Helgarpósturinn - 25.08.1983, Qupperneq 20
Fimmtudagur 25. ágúst 1983 ” Jpósturinn
eftir Kristínu
Astgeirsdóttur
mynd: Jim Smart
20
/
A verkstœbinu hjá
Ríkharö Hördal
Langaði
að vinna með
höndunum
Morkinskinna. Manni dettur í hug gamall mabur sem ligguryfir lúnum handrit-
um og lcetur nibandi vötn tungunnar streyma um hugann, eða rýnir í orðin í leit að
fornum höfundi. En nei, við erum ekki á handritaslóðum, engin Njála eða Egla.
Morkinskinna er nafn á verkstœði hér í borg þar sem gert er við málverk, teikningar,
bœkur og sitt hvað fleira. Það eru þeir Rikharð Hördal og Hilmar Einarsson sem
þarna rýna í liti og paþpír. Þegar inn er komið blasa við myndir eftir Kjarval og
Gunnlaug Blöndal, uppi á vegg hanga tvœr myndir sem Einar Ben. keypti afHvítár-
vallagreifanum þegar eignir hans voru boðnar upp fyrir löngu síðan. Onnur myndin
er tilbúin, hrein og skýr, en hin er flögnuð og dauf.' Ofan í skúffu eru fleiri verk eftir
Kjarval sem biða viðgerða og í bakherbergjum má sjá altaristöflu.
Það er Ríkharð sem ég ætla að hitta, hann
hefur málverkin á sínum snærum og mér leik-
ur forvitni á að vita hvernig málverk sem í
mínum augum eru nánast ónýt verða að feg-
urstu myndlist í höndum hans.
RómaÖir Vestur-
/
Islendingar
Ríkharð er frá Kananda, af íslensku bergi
brotinn í báðar ættir. Afar hans og ömmur
fluttu vestur endur fyrir löngu og settust að
nálægtWinnipeg, Hann er sem sagt einn af
þessum rómuðu Vestur-íslendingum sem
varðveitt hafa menningu landsins og tungu,
eða hvað?
„Það var margt fólk af íslenskum ættum í
grennd við okkur og við vissum sitt hvað um
Island, heyrðum þjóðsögur og söngva, en
heima hjá okkur var alltaf töluð enska. Þegar
menn eru að draga upp myndir af lífi Vestur-
íslendinga er rómantíkin alls ráðandi. Það er
ekkert merkilegt við það að verðveita tungu
og menningu heimalandsins, það gera öll
þjóðarbrot í Kanada meira og minna, Þjóð-
verjar, Kínverjar og fleiri. Þegar fslendingar
hugsa um vesturfarana muna þeir eftir gömlu
skáldunum Stefáni G. og Guttormi J. Gutt-
ormssyni, en það eru margir Vestur-íslending-
ar sem eru að skrifa bækur og yrkja, en þeirra
er aldrei getið, þeir eru þó líka að skapa menn-
ingu”.
— Nafnið Hördal, hvernig er það til kom-
ið?
„Föðurafi minn var frá Hóli í Hörðudal og
hann kenndi sig við dalinn”.
— Hvernig stóð á því að þú tókst þig upp,
gerðist austurfari og hélst til íslands?
„Ég tók BA próf í sögu og ensku í Kanada og
las auk þess íslenskar bókmenntir. Ég fékk
styrk til að fara til íslands í eitt ár, en þau erui
að verða 14. Ég fór í Háskólann að læra
íslensku og tók þar próf fyrir útlendinga, fór'
síðan að vinna hjá Flugleiðum og var hjá þeim
í fjögur ár. Þá vann ég á vöktum og hafði góð-
an frítíma, svo að ég ákvað að halda áfram í
enskunni og tók cand. mag. próf. Jafnframt
náminu fór ég að kenna, í Flensborg, Mennta-
skólanum við Hamrahlíð og Háskólanum”.
Leiöur á kennslunni
— Þú hefur verið að nálgast það að verða
virðulegur kennari í framhaldsskóla þegar.
málverkin fóru að leita á hugann, hvað gerð-
ist?
„Ég varð leiður á kennslunni. Mér fannst ég
sífellt vera að gefa án þess að fá nokkuð til
baka.Það var oft erfittað skilja hvað sumir
krakkanna voru að gera i skólanum, áhuginn
var í lágmarki. Ég fór í tíma til Björns Th.
