um sent ekki eru orkufrek í frant-
leiðslu, léttari og meðfærilegri efn-
um. Auk þess er áhersla lögð á
endurnýtingu sem að sínu leyti
dregur úr eftirspurn. Samhliða
þróun örtölvutækninnar hefur auk
þess sent áður er nefnt orðið unnt
að komast af með minna efni í tæki
og vélar um leið og afköst þeirra
vaxa og orkunotkun ntinnkar. Þró-
un þessarar tækni leiðir líka til sam-
skiptamöguleika sem geta að ein-
hverju leyti dregið úr notkun bíla
auk þess sem sívaxandi kostnaður
af rekstri þeirra dregur úr eftir-
spurn bæði eftir þeim og gömlu
málmunum.
Þetta er ekki tímaritsgrein svo að
ég verð að láta hér staðar numið,
þótt gaman væri óneitanlega að
fjalla nokkru nánar um breytt lífs-
skilyrði og ný viðhorf sem hljóta að
móta framtíðina. Fjalla um ýinsar
jákvæðar hliðar þeirra, möguleika
á að lifa betra lífi þótt úr minna
verði að spila. Kannski við látum
stjórnmálaleiðtogum nýrra tíma
það eftir. Þeir hljóta að fara að
birtastásviðinuúrþessu. Meðnýja
draumsýn.
Sú samtvinnaða stóriðju- og
stórvirkjanastefna sem hefur verið
fylgt ber vott unt skilningsleysi á
mörgum grundvallareinkennum á
tækni- og þjóðtelagsþróun vorra
tíma. Það ætti að vera orðið ljóst
fyrir löugu að á þeirri leið munu
engir velmegunardraumar rætast -
hún liggur nefnilega norður og nið-
ur.
AUGLÝSING
Gaman i Ólátagarði.
PRÚTTAÐ AF MIKLUM MÓD
Það fer sennilega fram hjá fáum er
aka Armúlann þessa dagana að
eitthvaö mikið gengur á í Blossa-
húsinu.
Húsið er baöað í flóðljósum og risa-
stór skilti gefa til kynna að þar sé
Partner-verksmiöjuútsalan til húsa.
Þessi árlegi viöburöur er þekktur
meðal borgarbúa og þegar ljósmynd-
arinn slæddist þar inn einn óveðurs-
daginn í vikunni var þar sannarlega
líf í tuskunum.
Hressir afgreiðslumenn voru á
þönum og viðskiptavinir skoðandi og
mátandi hinn fjölbreytta fatnað sem
þarna eraöfinna.
A borði í miöjum salnum er hrúgan
gamalkunna, samansafn af alls kyns
fatnaði sem hefur að sögn afgreiöslu-
manna þann eiginleika að minnka
ekkert þrátt fyrir góðan vilja vip-
skiptavinanna sem sumir bera burt
fangfylli fyrir lágar upphæðir.
Og orðaskiptin í kringum hrúguna
minna stundum á markað í sólar-
löndum því aö þarna er prúttaö af
miklum móð.
„Peysa á 45 kr. það er allt af dýrt,”
segir ein á besta aldrei sem greini-
lega kann listina.
„Já, en þetta er ull og kostaöi
ábyggilega 700 kr. fyrir jólin," reym-
ir afgreiöslumaöurinn að malda í
móinn.
„Hvað er þetta ekki útsala?” segir
konan,” ég skal borga 25 krónur fyrir
hana.”
„40", segir afgreiöslumaðurinn og
að lokum er sæst á 35.
„Af hverju eru sniðin svona mörg?”
spyr ung kona meö fangið fullt af
buxum sem afgreiöslumaðurinn vill
endilega fá hana til að máta.
„Smekkurinn er misjafn og svo er
fólk ekki allt eins í laginu,” segir
afgreiðslumaöurinn og ýtir þeirri
ungu inn í einn mátunarklefann.
„Og ég vil aö þú finnir þitt óska-
snið,” bætir hann við
„Hvernig eru þessar buxur
gallaðar?” spyrja tveir vinnufélagar
við borðið meö gölluðu buxunum.
„Þetta er nó eiginlega eingöngu
útlitsgallar,' svarar afgreiöslu-
maður, , i oft eigum viö mjög erfitt
með að luina gallann, en það er búið
aö taka Partner merkið af buxunum
og það þýðir að þær hafi ekki komist í
gegnum gæðaeftirlitið. Það er jú
ekkert til sem heitir gallaöar
Partner buxur,” bætir hann svo við.
Þeim hefur svo sannarlega tekist að
flytja meö sér andann úr skúrnum á
bak við gamla Litavershúsið og við-
skiptavmirnir virðast ekki una sér
síður á nýja staðnum.
Og þetta á ekki hvað síst viö börnin
sem nú hafa fengið skemmtilegt
leiksvæði með bókum og blöðum og
kafbátsturni sem nýtur mikilla
vinsælda. Þar una þau sér vel á
meðan þeir fullorðnu fást við sín
áhugamál.
Partner verksmiðjuútsalan er opin
í dag —laugardag — kl. 10—19.
Gallaðar buxur og ógallaðar. Og
prisarnir við allra hæfi.