Helgarpósturinn - 25.08.1983, Qupperneq 5

irinn Fimmtudagur 25. ágúst 1983
5
— fyrri grein
eftir Kristínu Ástgeirsdóttur
Myndir: Jim Smart
stað og skólakerfið hefur tekið verulegum
breytingum.
Þegar litið er yfir framhaldsskólana í dag,
blasa við nýir skólar víða um land, fleiri eru
í uppbyggingu og stærðirnar eru allt frá litlum
skólum eins og Kvennaskólanum í Reykjavík
upp í risa eins og Fjölbrautaskólann í Breið-
holti með ótal brautir og fleiri hundruð
nemendur.
Flóð inn í skólana
Á sjöunda áratugnum óx ásókn í „æðri“
menntun til muna. Þróunin var hæg í fyrstu,
en síðan skall flóðbylgjan á menntamálaráðu-
neytinu óviðbúnu. Ef stjórnvöld hefðu verið
vakandi við menntun þjóðarinnar hefði mátt
sjá skriðuna fyrir, því nákvæmlega það sama
gerðist í öllum iðnaðarþjóðfélögum í kjölfar
„velferðarþjóðfélagsins“ og það nokkru fyrr
en hér. En fyrirhyggja er ekki meðal æðstu
dyggða íslendinga og nægir að nefna hús-
næðismálin sem annað dæmi um þann skort.
Norðmenn voru t.d. viðbúnir menntabylgj-
unni og höfðu þegar mótað menntastefnu áð-
ur en dyrunum var hrundið upp. Hér hrukku
stjórnvöld upp við það að gömlu skólarnir
gátu ekki lengur tekið við öllum þeim sem
æsktu inngöngu. Kröfur um aukna menntun
komu t.d. fram í gífurlegri aðsókn að
Kennaraskólanum sem var einn fárra skóla
sem opnaði hlið sín fyrir nemendum sem
höfðu lokið gagnfræðaprófi með ákveðinni
lágmarkseinkunn. Um tíma lá við að flæddi
út úr skólanum og komst nemendafjöldinn
nálægt 1000 um 1970 (nú eru um 360 nemend-
ur i Kennaraháskólanum). Framhaldsdeildir
voru stofnaðar víða um land sem opnuðu
þeim leiðir sem ekki höfðu tekið landspróf.
Menntaskólinn við Hamrahlíð var reistur og
hóf störf 1966, Menntaskólinn við Tjörnina
þremur árum síðar og síðan hver skólinn á
fætur öðrum. Árið 1963 eða fyrir 20 árum
útskrifuðu fjórir skólar stúdenta, nálægt 300
á ári, en nú útskrifa a.m.k. 19 skólar stúdenta
og fjöldi þeirra sem útskrifast hefur næstum
því fimmfaldast.
Framhaldsmenntun
fyrir alla
Ástæðurnar fyrir þessari fjölgun eru ef-
laust margar, þar má nefna bættan efnahag á
sjöunda áratugnum sem gerði fleirum kleift
að mennta börn sin (og ungu fólki auðveldara
að vinna fyrir námskostnaði), stóraukin
námslán upp úr 1970, góðir tekjumöguleikar
háskólamenntaðra manna (sumra), þörf
vinnumarkaðarins fyrir menntað fólk, nýjar
menntunarleiðir og síðast en ekki síst löngun
eftir menntun. Þá má nefna að á þessum árum
urðu kröfur um jafnrétti til náms háværar og
birtust t.d. í baráttu námsmanna fyrir betri
námslánum sem næðu til allra framhalds-
skólanema. Enn má nefna stefnuyfirlýsingu
Evrópuráðsins um framhaldsmenntun fyrir
alla og setningu grunnskólalaganna 1974.
Þar kom að stjórnvöld sáu að við svo búið
mátti ekki standa. Ákveðið var árið 1974 að
setja nefnd á laggirnar til að semja frumvarp
til laga um samræmdan framhaldsskóla.
Staðreyndin var sú að námsskrár voru ekki til,
kennarar urðu (og verða) sjálfir að útbúa sitt
námsefni, enda er stunduð meiri háttar náms-
bókaútgáfa innan veggja skólanna. Skólarnir
þróuðust hver í sína áttina, tengslin við skól-
ana efst í píramídanum, Háskólann og
Kennaraháskólann voru nánast engin. 1973
var samþykkt heimild á alþingi til stofnunar
fjölbrautaskóla. Það má því segja að þegar
þjóðhátíðarárið rann upp (1100 ára byggð í
landinu og allt það) og nefndin tók til starfa,
var framhaldsskólakerfið orðið æði fjöl-
skrúðugt, með menntaskóla af gömlu gerð-
inni, tilraunaskóla eins og M.H. framhalds-
deildir, fjölbrautaskóla og sérskóla af ýmsu
tagi að ónefndum tækniskólanum, sem líka
opnaði leiðir upp í Háskólann.
