Helgarpósturinn - 25.08.1983, Blaðsíða 15

15
p&sturinn_ Fimmtudagur 25. ágúst 1983
Myndlist í New York:
Sértu ekki búinn aö
meika jDaö þrítugur,
ertu buinn aö vera
Ishtar heitir þetta verk og er eftir Jean-Michel Basquiat.
Flestir, sem einhver afskipti
hafa af myndlist, telja að hún hafi
breytt gersamlega um svip síðustu
fimm ár. Hún er meira áberandi í
daglegu lífi, hraðinn hefur vaxið,
umsvifin kringum listina eru
meiri en nokkru sinni fyrr. Það
eru fleiri listamenn, safnarar,
kaupendur, sölumenn, umboðs-
menn og gagnrýnendur. í stuttu
máli, allt er miklu fyrirferðar-
meira en áður.
List er mikil markaðsvara. Hún
hefur náð viðurkenningu sem
hluti af daglegu lífi. Það þykir
orðið fínt að vera listmálari.
Aldrei fyrr hafa svo margir skoð-
að myndlist, söfnin og galleríin
eru troðfull alla daga, og áhorf-
endum fjölgar stöðugt.
Yngri og yngri listamenn ná
frægð og frama, tvítugir eru þeir
á toppnum, en það var óhugsandi
fyrir tíu árum. Dæmi um
listamenn eins og David Salle, Jul-
ian Schnabel, Robert Longo og
Cindy Sherman, öll um þrítugt,
og Keith Haring og Jean-Michel
Basquiat, sem eru rétt rúmlega
tvítugir, sýna að listamenn hafa
nú tækifæri til að ná frægð mjög
ungir.
Mjög miklir peningar eru í velt-
unni. Málverk eftir Julian
Schnabel renna út á sextíu þúsund
dollara, og áhuginn fer vaxandi.
Hvað þýðir þetta fyrir listina
sjálfa? Það er útbreidd skoðun,
að miklir peningar, stjörnudýrk-
un og heimsfrægð annars vegar
og list hinsvegar fari ekki saman,
og ef svo sé, hljóti listin að Iáta í
minni pokann.
Það er vafalaust, að hinn mikli
þrýstingur, sem ungir listamenn í
New York verða að þola, hefur
orðið sífellt meira ógnvekjandi.
Meðan fjölmiðlar bíða óþolin-
móðir eftir næstu stjörnu og safn-
arar standa í biðröðum eftir verk-
um, sem enn hafa ekki verið gerð,
er hætta á að listamenn verði að
framleiðsluvél fyrir markaðinn.
Timothy Woodman, þrjátíu og
eins árs, segir: „Þú ert uppgötvað-
ur, þú ert notaður, þú ert búinn að
vera“.
Frá 1960 og fram yfir 1970 var
rikjandi fagurfræðileg hreintrú-
arstefna í myndlist. Hlutverk list-
arinnar var listin, listin fyrir list-
ina. Nú er þessi stefna aðeins ein
af mörgum. Með nýja expression-
ismanum, sem kom upp samtímis
í Bandaríkjunum, á Italíu og í
Þýskalandi, urðu myndefni, sjálf-
sprottnar hugmyndir og löngun til
að mála, meginatriði listarinnar á
ný, á hráan og grófan hátt. Nú er
hægt að mála hvað sem er, og
hvernig sem er. Hinsvegar, með
þessu frelsi,verða fagurfræðilegar
hugmyndir lítils virði.
Spurningin er: Er mögulegt, við
þessar aðstæður, að skapa lista-
verk með tilgangi og þeirri ögun,
sem nauðsynlega þarf og alltaf
hefur fylgt góðri list? Getur lista-
maður á toppnum, með öllu sem
því fylgir, skapað listavérk af ein-
lægni og án hégóma?
Enginn hópur hefur jafn mikla
þörf fyrir að velta fyrir sér þessum
spurningum og listamennirnir
sjálfir. Þeir eru gagnrýndir hart,
grunaðir um græsku. Er ekki yfir-
borðsmennskan allsráðandi?
Robert Motherwell er sextíu og
átta ára gamall abstrakt express-
ionisti af New York skóla. Hann
segir: „Það skortir alla vand-
virkni nú, allt er látið koma af
sjálfu sér, það vantar skýra hugs-
un, menn eru búnir að gleyma
hvað list er“.
David Salle er þrjátíu ára, einn
af frægustu ný-expressionistun-
um. Hann segir: „Menningin er
ekki einlit. Hún er sífellt að breyt-
ast. Einkennandi fyrir ameríska
list, andstætt evrópskri, er hug-
myndin um að túlka sjálfan sig
allt frá byrjun. Þetta var stefna
New York skóla frá upphafi. Þetta
er mikilvægt framhald, ekki út-
þurrkun á fyrri tíma starfi og hug-
myndum“.
En það eru ekki margir, sem
komast til frægðar og frama,
hlutfallslega ekki fleiri en áður.
Af opinberum skýrslum má sjá,
að í New York borg búa fjörutíu
til níutíu þúsund listamenn.í fjög-
ur hundruð galleríum víðsvegar í
borginni geta sýnt um það bil sex
þúsund listamenn á ári. Af þess-
um sex þúsundum eru kannski
tuttugu, sem slá í gegn. Sam-
keppnin er geysihörð. Sértu ekki
búinn að „meika það“ um þrí-
tugt, ertu búinn að vera.
