Alþýðublaðið - 02.04.1927, Blaðsíða 2

2
ALÞ.ÝÐUBLAÐIÐ
alþýðublaðiðJ
! kemur út á hverjum virkum degi. i
i :===================== ’ ■ . ►
Afgreiðsla í Alpýðuhúsinu við >
■ Hverfisgötu 8 opin frá kl. 9 árd. ►
til kl. 7 síðd. I
; Skrifstofa á sama síað opin kl, {
9Va—10 Vs árd. og kl. 8—9 síðd. t
< Simar; 988 (afgreiðslan) og 1294 ►
j (skrifstofan). [
< Verðlag: Áskriftarverð kr. 1,50 á í
! mánuði. Auglýsingaverð kr. 0,15 l
; hver mm. eind&líta. [
: Prentsmiðja: Alpýðuprentsmiðjan »
; (i sama húsi, sömu símar). J
Sérleyfl „Títans44
í efri deild.
Fyrsta ræða Jóns Baldvinssonar.
Ég hefi áyalt verið peirrar skoð-
'unar, að mjög væri æskilegt, eink-
um fyrir Suðurlandsundirlendið,
ef járnbraut væri lögð héðan aust-.
ur yfir fjall, og að hún myndi
verða hin öflugasta lyftistöng
undir aukinni ræktun landsins og
ails konar búnaðarframförum. Ég
hefi enn fremur litið svo á, að
ríkið ætti að ráðast í peíta fyr-
irtæki, meðfram af því, að búast
má vlð, að tekjur verði ekki syo
miklar fyrst í stað,' að von sé á,
að peningamenn, sem vilja ávaxta
fé sitt á sem fljótasian háít, vilji
nokkuð í pað leggja. Samt sem
áður er ég sannfærður um, að tap
myndi ekki verða á fyrirtækinu
tií langframa, en óbeinn b gnaður
ómeían’egur.
Mér voru það því rnikil von-
brigði, þegar ekki var hægt áð af-
greiða járnbrautarfrv. það, sam
ílutt var að tiiblu an hæstv.
stjórnar á síðasta þingi, ekki sízt,
þar sem svo öv njulega stóð á
iyrir ríkissjóði, að það mátti telj-
ast vel forsvaranlegt, að hann
legði þegar fram mikinn Eiuta
.fjárin ■, þannig, að ekki hefði þurft
að taka stórt og dýrt úflent
lán. Má'ið sofnaði í nefnd í n. d.
Því miður vár ekki nægil gur eft-
irrekr tur á éftir því af hálfu
hærtv., stjórnar. Það er vitanlogt,
að slíkt mál eins og þetta, sem
getur orkað tvímælis og sætt
harðri mótspyrnu, verður aldrei
rekið i á ram n.oma því að eins,
að sterkur þingílokkur beiti sér
fyrir þvi, og. að stjórnin ieggi
blátt áfram stoðu sína 1. veð tilj|
þess að koma því fram, alveg
ein> og g::rt var í ritsímamálínu
forðum, þegar ráðhorra knúði
fiokk sinn til þess að fylgja sér
í því, þótt andetaða gegn því
væri hörð viða urn iandið, og
va aiítið heíði rlt nmamáiö falliö,
ef um það hefði vorið kosið þá.
Héruðin, sem ekki áttu von á
að fá þetta menningartæki sfrax,
voru mörg.á móti, og margt fleira
varð ti! þe ;s a’ð v kja andstöðu
gegn málinu, Ot frá reynslunni
um rit ímamálið á ít ég, að það
hafi verið ákaflega cheppiiegt fyr-
ir járnbrautarmá'ið, að stjórnin,
sem ha ði mjög st rkan flokk. að
baki sér og báða ráðherrana mjög <
fylgjandi þessu málf, skyldi láta
undir höfuð leggjast í fyrra að
beita sér fyrir málið, þegar tím-
inn var heppilegur og talsvert fé
fyrir hendi í ríkissjóði. Málið kem-
ur svo aftur ári síðar fyrir þing-
íð, en þá nokkuð á annan veg
en menn hafa ætlað að þetta mál
yrði framkvæmt; nú er það ekki
ríkissjóður sjálfur, sem eingöngu
beitir sér fyrir þessu máli, heldur
þarf til þess, að járnbrautimkomi,
'að veita sérleyfi; járnbrautarlagn-
ing austur í sýslur þarf nú eftir
frv. aö vera í samráði og sam-
vinnu við félag, sem ætlar að
hefja stórvægilegar framkvæmdir
í landinu, ef það verður þess
megnugt, og járnbrautin er alls
ekki þungamiðja þeirra fram-
kvæmda.