Raunasaga
Framhaldsskóla-
frumvarpsins
Framhaldsskólafrumvarpið var lagt fram
1977, en dagaði uppi. Aftur kom það fram í
dagsljósið vorið 1978, en komst ekki til
umræðu. Enn á ný var það lagt fram á þingi
í des. 1978 af þáverandi menntamálaráðherra
Ragnari Arnalds. Eftir áramótin ’79 kom það
úr nefnd, og þá átti að koma því í gegnum
þingið, en það tókst ekki.
Eins og menn muna sprakk ríkisstjórnin
haustið 1979 og eftir það fréttist ekkert til
framhaldsskólafrumvarpsins fyrr en Ingvar
Gíslason fyrrv. menntamálaráðherra lagði
það fram nokkuð breytt í eigin nafni sl. vor, en
það komst ekki á dagskrá hins háa alþingis.
Skoðanir manna voru að sjálfsögðu skiptar
á margnefndu frumvarpi, hér skulu birtar
tvær sem spegla hluta þeirrar umræðu sem fór
fram um málið. Ragnar Arnalds sagði þegar
hann fylgdi frumvarpinu úr hlaði: „Svo vikið
sé að því frv. sem fyrir liggur, þá verður fyrst
fyrir að spyrja hver séu meginrökin fyrir þessu
frv. Ég held að svarið sé einfaldlega það, að
núverandi framhaldsskólakerfi svari ekki
tímans kalli. Námsframboð er oft einhæft,
námsbrautir einangraðar og lokaðar og
nemendur, sem taka ranga ákvörðun i önd-
verðu, eru lokaðir inni i blindgötu og verða að
byrja allt framhaldsskólanám frá byrjun, ef
þeir ætla sér að skipta um nám. Auk þess má
á það benda að hin skörpu skil milli bóknáms
og verknáms gera siðarnefnda námið annars
flokks. M.ö.o.: verknámið er vanrækt, snið-
gengið bæði af nemendum og fjárveitinga-
valdií1 (Alþingistíðindi 11. hefti 1978-79, bls.
2165)
Sighvatur Björgvinsson fyrrv. alþingismað-
ur ræddi menntabylgjuna á þinginu 1979 og
sagði þá m.a.: „Nú er það að sjálfsögðu alveg
ljóst að með þeim breytingum sem gerðar
voru með setningu grunnskólalaganna og að
mínu viti voru margar til góðs, en aðrar mjög
til ills, hefur brotist fram mikil alda nemenda
sem sækja inn í framhaldsskóla, en fram-
haldsskólarnir hafa átt erfitt með að taka við.
Að margra fróðra manna sögn hefur sú alda,
þó hún væri ansi stór ekki að sama skapi verið
rishá að gæðum. Því hefur svo farið, að fram-
haldsskólakerfið hefur hálfvegis kaffærst í
þeirri öldu nemenda sem sprottið hefur af
grunnskólakerfinu, — nemenda sem eru á
margan hátt vanbúnir til að stunda hið hefð-
bundna nám í framhaldskólakerfinu eins og
það er og hefur verið“.... og síðar: ,,..svo virð-
ist vera, að fróðra manna sögn, að námsgetu
og námsundirbúningi þeirra nema, sem fara
til náms í æðri skólum hefur stórlega hrakað.
Ég held að þessi árangur grunnskólalaganna,
ef árangur má kalla, hvað sém annað má um
þau segja, sé næsta óumdeildur meðal skóla-
manna a.m.k. í bóklegum skólum framhalds-
skólastigsins og á æðri skólastigum"
(Alþingistíðindi 24. heft 1978-79 bls. 4810)
Jafnrétti til náms
Frá því að þessi orð voru sögð hefur mikið
vatn runnið til sjávar og margt af því sem
frumvarpið átti að lögfesta er komið til fram-
kvæmda, eftir stendur að heildarstefna hefur
ekki verið mörkuð. En hvaða menntastefnu er
hægt að lesa út úr þessu frumvarpi sem allir
flokkar áttu hlut að? Einkum þá að tryggja
öllum jafnrétti til náms. Hugmyndin er greini-
lega að gera bóklegri og verklegri menntun
jafn hátt undir höfði, með því að koma sem
flestum greinum undir þak framhaldsskólans
og opna sem flestar leiðir til starfs og mennt-
unar. Meinið er að með frumvarpinu er nú
verið að |oma skikki á ástand sem þegar er
ríkjandi, en ekki verið að spá í framtíðina og
gera sér grein fyrir nýjum þörfum sem kunna
að vera í sjónmáli. Örlög frumvarpsins á þingi
bera þess vott að menn eiga í erfiðleikum með
að taka á málinu. í umræðunum kemur fram
að í upphafi voru allir flokkar inni á hug-
myndinni um samræmdan framhaldsskóla
sem veitti sem flestum góða almenna mennt-
un, en þegar fram í sótti fóru efasemdir að
sækja að þingmönnum. Sem dæmi má nefna
að Vilmundur Gylfason og Einar Ágústsson
fluttu tillögu um það að skólar eins og
Menntaskólinn í Reykjavík og Menntaskólinn
á Akureyri skyldu starfa áfram að fyrirmynd,
rótgróinna menntaskóla.
