Helgarpósturinn - 01.03.1984, Blaðsíða 6

INNLEND YFIRSYN
Maðurinn sem ógnaði tveimur starfs-
mönnum ÁTVR með afsagaðri haglabyssu
fyrir utan Landsbankann á Laugavegi 77 og
hafði af þeim nær tvær milljónir króna,
reyndist vera William James Scobie. Hann
hefur nú játað á sig verknaðinn og telst því
fyrsti maðurinn i Islandssögunni sem rænir
banka með þessum hætti. Sterkar líkur
benda til að William hafi einnig átt þátt í rán-
inu í Iðnaðarbankanum í Breiðholti skömmu
áður en ÁTVR-ránið var framið, en játning
hans liggur ekki fyrir í því efni.
Aðfarir Williams við ránið við Landsbank-
ann á Laugavegi eru nú að nær öllu leyti
upplýstar og svo nákvæmlega hefur verið
frá þeim sagt í öðrum fjölmiðlum að ekki
þykir ástæða til að fjalla um þær frekar hér.
Forvitni manna beinist nú frekar í þá átt
hver þessi fyrsti vopnaði bankaræningi á ís-
landi sé og hvort finna megi i fortíð hans fé-
lagslegar skýringar á þessu óvenjulega
afbroti. Þeirri hlið málsins hefur mjög tak-
markað verið sinnt til þessa, en hér á eftir
skal reynt að gera henni nokkur skil.
William James Scobie er 22 ára gamall,
fæddur í Bandaríkjunum þarsem hann hefur
dvalist meginhluta ævi sinnar. Faðir hans er
bandarískur ríkisborgari, en móðirin ís-
lensk. William er næstyngstur átta systkina,
fjögurra stelpna og fjögurra stráka.
Tæplega tíu ára að aldri fluttist William
hingað til lands ásamt fjölskyldu sinni. Þau
settust að í Sólheimum og gekk William í
Vogaskóla næstu fjögur árin, þar til fjöl-
skyldan flutti aftur af landi brott til Banda-
rikjanna.
Skólasystir Williams og jafnaldrafrá skóla-
árunum í Vogaskóla segir um hann: ,,Hann
var mjög fljótur að aðlagast reykvíska hverf-
islífinu, og varð sér fljótt úti um marga kunn-
ingja úr skólanum. Mér fannst hann svolítill
gæi, hann bar mjög merki uppruna sins,
hugsunarhátturinn og háttalagið allt mjög
amerískt. Hann klæddist alltaf á bandaríska
vísu og var svolítið strítt á því, en hann var
líka stríðinn á móti, elti stelpur og ögraði
• Var gjaldþrot
gjafavöruverslunar
undirrót ránsins?
Fyrsti bankaræninginn
þeim meinleysislega svo sem stráka er hátt-
ur á barnaskólaárunum."
Annar kunningi Williams frá þessum árum
og hans næsti nágranni segir hann hafa
fengið mjög strangt uppeldi, til dæmis hafi
hann aldrei fengið að vera úti eins lengi á
kvöldin og hinir krakkarnir i hverfinu. ,,Mér
fannst William vera dálítið ör og stundum
óróiegur, kannski vegna þessa harða upp-
eldis, hann þurfti jú að vera kominn heim
klukkan átta á kvöldin og ekki sekúndu
seinna.“
William mun hafa verið rétt innan við
fermingu þegar fjölskylda hans flutti af landi
brott til Bandaríkjanna. Þar um slóðir bjó
fjölskyldan á fleiri en einum stað, í fleiri en
einni borg. Faðir WiIIiams starfaði á þessum
árum mestmegnis við margskonar störf
tengd veitingarekstri. Vitað er að William
vann talsvert með föður sínum á þeim vett-
vangi, meðal annars ráku þeir salatbari og
aðra slíka verslun.