Ég vil ekkert segja um það,
hvernig ég muni snúast við þessu
máli, en ég álít varhugavert að
veita sérleyíi og álít, að þingið
eigi að fara mjög gætilega í það
að veita leyíi til að nýta ein og
önnur náttúrugæði landsins eða
til þess að vinna eitthvert sér-
stakt verk í landinu, og það er
vegna þess, að sérleyfin eru svo
oft misnotuð; þau eru oft notuð
til þess að koma opinberum
stimpli á viss skjöl, sem svo er
reynt að selja, en eru raunar
venjulega að eins verðlau ir papp-
írar, og svo látið þar við sitja,
en alt er í kaldakoli um hinar
fyrirhuguðu framkvæmdir. Með-
an svo er verið að pranga út
þessum verðlausú bréfum, bíður
sérleyfisveitandi (þ. e. a. s. ríkið)
eftir framkvæmdum, sem átti að
gera, og eftir gagni því, sem átti
að hafa af þeim, en réttinn til
að gera verkin hefir ríkið fest í
höndum manna, sem það bjóst við
að myndu framkvæma þau, en
svo he;ir sýnt sig á eftir að hafa
ekki haít nrinn vilja til þess, að
eins viljað ná í rikisstimpil og
iín meðmæli til þess' að geta selt
verðlaus bréf.
Hér hafa verið veitt ýms sér-
leyfi, sem hafa verið „útmáluð"
mjög glæ i'ega af formælendum
þeirra, og verið álitið, að þau
myndu \erða eins korar lyltistöng
fyrir héruðin, þar sem þau yrðu
íramkvæmtí, og ríkið myndi fá
miklar tékjur af þeim, Ég íhan
nú sjálfsagt ekki eftir öllum þeim
sérleyfum, sem ísfen k'i ríkið hef-
ir veitt, en skal þó téija upp
nokkur þeirra. Hér var fyrir
nokkrum árum veitt sérleyíi til
að vinna jámsand og annað til
að vinna salt úr sjó; svo ætluð-
um við að fara úr þessum at-
Yinnu:yrirtækjum yfir j. peninga-
málLn; var þá samþykt að veita
sérleyíi til þess að koma hér upp
norskum banka, sem svo var
neíndur, og svo voru samþykt
heimildarlög, sem veittu stjórn-
inni leyfi til þess að koma hér
upp sérbanka, en allar þessar
•íramkvæméir hafa strandað enn
£€in komið er, og ríkið hafir ekki
1 haft annað upp úr því en þann
vafasama heiður að hafa lagt til
nafn sitt fyrir einstaka menn eða
ýms félög til þess, að þau geti
feelt hlutabréf sín, en þessi félög
hafa eingöngu verið mynduð ut-
an um sérleyfi, sem íslenzka rík-
ið hefir veitt, og það er kann
ske ekkert, bókstaflega ekkert,
sem er eins hættulegt fyrir álit
okkar út á við eins og það, þegar
það fréttist, að ekki hafi tekist
að koma í framkvæmd banka-
stofnun, sem ríkisleyfi er veitt
til og ekki ætti að hafa stærri
höfuðstól en 2 millj. króna stofn-
fé, því að þegar það fréttist, aö
stofnun slíks fyrirtækis hafi mis-
tekist, þá er það í margra pen-
ingamanna augurn sönnun þess,
að ekki séu miklir möguleikar til
framkvæmda á Islandi, og að það
sé mjög varhugavert að hætta fé
sínu þangað, hvort sem um pen-
ingastofnanir eða atvinnufyrirtæki
sé að ræða.
Frá síðasta alþingi er enn þá
eitt sérleyíi, um vatnsvirkjun á
Vesturlandi ásamt ýmsu fleira,
sem þar er tekið fram; þar er á-
kveðnu félagi ieyft að virkja alt
að 40 000 hestöíl. Þótt nú sé
liðið eitt ár síðan, að þetta sér-
leyíi var veitt, og þó að það væri
ákaflega föst trú á þessu fyrir-
tæki hjá þeim mönnum, sem fyr-
ir þessu töluðu á alþingi í fyrra,
þá hefir samt ekki, að því, er frézt
hefir, orðið neitt úr framkvæmd-
um þessa félags, og enginn þorir
að fullyrða neitt um, að úr þessum
framkvæmdum verði nokkuð, og
þeir eru nú miklu fleiri, s-em trúa
því, að þ-etta sé ekki annað en
„svindilbrask", eins og þess konar
er kallað á Reykjavíkurmáli; það
hafi að eins verið gert til þess að
ná þarna í sérleyfi hjá íslenzka
ríkinu til þess aö geta'selt út á
það verðlaus bréf. Þetta gerir
menn alt varkárari í að fylgja
málum, sem ganga í þá átt að
veita sérleyfi Nú veit ég, að því
mun verða til svarað, að fossa-
félagið „Titan" hafi þegar lagt
ákaflegá mikið fé í rannsóknir og
vatnsréttindi hér á landi, og að
ólíklegt sé, að það inuni ekki
halda áfram, ef það fær viðun-
andi sérleyfi, en það er líka at-
hugancli, að það danska félag,
sem fékk sérleyfið í fyrra, he ir
líka Iagt stórfé í það sama, en
samt er þeim- alt af að fjölga
dag frá d-egi, sem h-alda, að ekk-ert
verði úr því fyrirtæki. (Frh.)