Björnssonar í listasögu, mér til mikillar
ánægju og þá las ég bók um málverk og mál-
verkaviðgerðir. Mig var farið að langa að
vinna eitthvað með höndunum, ekki að liggja
eilíft yfir bókum. Ég kannaði málið og svo fór
að lokum eftir mikið stapp að ég komst í skóla
í Kaupmannahöfn sem kennir viðgerðir á
listaverkum úr ýmsum efnum. Við vorum tvö
frá íslandi á sama tíma, ég og Halldóra
Ásgeirsdóttir sem nú vinnur á Þjóðminja-
safninu.
Segðu mér meira frá þessum skóla og
hvernig náminu var háttað.
„Skólinn skiptist í deildir, ein kennir viðgerð
á málverkum, þ.e. listalínan sem ég var á, ein
kennir viðgerðir á pappír (grafík, handrit,
bækur og teikningar) sú þriðja fjallar um
keramík, textíl, járn, tré, gull silfur og hús-
gögn. Síðan er sameiginleg kennsla í lista-
sögu, efnafræði og sagnfræði þá frá forvörslu
sjónarmiði.
Sú grein fjallar um það sem maður verður
að vita um listaverk á söfnum, t.d. það hvað
rakinn má vera mikill í nágrenni þeirra, hvern-
ig á að setja upp sýningar og hvernig á að
varðveita og geyma listaverk. Hluti af náminu
var vinna á söfnum. Ég vann eitt sumar á
Statens Museum for Kunst í Kaupmanna-
höfn. Það var einmitt sumarið sem kvenna-
ráðstefnan var í borginni og í tilefni hennar
var haldin sýning á kvennalist. Það var verk-
efni okkar að athuga myndirnar áður en þær
voru settar upp og þá lá við að ég missti alla
trú á list kvenna, því þarna voru nánast ekkert
annað en blómamyndir af öllum hugsanleg-
um gerðum. Reyndar var það nánast það eina
sem konur máttu mála fyrr á tímum. Þar til
kom að viðgerðum á myndum Örnu Anker,
hún var ein af dönsku Skagamálurunum.
Seinna sumarið var ég á danska Þjóðminja-
safninu í Brede að vinna við viðgerðir á
miðaldahöggmyndum.
Eftir prófið vann ég í sex mánuði á Munch-
safninu í Oslo og þar sá ég myndir eftir
Munch sem sjaldan sjást opinberlega. Eins
vann ég við uppsetningu á sýningum t.d. á
verkum þýska myndlistarmannsins Horst,
Jansen sem er alveg stórkostlegur listamaður,
ég hafði ekki kynnst verkum hans áður.
Munchsafnið starfar á svipaðan hátt og Kjar-
valsstaðir, það er borgarsafn og sýnir myndir
eftir Munch en er líka opið öðrum lista-
mönnum.
Mynd á heitu borði
—- Hvernig varð svo Morkinskinna til?
„Ég kom heim um síðustu jól og þá fór ég að
kanna atvinnumöguleika. Eg kannaði fyrst
möguleika hjá ríkissöfnum, því mér fannst ég
vera skuldbundinn til að vinna upp í skóla-
gjöldin sem ríkið greiddi. En það var ekki á
dagskrá. Engin staða, engir peningar, engin
aðstaða. Svo það var ekki um annað að ræða
en að koma á fót eigin fyrirtæki. Við Hilmar
tókum tal saman, hann hefur unnið við við-
gerðir á Þjóðskjalasafni, hugmyndin þróað-
ist, við fengum þetta húsnæði hér í Regnbog-
anum, fórum að viða að okkur efni og tækj-
um og síðan opnuðum við í mars og höfum
haft meira en nóg að gera”.
— Hvernig verk koma til ykkar?
„Alls konar verk bæði gömul og ný. Eins og
þú sérð var ég að hreinsa og gera við Kjarvals-
verk í eigu Kópavogskaupstaðar. Þau voru
bæði óhrein og sprungin. Alls konar óhrein-
indi setjast á myndirnar t.d. tóbaksreykur sem
leggur gula slykju á málverkin. Margir
íslensku málaranna notuðu lélegt efni í
blindrammana sem þeir strengdu strigann á,
ramminn vindur upp á sig og það getur orðið
til þess að myndin springur. Það er mikilvægt
að velja gott efni ef myndir eiga að varðveit-
ast”.