David Reed, þrjátíu og fimm
ára, segir: „Ég hélt að ég gæti
komið hingað og unnið að list
minni án þess að taka þátt í þessu
kapphlaupi. Það var hægt áður.
Nú er annaðhvort að gera stóra
hluti og ná frægð, eða hætta. Or-
sökin liggur í listaverkamarkaðin-
um. Hann heimtar eitthvað sem
selst“.
Jean-Michel Basquiat er nýj-
asta stjarnan í myndlistar-
heiminum í New York. Hann
málaði áður á vagna neðan-
jarðarlestarinnar í borginni.
Sumir kunna þessu vel. Mark
Tansey, þrjátíu og fjögra ára, seg-
ir: „Þessi samkeppni á við mig,
hún örvar mig, hún er spenn-
andi“.
David Salle: „Ég trúi því að
þrýstingurinn komi frá sjálfum
mér, ekki frá umhverfinu. Ég trúi
því ekki, að neitt hafi breyst í
kröfunum um að skapa góða list,
og þau skref sem þarf að stíga til
að ná því marki eru þau sömu og
áður“.
Julian Schnabel, þrjátíu og eins
árs: „Allir miklir listamenn skapa
verk sín af innri þörf, ekki til að
vera í tísku. Mín sambönd eru við
sjálfan mig, ekki utanaðkomandi
öfl“.
En hversu ákveðnir sem lista-
menn vilja vera í því að ráða sjálf-
ir gerðum sínum, eru margir á
þeirri skoðun að frami og framtíð
listamanns sé nú í höndum þeirra,
sem kaupa, selja og sýna listaverk.
„Það voru áður listamenn og
gagnrýnendur, sem ákváðu orð-
stír listamanns. Nú eru það sölu-
menn og forstjórar listasafna“, -
segir Elaine de Kooning, einn af
virtustu og þekktustu málurum í
New York um þrjátíu ára skeið.
„Áratugurinn 1960-70 var
tímabil gagnrýni. Nú er tímabil
kaupmennsku“, segir William
Túcker.
En það er annað hljóð í
strokknum hjá þeim, sem eru í
sviðsljósinu. „Ég hef ótakmarkað
traust á sölumanni mínum“, segir
Susan Rothenberg, þrjátíu og átta
ára.
David Salle: „Sölumenn ráða
engu. Þeir kaupa og selja það sem
framleitt er. Ef listamaður lætur
þá hafa áhrif á sig, er hann ekki
mjög sterkur eða ákveðinn".
Það er greinilega mikill skoð-
anamunur milli kynslóða. Eldri
listamenn eru afar tortryggnir,
sérstaklega vegna þess hve margir
þeirra, sem náð hafa frama, eru
ungir.
„Skáldið W.H. Auden sagði að
til fertugs væru menn að safna
nógu miklum aðföngum til að
vinna úr eftir það. Ég held að það
sé rétt“, segir Robert Moskowitz,
fjörutíu og átta ára málari.
„Fólk, sem er fætt eftir að at-
ómsprengjan kom til sögunnar,
hefur alist upp i allsnægtum. Það
hefur horft á heiminn gegnum
sjónvarpið. List þess hefur engar
rætur, hvorki í nútímaveruleik né
sögulegum staðreyndum“, segir
Robert Motherwell.
En unga fólkið, sem hefur séð
allar framavonir sínar rætast, er á
öðru máli.
Robert Longo, þrjátíu ára:
„Listamenn eru gæslumenn
menningarinnar. Ég hugsa mikið
um mannleg verðmæti. Mér
finnst ég sé að hjálpa til að auka
menningu minnar kynslóðar, og
ég velti fyrir mér lífinu og ástand-
inu nú“.
Susan Rothenberg: „Ég held að
góðir listamenn leggi mikið á sig
til að gera góð verk. Ég sé ekki
nein merki um léleg vinnubrögð í
verkum þeirra. En þegar þeir hitta
í mark, þá hitta þeir í mark“.
Heimild: „The New York Tim-
es, Arts and Leisure“, 15. maí,
1983.
Samantekið og þýtt: Ragna
Hermannsdóttir.
VAGN + KERRA
PÖSTSENDUM.
KLAPPARSTÍG 27,
SÍMI 19910.
VANTAR PIG VARAHLUTI
í Honda, Mazda, Mitsubishi eöa Toyota?
Nú eru tvær|HÉ^| verslanir, á
Akureyri og í Reykjavík og þaö
sem meira er þaö er sama verd
fyrir noröan og sunnan
Býöur nokkur betur.
Kúplingar
Kveikjukerfi
Startarar
Altinatorar
Vatnsdælur
Tímareimar
Viftureimar
Olíusíur
Loftsíur
Bensínsíur
Þurrkublöö
Ventlalokspakkningar.
Hvergi hagstæðara verð.
VAPAHLUT1R
í ALLA JAPANSKA BÍLA
NP VARAHLUTIR. Ármúla 22-105 Reykjavík. Sími 31919
DRAUPNISGÖTU 2, 600 AKUREYRI. SÍMI 26303.