Helgarpósturinn - 26.01.1984, Blaðsíða 19

LEIKHÚS
Af írskum og enskum
Leikfélag Reykjavíkur sýnir Gísl (The
Hostage) eftir Brendan Behan í þýdingu
Jónasar Árnasonar. Leikstjóri: Stefán
Baldursson.
Leikmynd og búningar: Grétar Reynisson.
Lysing: Daníel Williamsson. Stjórn og útsetn-
ing tónlistar: Siguröur Rúnar Jónsson. Leik-
endur: Gísli Halldórsson, Margrét Helga Jó-
hannsdóttir, Guðmundur Púlsson, Adal-
steinn Bergdal, Kjartan Ragnarsson, Stein-
dór Hjörleifsson, Hanna María Karlsdóttir,
Gudrún S. Gísladóttir, Margrét Ólafsdóttir,
Jóhann Sigurdarson, Gudbjörg Thoroddsen,
Þorsteinn Gunnarsson, Karl Guðmundsson,
Harald G. Haralds og Sigurdur Rúnar Jóns-
son.
írska leikskáldið Brendan Behan fæddist
árið 1923. Segja má að Brendan hafi fæðst
inn í írska frelsisbaráttu. Faðir hans var i
fangelsi er hann fæddist og sjálfur átti Brend-
an eftir að dvelja langdvölum innan múra.
Sextán ára lenti hann á betrunarhæli er
hann hugðist hrella eríska með sprengiefni.
Nítján ára skaut hann á lögregluþjón og
hlaut 14 ára fangelsisdóm fyrir. Hann sat þó
aðeins inni í 4 ár og var þá náðaður. Síðar
samdi Brendan frábæra bók um betrunar-
vistina, Borstal Boy. Brendan Behan skrifaði
jafnan mikið í blöð og tímarit, skrifaði t.a.m.
reglulega í blað Í.R.A. frá 12 ára aldri.
Ofugugginn var fyrsta stóra leikritið sem
Brendan samdi. Efni þess er einnig sótt í
helsisvistina. Verkið lýsir síðustu stundum
fyrir hengingu og er hlaðið mannelsku og
jafnframt kaldhæðni. Samtölin eru einkar
fjörlega skrifuð. Leikstjórinn Joan Little-
wood sviðsetti Öfuguggann í London 1956
og þá náði Brendan Behan athygli heimsins.
Joan Littlewood átti stóran þátt í því verki
sem hér er til umfjöllunar. Brendan Behan
samdi Gísl upphaflega á gelísku fyrir gelíska
leikhúsið í Dublin. Það var síðan Littlewood
sem fékk höfundinn til að þýða verkið á
ensku, bæta inn persónum og fella inn
söngva. í þeirri mynd vann það sinn stóra
sigur.
Gísl kveikti tiltrú manna á höfundinum.
Gagnrýnandinn Kenneth Tynan skrifaði
m.a.: Svo virðist sem írland sjái bresku leik-
húsi fyrir snillingi á u.þ.b. 20 ára fresti, sem
svipt getur bresku ieikhúslífi úr fortíðinni í
nútíðina í einu vetfangi. Hr. Behan gæti vel
fyllt það skarð sem Sean O’Casey skilur eftir
sig.“ Brendan Behan reis þó aldrei undir
frægðinni. Hann hóf drykkjuskap í bernsku
líkt og Egill heitinn Skallagrímsson og það
var brennivínið öðru fremur sem lagði hann
í gröfina árið 1964, aðeins 41 árs að aldri.
Síðustu æviár þessa meistara voru heldur
dapurleg og í miklu ósamræmi við þá glæstu
framtíð sem honum var spáð.
Leikritið Gísl gerist í heldur óhrjálegu gisti-
húsi í Dublin. Þar ráða ríkjum Pat, gömul
hetja úr frelsisstríðinu, og Meg Dillon sam-
býliskona hans. Hinn skringilegi eigandi
hússins, Monsjúr, býr þar en er mjög úr
heimi hallur. Leigjendurnir eru skrautlegt
samansafn; hórurnar tvær, Colette og
Ropeen, tónlistarmaðurinn Paddy, meðal-
jóninn Hr. Mulleady, homminn Ríó Ríta og
hin saklausa Teresa. Auk þessara koma við
sögu viðskiptavinir Colette og Ríó Rítu, hin
forkostulega Miss Gilcbrist, enski hermaður-
inn Leslie Williams og Í.R.A.-félagar.