William flutti aftur með fjölskyldu sinni til
íslands í upphafi síðasta árs. Þá um leið mun
faðir hans hafa komið honum í vinnu hjá
kjötvörudeild SS í Glæsibæ, en þetta starf
átti aðeins að vera til bráðabirgða á meðan
hann væri að útvega sér betri vinnu. í kjöt-
vörudeildinni í Glæsibæ vann William síðan
um þriggja mánaða skeið og segir Guð-
mundur Gestsson verkstjóri hans að hann
hafi ekki tekið eftir öðru í fari hans en að hér
hafi verið um heiðarlegan og starfsglaðan
mann að ræða. ,,Mér fannst mjög létt yfir
honum, hress strákur að mér sýndist. Náttúr-
lega var þessi sérbandaríski hugsanaháttur
skýr í honum. Því er ekki að neita að haiin
var dálítið yfirborðskenndur í viðkynningu
eftir Sigmund Erni Rúnarsson
eins og títt er um Ameríkana," segir Guð-
mundur Gestsson.
Eftir að William lét af störfum hjá SS í
Glæsibæ, lá leiðin meðal annars í dyravörslu
hjá skemmtistaðnum Safari við Skúlagötu
þar sem hann starfaði í nokkurn tíma. Starfs-
maður skemmtistaðarins á þeim tíma segir
William hafa komið mjög vel fyrir, að vísu
hafi hann alltaf verið mjög töffaralegur í
háttum og tilburðum. ,,Hann hafði þetta
bandaríska yfirbragð, ekki ósvipað John
Travolta-stælnum. Hinsvegar var hann al-
'gjör reglumaður, bæði á tóbak og vín.
Ég kynntist honum talsvert og fannst alltaf
dálítið skrítið hvað hann var undir sterkum
aga föður síns, þótt hann væri kominn yfir
tvítugsaldurinn. Ég vissi sem var að það var
háttur hans og bræðranna að ávarpa föður
sinn alltaf ,,sir“, og því má ætla að William
hafi verið undir mjög sterkum áhrifum frá
pabba sínum bandarískum. Að minnsta kosti
fannst mér hann sjálfur alltaf vera meira
bandarískur en nokkurntíma íslenskur."
Ekki skal getum að því leitt hér, hvers-
vegna William hefur tekið svo gróft lagalegt
hliðarspor að fremja vopnað bankarán.
Hvort jjar er ein ástæða að baki eða margar
er ógerningur að dæma um.
Samkvæmt heimildum HP þykir þó þung
á metunum sú staðreynd að gjafavöruversl-
un sem foreldrar Williams höfðu rekið um
nokkurt skeið á Skólavörðustíg, varð gjald-
þrota fáeinum vikum fyrir ránið og mun fjöl-
skyldan hafa orðið fyrir mjög verulegu fjár-
hagslegu áfalli af þeim sökum. Það skal þó
tekið fram að ekkert hefur sannast á föður-
inn í sambandi við ránið, að öðru leyti en því
að hann hylmdi yfir með syni sínum þegar
hann kom með þýfið heim föstudagskvöldið
örlagaríka.
ERLEND YFIRSYN
Ótrúlegur sigur Harts
stœlir hann til átaka
vid hiö ógerlega
Þarf Mondale aö fara í Hart?
Rétt einu sinni hafa kjósendur tekið sig til
við kjörborðið og sýnt svart á hvítu, hve lítið
getur verið að marka skoðanakannanir.
Fram á kjördag í prófkjöri demókrata um
forsetaefni í bandaríska fylkinu New Hamps-
hire, bar nær daglegum skoðanakönnunum
hinna færustu sérfræðinga saman um að
Walter F. Mondale, fyrrum varaforseti
Jimmy Carters, ætti sigur vísan. Og án allra
skoðanakannana mátti ætla að Mondale
væri ósigrandi. Hann hefur unnið að því að
hljóta forsetaframboð demókrata lengur en
nokkurt annað frambjóðandaefni, er lands-
kunnur af fyrra ferli, nýtur stuðnings flestra
fylkisstjóra og annarra máttarstólpa Demó-
krataflokksins, hefur hlotið meðmæli hins
volduga verkalýðssambands AFL-CIO, ræð-
ur yfir fullum kosningasjóði og hefur á sínum
snærum þaulreynda fagmenn í kosninga-
baráttu.