Víkur þá sögunni til Háskóla íslands.
Þenslan í menntakerfinu hefur að sjálfsögðu
ekki farið fram hjá Háskólanum, heldur hef-
ur hann mætt aukinni aðsókn með nýjum
kennslugreinum, fjölgun kennara, nýjum
byggingum og takmörkunum á fjölda
nemenda í einstakar greinar. Þar má nefna
læknisfræði, sjúkraþjálfun o.fl. og hvað eftir
annað hafa komið upp umræður í Háskóla-
ráði um fjöldatakmarkanir.
Allt að springa
Halldór Guðjónsson kennslustjóri Há-
skólans sagði að erlendis t.d. í Bandaríkjun-
um væri hlutverk háskóla skilgreint þannig að
þeir ættu að stunda rannsóknir, miðla
vísindalegri þekkingu og þjóna samfélaginu.
Fyrstu tveimur atriðunum er reynt að fram-
fylgja hér, en hvað varðar þjónustu er hún
nánast engin. Það fer enginn svo glatt upp í
Háskóla og lætur gera fyrir sig rannsókn á
einu eða öðru, til þess eru engar aðstæður.
Á sínum tíma var unnin mikil skýrsla um
hlutverk háskólans, þróun hans og starfsað-
ferðir (1969). Það er eina tilraunin sem gerð
hefur verið um árabil til að gera sér grein fyrir
þörfum skólakerfisins en nú vinnur svokölluð
þróunarnefnd að nýrri stefnumótun fyrir
Háskólann. Hún á að skila áliti um næstu ára-
mót.
Engar spár eru til um þörfina á menntuðu
fólki, nánast má segja að framboð og eftir-
spurn ráði því hvert fólk leitar sér menntunar.
Ekkert er gert til að beina nemendum inn á
vissar brautir t.d. með námskynningum. Eina
stýritækið er stúdentsprófið og þær tak-
markanir sem kennarar setja hver í sínu fagi.
Stefnan sem tekin var í skýrslu háskóla-
nefndarinnar var aukin áhersla á raungreinar,
kennsluháttum var breytt með einingakerfi og
nám var stytt.
En hvað gerðist? Nemendum fjölgaði meira
en ráð var fyrir gert, húsnæði skólans er löngu
orðið allt of lítið og nemendur þeytast út um
allan bæ til að komast í tíma. Ríkið neitar að
bæta við nýjum stöðum, sem hefur leitt til
þess að stundakennarar halda uppi óeðlilega
stórum hluta kennslunnar eða rúmlega 50<7o.
Bent hefur verið á að öll þessi stundakennsla
komi niður á gæðum námsins, en allt kemur
fyrir ekki, háskólinn er i fjársvelti og verður
að afla framkvæmdafjár með happdrætti sem
örugglega er einsdæmi í heiminum. Á níu
árum hefur háskólanemum fjölgað úr um það
bil 2400 í rúmlega 4000. Hvernig á að bregðast
við? Megum við eiga von á atvinnuleysi meðal
menntamanna líkt og gerst hefur á Norður-
löndunum. Víst er að ekki verður hægt að
halda áfram að dæla fólki upp í Háskólann án
þess að búa skólanum viðunandi aðstæður.
Og jafnvíst er að þörf er á stefnu sem er í
samræmi við þróun og þarfir þjóðfélagsins.
Sú stefna virðist ekki vera fyrir hendi.
ká
Heimildir: Frumvarp til laga um framhaldsskóla,
Reykjavík 1978, einnig frumvörpin frá des. ’78 og
mars ’83.
Alþingistíðindi: umræður, 11, 23. og 24. hefti
1978-79.
Skýrsla um menntamálaráðuneytið, maí 1978.
Auk þess samtöl við kennara, rektora, skólameist-
ara, lektora, starfsmenn Háskólans og Kennara-
háskólans.
INVITA
= þægindi og gæði
Bjóðum nú
dagsektir
ef umsaminn
afhendingardagur stenst
ekki á sérsmíðuðum
eða stöðluðum
Invita innréttingum.
Yfir 40 mismunandi
tegundir.

ER FRÁ
ENGLAIMDI
MEÐ STÁLBOTNI.
PÓSTSENDUM.

KLAPPARSTÍG 27,
SÍMI19910.