Atburðarás verksins er í stuttu máli þessi:
18 ára Í.R.A. maður er í haldi í Belfast og á
að hengjast í dögun daginn eftir að leikurinn
hefst. I.R.A. grípur til mótleiks og klófestir
enskan hermann, Leslie, og heldur honum í
gíslingu. Gíslinn er einmitt geymdur á gisti-
húsinu hjá Pat og Meg. Undirmálsfólkið á
þeim bæ á erfitt með að botna í fáránleik
þessa stríðsleiks og fljótt fer vel á með því og
Leslie, einkum ná þau vel saman ungiing-
arnir Leslie og Teresa. Þegar ljóst verður að
til stendur að skjóta Englendinginn verði
írinn hengdur verða öll samskiptin á gisti-
húsinu þrungin óhugnaði og spennu, þótt
reynt sé að viðhalda glensinu í lengstu lög.
Fáránleikinn opinberast síðan þegar Leslie
fellur í umsátri þeirra er vildu heimta hann
úr helsinu.
Þetta frábæra verk Behans er mjög laus-
legt að allri uppbyggingu og gerð. Auk þess
að vera fyndin og oft djúpvitur umræða um
samskipti enskra og írskra og útlistun á eðli
írans verður verkið að heilmiklu sjónarspili
og græskulausri skemmtan sem krydduð er
með ballöðum, gamanvísum og dansi.
Vegna hins alvarlega bakgrunns ber oftlega
á kaldhæðni og þannig gægist nöturlegur
veruleikinn ávallt fram. Það er fullljóst að
það er ekki hinn sami Brendan Behan sem
glaður sat inni fyrir málstaðinn og sá sem
skrifar Gísl. í stað fullvissunnar áður er kom-
inn efi, augun hafa opnast fyrir tilgangsleysi
og fáránleik mannfórnanna. Frelsishetjur
fyrri tíðar fá þó mun mildari dóma en Í.R.A.-
menn nútímans. Ættjarðarástin virðist á síð-
ari árum hafa blandast spjátrungsskap. Virð-
ingin fyrir gengnum hetjum er í hávegum
höfð. i kvæðinu um hinn sigurglaða svein
(Michael Collins) segir að þar sem hið rauða
hjartablóð féli í bleikan svörð „mun frelsis-
hlynur írlands hefjast hátt með þunga
grein." Að þessum hlyni vill Brendan hlúa
en hann er farinn að trúa því að hlyninn
megi vökva með einhverju öðru en blóði.
Náttúruspeki
Alþýðuleikhúsið:
AndarDrúttur
Tvö stutt leikrit eftir David Mamet.
Kynórar og Tilbirgöi við önd.
Þýðendur: Svanhildur Jóhannesdóttir og
Arni Ibsen.
Leikstjóri: Svanhildur Jóhannesdóttir.
Lýsing: Ingvar Björnsson.
Leikendur: Kjartan Bjargmundsson, Ellert
A. Ingimundarson, Sólveig Púlsdóttir, Sól-
veig Halldórsdóttir, Helgi Björnsson og Við-
ar Eggertsson.
Alþýðuleikhúsið hefur síðan í fyrravor átt
við erfið húsnæðisvandamál að stríða og
hefur það að vonum staðið starfsemi leik-
hússins fyrir þrifum. En nú hefur Alþýuleik-
húsið búið ágætlega um sig í ráðstefnusal
Hótels Loftieiða. Hentar sá salur, sem tekur
um hundrað manns, ágætlega fyrir lítið leik-
svið og smærri uppfærslur og ekki þarf að
kvarta undan ytri aðbúnaði á hótelinu að því
er að leikhúsgestum snýr.