Þar á ofan tókst Mondale þegar í fyrsta
áfanga í vali flokksþingsfulltrúa demókrata,
á flokksdeildafundum í lowa 20. febrúar, að
gersigra þann sem talinn var verða myndi
skæðasti keppinautur hans, öldungadeildar-
manninn og geimfarann John Glenn. Hann
einn var fyrirfram talinn hafa fjárráð og
stuðning máttarvalda i Demókrataflokknum
til að geta boðið Mondale byrginn. í Iowa
hrapaði hann niður í fimmta sæti meðal átta
frambjóðandaefna en Mondale hlaut þrefalt
fylgi á við þann sem hreppti annað sætið,
Gary Hart öldungadeildarmann frá
Colorado.
Ásamt ósigri Glenns var óvæntur árangur
Harts það sem á óvart kom í úrslitum flokks-
deildafundanna í Iowa. Rúmri viku síðar
gengu demókratar í New Hampshire að kjör-
borði til að gera upp á milli forsetaefna í
beinu prófkjöri. Þá hafði Gary Hart og stuðn-
ingsmönnum hans tekist að bæta heldur bet-
ur hlutfallið gagnvart Mondale. í Iowa fékk
Mondale 48,9% atkvæða en Hart 16,4%. Þar
greiddu flokkstrúnaðarmenn einir atkvæði.
I New Hampshire, þar sem almenningur tek-
ur þátt í prófkjörinu, náði Hart 40% atkvæða
en Mondale varð að láta sér nægja 29%.
Dagana fyrir prófkjörið voru niðurstöður
skoðanakannana, að úrslit yrðu þveröfug.
Sigur Harts er enn meiri, þegar þess er
gætt að þrír aðrir kepptu í prófkjörinu um
stuðning frjálslyndra kjósenda. Þeirra á
meðal er George McGovern, en fyrsta þol-
raun Harts í stjórnmálum var að gerast kosn-
ingastjóri hjá honum í forsetakosningunum
1972. Þá náði Richard Nixon endurkjöri með
miklum yfirburðum, en stefna hans og
starfshættir biðu brátt skipbrot, og Gary
Hart var kjörinn öldungadeildarmaður fyrir
Colorado tveim árum síðar, þegar demó-
kratar hlutu mikinn meðbyr. í kosningunum
1980 var hann í tölu þeirra þingmanna, sem
hægri öfl um öll Bandaríkin tóku höndum
saman um að fella frá endurkjöri, en hélt
velli. Á þingi hefur Hart verið í fylkingar-
brjósti öldungadeildarmanna sem veita
málatilbúnaði Reagans forseta viðnám, og,
hefur hann sérstaklega látið vígbúnaðarmáh
og utanríkismál til sín taka. Eftir úrslitin í
Iowa hélt hann ekki rakleitt til New Hamps-
hire í prófkjörsbaráttuna, heldur kom áður
við í Washington til að mæla í Öldungadeild-
inni fyrir tillögu um að kvatt verði heim her-
liðið sem Reagan hefur sent til Mið-Ameríku
til að þjarma að Nicaragua.
í kosningabaráttunni hefur Hart lagt á það
megináherslu, að þeir sem nú stjórna Banda-
ríkjunum séu fastir í fortíðinni, og það sem
þjóðin þarfnist séu nýir menn með ný við-
hórf, skilning á þeim vandamálum sem við
blasa á líðandi áratug, bæði í innanlandsmál-
um og á alþjóðavettvangi. Þessi málstaður
reynist hafa góðan hljómgrunn, en þar að
auki kemur í Ijós að kjósendur hafa illan bif-
ur á hefðbundnum máttarvöldum í Demó-
krataflokknum, sem fylkja sér að baki Mon-
dale. Sér í lagi reynist fylgi og fjárstuðningur
verkalýðssambandsins AFL-CIO fæla kjós-
endur frá varaforsetanum fyrrverandi. Þar á
ofan loðir enn við hann ótrú vegna ósigurs
þeirra Carters fyrir fjórum árum.