— Á hverju byrjarðu þegar þú færð mynd
í hendurnar?
„Fyrst er að skoða myndina vel og vandlega,
kanna hvað er að, síðan að gera prufu til að sjá
hvort hún er óhrein. Ég nota vatn, ammoníak,
spritt og sápu til að hreinsa. Ég prófa mig
áfram, blanda veika blöndu fyrst og styrki
hana svo eftir þörfum. Það verður að athuga
fernisinn og hvort málningin er laus. Ef svo er
verður að festa hana niður. Það er gert á hita-
borði, sérstakt lím er borið aftan á myndina
og síðan verður hún að liggja í dágóðan tíma
áður en hún fer á hitaborðið. Það verður að
fylla upp í þar sem flagnað hefur, gera við
sprungur, blanda liti og mála. Það getur verið
vandi að blanda litinn rétt, því það sem mér
sýnist passa, getur virkað ljósara eða dekkra
þegar myndin kemur í aðra birtu”.
Hvað tekur langan tíma að hreinsa mynd?
„Það getur tekið allt frá einni klukkustund
upp í 10 daga, eftir því hvað er að”.
Myndir úti í bílskúr
Þú sagðir áðan að þið hefðuð nóg að gera,
hverjir koma með myndir til ykkar?
„Við fáum myndir til viðgerðar frá flestum
söfnum hérlendis og frá einstaklingum. Fólk
hefur komið með myndir sem fundist hafa úti
í bílskúr og taldar voru ónýtar, t.d. fengum við
myndir eftir Þórarin B. Þorláksson og
Gunnlaug Blöndal sem fundust í skúr illa
farnar. Við sjáum hér stórkostleg listaverk í
einkaeigu sem almenningur fær aldrei að sjá.
En við gerum líka fleira en að gera við, við
römmum inn og erum að undirbúa innflutn-
ing á vönduðu efni t.d. grafíkpappír”
— Sýnist þér listaverkaeign Islendinga vera
mikil, hefurðu t.d. rekist á verk eftir erlenda
stórmeistara í einkaeign?
„Það er áreiðanlegt að listaverkaeign hér er
gífurleg. Bæði alls kyns verk sem gengið hafa
í ættir mann fram af manni og myndir sem
fólk hefur keypt. Það er mest til eftir íslenska
málara sem vonlegt er, en líka töluvert eftir
Dani. Ég var nýverið að hreinsa mynd eftir
franskan meistara, en ég held að það séu eink-
um grafík og ódýrari verk sem eru til hér eftir
erlenda meistara”.
— Myndir gömlu íslensku málaranna
koma hingað til viðgerða m.a. vegna þess að
þeir notuðu léleg efni, en hvað um listamenn
nú, hugsa þeir nógu vel um hvaða efni þeir eru
með í höndunum?
„Því miður ekki allir. Það er einkum þetta
með blindrammana. Hér áður þegar málarar
voru á listaskólum lærðu þeir allt handverkið,
hvernig ætti að blanda liti og vinna myndina
frá grunni, en nú kaupa menn liti og efni úti
í búð. Þegar þekkingin á handverkinu hverf-
um er hætta á að efnið verði lélegra, t.d. vitum
við lítið um það hvernig litir úr gerviefnum
endast. Sumir listamenn eru líka þannig inn-
stilltir að þeir hugsa bara um stemmninguna,
augnablikið sem þeir eru að festa á léreft, þeir
kæra sig kollótta um hvort komandi kynslóðir
fá að njóta verka þeirra. Það kemur í okkar
hlut að reyna að viðhalda verkunum”.
— Draumur þinn um að vinna með hönd-
unum hefur ræst, en áttu fleiri drauma varð-
andi þitt verk?
„Okkur Hilmar dreymir um að koma hér
upp viðgerðarmiðstöð þar sem hægt verður
að sinna öllum tegundum viðgerða, hvort sem
það eru myndir, teppi, postulín eða önnur
listaverk. Við vildum líka gjarnan geta gefið
fólki ráð um varðveislu og meðferð listgripa.
Það er fólk í námi sem ef til vill á eftir að
koma til liðs við okkur, ekki veitir af að reyna
að varðveita þær gersemar sem við eigum”.