Alþýðuleikhúsið hefur nú tekið sér fyrir
hendur að kynna ungan bandarískan höf-
und, David Mamet, en hann kvað vera einn
sá yngri höfunda í Vesturálfu sem menn
binda hvað mestar vonir við, en hann er nú
35 ára gamall.
það eru tvö stutt leikrit sem sett eru á svið
á Hótel Loftleiðum.
Hið fyrra heitir Kynórar (á frummáli
Sexual Perversity in Chicago). Eins og titill
verksins á frummáli bendir til er heimur
verksins nokkuð staðbundinn við ameríska
stórborg, en þó samt ekki svo að ekki vísi
nokkuð út fyrir það svæði, því þar er fjallað
um eilífðarvandamálið hvernig strákur nær
sér í stelpu og öfugt, en það vandamál hefur
hvarvetna ákveðna megindrætti sameigin-
lega. Þarna eru vissulega á ferðinni hug-
myndir sem eru bráðlifandi í okkar um-
Stefán Baldursson og lið hans hefur mikið
við í sýningunni á Gísl. Verkið hæfir leikur-
um L.R. mjög vel, enda hafa þeir oftlega sýnt
styrk sinn í söng, tónlistarflutningi, dansi og
skemmtan. Ég var örlítið smeykur um að hið
bitra háð yrði undir í baráttunni við hið sak-
lausa gaman. Þessi ótti var þó með öllu
ástæðulaus. Stefáni tekst vel að spila úr hin-
um ólíku stíltegundum og laða fram þau blæ-
brigði sem verkið krefst. Stefán hefur einnig
bætt töluverðu efni við verkið, einkum
söngvum og tónlist. Þetta eru prýðileg atriði
en þau lengja sýninguna óneitanlega svo
mikið að setan er á mörkum þess að verða
þreytandi. Ég er þess fullviss að herða má á
tempóinu frá því sem var á frumsýningu.
Stefán er vafalítið einn albesti leikstjóri sem
við eigum, útsjónarsamur og snjall, en mér
virðist honum æ hættara við að teygja úr
sýningum sínum.
Leikarar standa sig undantekningarlitið
hverfi, þó aðrar eigi síður við, og höfundur
sér þær í kómísku ljósi svo að úr verður hin
ágætasta skemmtun.
Seinna leikritið, Tilbrigði við önd, segir frá
tveimur mönnum sem sitja í skemmtigarði
og ræða af mikilli speki um lífið og tilveruna
og einkum sækir náttúran í kringum þá inn
í umræðuefnin. Sérstaklega verða endurnar
í garðinum þeim tilefni til hugleiðinga um til-
gang og markmið lífs og dauða. Þetta leikrit
er mjög ólíkt hinu fyrra en engu að síður not-
ar höfundursvipaða tjáningarleið. Umræðu-
efnið er grafalvarlegt. en í orðræðu mann-
anna tekur það á sig ýmsar myndir, sem
stundum eru kómískar en nálgast oft einnig
Andardráttur Alþýóuleikhússins —
sérkennilegur ferskleiki, segir
Gunnlaugur m.a. í umsögn sinni.
mjög vel í Gísl. Gísli Halldórsson fer með hið
veigamikla hlutverk Pats. Hann gerir það að
mínu viti mjög vel og það kom mér á óvart
hversu vel honum lætur ballöðusöngur.
Jóhann Sigurðarson og Guðbjörg Thorodd-
sen þurfa að leika sig niður á við í aldri í hlut-
verkum Leslies og Teresu. Jóhanni tekst
þetta einkar vel og hann sýnir dæmalaust
vel andstæðurnar sem hlutverkið krefst, lífs-
gleðina og lífslöngunina annarsvegar og
angistina og feigðaróttann hinsvegar. Guð-
björg sýnir sakleysi Teresu vel pg gerði
vandræðalegu hlutverki ágæt skil. í samein-
ingu tókst þeim að fría samskipti ungling-
anna af allri væmni, guði sé lof! Hanna María
Karlsdóttir vinnur umtalsverðan leiksigur í
Gísl. Túlkun hennar á Miss Gilchrist er fram-
úrskarandi vel unnin. Leikstjórinn hefur gef-
ið hinni forkostulegu ungfrú aukið rúm í
uppfærslu sinni og það nýtir Hanna María
einkar vel. Aðalsteinn Bergdal leikur Ríó
Rítu. Hann fer heppilegan meðalveg í túlkun
sinni og dettur ekki á þá ódýru lausn að
ofgera pempíuskap karlhórunnar heldur
smíðar trúverðugan karakter. Frammistaða
annarra leikara verður ekki tíunduð hér en
þess getið að heildarsvipurinn var góður,
hópurinn samstæður og allir lögðu sig fram.