En Iowa og New Hampshire eru aðeins tvö
af 50 fylkjum Bandaríkjanna, og hvorugt í
tölu hinna þýðingarmeiri í forsetakosning-
um. Baráttan fyrir tilnefningu í forsetafram-
boð af hálfu demókrata er rétt að hefjast fyr-
ir alvöru, og þrátt fyrir ásannaða kjósenda-
hylii á Gary Hart enn á brattann að sækja.
Hann skortir mjög fé í kosningasjóð og
skipulag á kosningabaráttu hans er gloppótt
í mörgum fylkjum. Þar á ofan hefur hann
fram til þessa verið lítt kunnur á landsmæli-
kvarða borið saman við menn eins og Mon-
dale og Glenn.
Mestu varðar þó að ógerlegt er fyrir Gary
Hart einan að stöðva öfluga og vellríka kosn-
ingavél Walters Mondale. Þar þurfa fleiri að
eftir Magnús Torfa Ólafsson
koma til, og fram til þessa hafa þeir hlotið
svo slæma útreið, að þeir fyrstu eru farnir að
heltast úr lestinni, svo sem Alan Cranston,
öldungadeildarmaður frá Kaliforníu. Fyrsta
stóra forkosningalotan er 13. mars. Þá fara
fram prófkosningar í þrem suðurfylkjum. í
Georgíu er Mondale talinn eiga sigur vísan,
meðal annars fyrir stuðning Jimmy Carters.
I Flórída takast þeir einkum á Mondale og
Reubin Askew, fyrrverandi fylkisstjóri. Og í
Alabama stendur baráttan milli Mondale og
Glenns.
Hart á hinsvegar möguleika í prófkjörun-
um sama dag í Massachusetts og Rhode Is-
land. Enginn virðist þora að spá um úrslit á
fundum flokksfulltrúa í Oklahoma, Was-
hingtonfylki og Hawaii. Þarna er alls um að
ræða 613 flokksþingfulltrúa af 3.933. Næstu
fimm daga verða 402 fulltrúar kjörnir í fylkj-
um sem viðhafa flokksfulltrúafundi. Svo er
prófkjör í lllinois 20. mars, og þar er Hart
með mun veikara skipulag en keppinautar
hans, sérstaklega Mondale. Takist Mondale
að sópa til sín flokksþingsfulltrúum í þessum
viðureignum, getur hann verið kominn í
yfirburðaaðstöðu eftir þrjár vikur. Haldi
Glenn hins vegar í við hann, gefst Hart tæki-
færi til að nýta sér áhrif in af unnum sigrum
í upphafi baráttunnar, þegar kemur að vali
fiokksþingsfulltrúa í fjöímennustu fylkjun-
um, New York, Texas og Kaliforníu. Þetta er
gamla sagan í baráttunni fyrir útnefningu í
forsetaframboð í Bandaríkjunum. Sá sem
sigurstranglegastur þykir í kosningaundir-
búningnum, í þetta skipti Mondale, verður
að stefna að því að eiga vísan meirihluta áð-
ur en flokksþing kemur saman. Möguleikar
hinna frambjóðendaefnanna velta á því, að
enginn hafi meirihlutafylgi við fyrstu at-
kvæðagreiðslu á flokksþinginu.
Hvað sem líður gengi frambjóðenda á
grýttri braut forkosninganna, er þó þegar
ljóst, að í hæfileika til að skírskota til kjós-
enda með árangri tekur Hart keppinaut sín-
um Mondale langt fram. Á þetta reynir ævin-
lega fyrst í New Hampshire, og þar er að
finna skýringu á að enginn sem þar hefur
tapað prófkjöri hefur náð á forsetastól
Bandaríkjanna síðustu þrjá áratugi. Og
demókratar þurfa nauðsynlega á manni
með kjósendahylli að halda, eigi þeir að gera
sér von um að sigra Reagan.
6 HELGARPÓSTURINN