S© ára alfmæll
SéelMélags vúIsk íp.
Svo sem áður befir verið getið'
í blaðinu, mintist leikfélagið 30
ára afmælis síns með 4 kikkvöld-
um og sýndi þá 4 leikrit, sem
það hefir leikið á þessum árum,
svo sem ti.1 að gefa eins konar
yfirlit yfir starfsemi sína.
Var fyrsti leikur'mn „Æfintýri",
franskt léttmeti, en bráðskemti-
legt. Lék Indriði Waage þar aftur
fyrsta hlutverkið, sem hann hafðf
í leikhúsínu, og fór það ágæt-
lega úr hendi.
Annar leikurinn var „Aftargöng-
ur“ eftir Ibsen. Þetta alvöru-
þruugna leikrit fékk og ágæta
meðferð hjá leikendum, sérstak-
lega var leikur Friðfinns (Eng-
strand), frú Guðrúnar Indriðadótt-
ur (frú Alving) og Indriða Waage
(Oswald) annálsverður, og var
hann hvað ágætastur í síðasta at-
riðinu milli Indriða og Guðrún-
ar. Frú Guðrún er nú öll á öðru
hlutverkasviði en áður, en leik-
ur hennar er jafn-gerhugsaður og.
fyrr, og þroskinn er enn meiri
en áður.
Þriðja leikritið var „Þrettánda-
kvöld" Shakespeares. Er öllum
það enn í fersku minni frá i fyrra,.
hvernig það var .Þar hefir félagið
færst mest í fang og sýnt, að
það er meira en flokkur áhuga-
manna, sem eru að gera að gamni
sínu. Hlutverkaskipunin var sania
og fyrr, nemá hvað ungfrú Mar-
grét Thors lék Violu. Var leik-
ur hennar viðfeldinn og mjúkur,
jafnvei mýkri en leikur frú Kvar-
an í íyrra, en hana skorti auðvitað
hinn mikla þroska þessarar þaul-
vönu og gáfubu leikkonu, en
Kvaran, Brynjólfur, frú Kabnán
og Indriði bera leikinn.
Fjórði leikurinn var „Á útleið"
eftir Sutton Vane. Hafa fá leikrit
notið jafnmikilla vinsælda hér og
hann, og er það að vonum, þar
sem hann fjallar um efni, sem
fjölmargir hér á landi eru hand-
gengnir. Þó er risið á leikritinu
ekki ýkjahátt. En meðferðin var
ágæt hjá leikendum og fjarska
jöfn og gloppulaus. Leikur Ágústs
Iívarans heíir sjaldan h'æft mark-
ið betur en hér. Leikur Indriða
og frú Kalman er góður. En jafn-
hliða Kvaran standa ungfrúrnar
Arnciís Björnsdóttir og Emilía
Indriðadóttir. Skilningur Emilíu á
hlutverkinu er djúpur og nieð-
ferðin eftir því. Og fátitt er að-
sjá leikara hér leggja sig jafnt
fram og Arndís gerir; hún lifði
hlutvcrk sitt, en lék það ekki.
Það er ómögulegt að b-era leik-
húsið hér saman við leikhús ann-
ars staðar, og svo er um enga
hérlenda starfsemi; því veldur
mannS'æðin. Þó ek’ i sé annað tek-
ið til greina en ytri aðstaðan, þá
er hún svo aíarmikið lakari hér,.
að ó .ambærilegt verður. En það
veldur þó mestu, að hér er ís-
len. kur hugsunarháttur að vinna
oítast nær úr erlendu efni. Það
er þ'/í íslenzkur sMlningur á er-
lenrium fyrirbærum, sem leikfé-
lagið býður manni og á% að bjóða
manni, en hann verður auðvitað
á íslen kan veg, Það verður því
al.’a jaina að mæla störf leikfé-
lag.ins við það sjálft og við okk-
ur, en ekki við útlönd og þess -
skiining, því að það væri svipað
og að mæla t. d. mjólk í metr-
um. 'Og áhuginn heíir rekið fé-
Iagið til að inna meira og b-etra
starf af hendi en við var að bú-