Grétar Reynisson hefur það erfiða hlut-
verk með höndum að smíða öllum hama-
ganginum leikmynd í þrengslum gamla
Iðnós. Lausn hans er prýðilega útfærð þótt
vissulega sé erfitt að fylgja leikendum eftir á
brúnni sem nær frá sviði og upp á svalir.
Sigurður Rúnar er ábyrgur fyrir tónlistinni
og stendur sig vel eins og hans var von og
vísa. Lögin og frábærir textar Jónasar Árna-
sonar eru fyrir löngu orðin almenningseign
hér heima og flutningur þeirra var til fyrir-
myndar.
Þegar margir góðir leggja saman má
vænta góðs árangurs, þótt reynslan hafi
kennt manni að bóka ekkert fyrirfram. Mér
fannst kvöldstundin í iðnó einkar ánægju-
leg. Þar fær frábært verk í firnagóðri þýð-
ingu verðuga meðhöndlun.
-SS
það að verða hreint fáránlegar. Greinilegt er
að höfundur hefur fjörugt ímyndunarafl sem
hann gefur þarna lausan tauminn.
Bæði leikritin eru saman sett úr mörgum
smáum atriðum. Ég náði hreinlega ekki að
telja þau, en ég trúi að fyrra leikritið sé eitt-
hvað á þriðja tug atriða, þó það sé ekki nema
um ein klukkustund. Bygging af þessu tagi
mun vera mjög í tísku meðal ungra
amerískra höfunda. Ég held að leikritsbygg-
ing af þessu tagi hljóti að kalla á aðrar lausnir
en að myrkva salinn milli atriða, þegar á líð-
ur fer áhorfanda að líða eins og á ljósasjói í
diskóteki. Það hefði áreiðanlega mátt beita
Ijósum betur og af meira hugmyndaflugi til
að skilja á milli atriðanna. Þessar öru myrkv-
anir gera leikritið langdregnara en þurft
hefði að vera.
Leikendur vinna enga stóra sigra í hlut-
verkum í þessum leikritum, en vinna sitt
verk af alúð og samviskusemi. í fyrra verk-
inu finnst mér þeir Kjartan og Ellert aðeins
of yfirdrifnir í töffaraskapnum, en týpur
þeirra nokkuð góðar. Meira jafnvægi er yfir
leik Sólveiganna og persónusköpun þeirra
sterk, hvorrar með sínum hætti.
í seinna verkinu gjalda þeir Viðar og Helgi
framangreindra annmarka á sviðsetning-
unni. Hlutverk þeirra eru heldur erfiðari en
í fyrra verkinu og kemur stundum óþægi-
lega skýrt fram að Viðar er mun þjálfaðri
leikari en Helgi.
Það er gott framtak hjá Alþýðuleikhúsinu
að kynna þennan unga ameríska höfund,
því yfir þessum verkum er sérkennilegur
ferskleiki sem kemur vel fram í þessari sýn-
ingu. Það má því bæði svala forvitni og
skemmtiþörf með ferð í Alþýðuleikhúsið á
Hotel Loftleiðum og reyndar ýmsum fleiri
þörfum ef það stendur til.
— G.Ást.
Jóhann Sigurðar-
son og Guðbjörg
Thoroddsen I GIsl
— frábært verk fær
verðuga meðhöndl-
un, segir Sigurður
m.a. I umsögn
HELGARPÓSTURINN 19