Helgarpósturinn - 01.03.1984, Blaðsíða 14

Svavar Gudnason í Helgarpóstsviðtali
eftir Sigriöi Halldórsdóttur — mynd Jim Smart
„Hvað varðar sjálfan mig held ég í fljótu bragði að ég hafi ekkert
að opinbera, nema efvera kynni þástaðreynd að ég fœddist átjánda
nóvember 1909 í örlitlu plássi við rœtur tröllaukins jökuls, Vatna-
jökuls. Jökullinn er í krafti sjálfs sín kaldur, andblær hans bítur stund-
um kinn. En þegar sólin baðar hann geislum sínum er hann litföróttur
einsog skrápur kameljónsins, hann breytist gersamlega, verður skín-
andi og hlýr, jafnvel gulur einsog smér. Niður jökulinn ganga mús-
gráir ruðningar. En þeir geta líka skipt um lit, orðið himinbláir ef
horft er á þá úr nógri fjarlœgð. Seinna feyktu viðsjálir vindar mér burt
úr þessari œskuhöfn minni, Höfn í Hornafirði, til Reykjavíkur, Kaup-
mannahafnar, Parísar og annarra stórmerkilegara staða.
I Kaupmannahöfn bjó ég lengi og eignaðist vini og starfsbræður og
deildum við saman listhugmyndum. Ég stend í þakkarskuld við þá.
Eg hefskundað niður til Parísar mörgum sinnum. ífyrsta skipti árið
1938, en aldrei dvalið lengi í einu. ígamla daga þótti parísarvitjun
meiriháttar ávinningur í lífinu. Nú orðið virðist mér, frá listrœnu
sjónarmiði að minnsta kosti, París og Skandinavía sama prestakallið,
þótt auðvitað haldist ákveðin sérkenni. Kannski ber ekki meira á milli
en duttlunga vindsins, hvort hann blœs yfir gras eða haf. Lítið þorp
á árbakka, fjötrað íálögjökulsins, var einusinni miðpunktur alheims;
en seinna stœkkaði hann þumlung eftir þumlung og tók sér bólfestu
á öðrum stöðum. En lífshœttan sem fylgir þessari viðleitni: að búa til
góða mynd, fylgir allsstaðar einsog skuggi. “
Nokkurnveginn þetta segir Svavar Guðnason um sjálfan sig í bók,
sem gefin var út í Feneyjum 1963 í tilefni alþjóðlegrar sýningar á nú-
tímalist. Það sýnir hann ásamt heimsfrægum listamönnum og félög-
um sínum úr hinni svokölluðu Cobra-grúppu sem varð til á árum
hans í Danmörku. Þessi liststefna danskra málara ogSvavars meðan
þeir voru innilokaðir í stíðinu, hefur markað spor í listsögu Evrópu.
Seinna bœttust fleiri íþennan hóp. Svo frœg er þessi grúppa núorðið
að verk þessara manna eru þau eftirsóttustu hvarsem er í heiminum.
Þessvegna gœti Svavar lagst í ferðalög og lifað kóngalífi hvar sem er
og hvenœr sem er. Bréfabunkinn er ótrúlegur með allra landa stimpl-
um; fólk sem vill kaupa myndir hans eða fá á sýningar. Afhverju bað-
ar hann sig ekki í frægðarljómanum og kaupir sér sumarhöll í Sviss
einsog hinir félagar hans geröu?
„Æ ég nenni því ekki.“
„Hann nennir ekki einusinni að opna bréf-
in,“ segir Asta og horfir umvöndunaraugum
á mann sinn.
Ég get ekki talað um Svavar án Ástu, því
ég man ekki eftir mér öðruvísi en þekkja þau
saman.
„Þegar við komum frá Danmörku 1945
fluttum við í Mosfellssveitina. Við bjuggum í
Lækjarnesi, litlu húsi sem var neðst í Laxnes-
túninu. Það var yndislegur tími, það hefur
verið sumarið '45, Svavar málaði og málaði.
Svo fínar myndir, og seinna bjuggum við í
Gljúfrasteini. Það hefur verið ’48-’49.“
Þá hélstu sýninguna í skaflinum?
„Já,“ sejgir Svavar og kemur með ljós-
myndir. Eg þekki myndirnar, maður skoð-
aði þær oft sem krakki og þótti heldur betur
furðulegt hvað fullorðnu fólki datt í hug.
Myndin er af stórum snjóskafli og búið að
stinga í skaflinn svona 10-20 gríðarstórum
olíumálverkum. Sýningin var illa sótt, lík-
lega vegna ófærðar, en þeir eru tveir að
messa yfir henni á mörgum ljósmyndum,
Svavar og Halldór í Gljúfrasteini. Báðir á
stígvélum. Hundurinn Snati að búa sig undir
að lyfta beini utaní eina myndina.
„Já, þessi mynd sem hundurinn er utaní,
það er myndin sem alþýðusafnið á núna.“
Hey í haröindum
Afhverju voruð þið svona lengi í Dan-
mörku, 10 ár?
„Við vorum á leiðinni heim fyrr, við ætluð-
um lOda apríl 1940 til íslands með Gullfossi
en þann 9da réðust Þjóðverjar inní landið.
Ég var þá nýbúinn að fá vinnustofu þarna,
ein hliðin var stór gluggi; við byrjuðum á að
byrgja þennan glugga með pappa."
Var ekki leiðinlegt að vera búinn að pakka
og taka allt uppúr töskunum aftur?
„Það var nú lítið að pakka. Við kynntumst
í Kaupmannahöfn, Ásta vann þar. Ég var á
þessum mektugu stöðum þarsem myndlist
var. Já, já, akademíið for de skönne kunster
einsog það var kallað, sérstaklega ef menn
vildu vera kurteisir."
Var þetta ekki sultarlíf?
„Tja, ég veit það satt að segja ekki. Það
voru sæmilegar aðstæður fyrir Islendinga að
komast af hjá Dönum. Það var eitthvað tölu-
vert á milli Dana og íslendinga á þessum
árum. Annars lifðu listamenn svona frekar
frjálst, leyfðu sér að kynnast hlutunum, góðu
og slæmu.”
Þau voru víst gríðarlega góð heim að
sækja, veittu öllum rausnarlega þegar
bóhemtíska stóð sem hæst. Steikurnar henn-
ar Ástu voru frægar. Einusinni man ég að
Svavar sagði mér hvernig ætti að búa til
sígarettur handa gestum ef þær væru ófáan-
legar, hann vafði einhvern hálm inní pappír
og raðaði snyrtilega í box. Allt er hey í harð-
indum!
En í samtali þeirra Matthíasar Johannes-
sen frá 1959 segir Svavar: „Ég minnist þess
fyrsta sumarið, að ég sá frammá að ég yrði
að láta mér nægja 6 aura á dag að lifa á. Þá
kostaði hálft franskbrauð 12 aura, svo ég
ákvað að borða helminginn af hálfu fransk-
brauði á dag. Á þessu lifði ég svo, þó ekki
nema hálfan mánuð, þá fékk ég taugaáfall,
og fylgdi því mikil hræðsla og ég varð kaldur
öðru megin. Ég hélt fyrst að þetta væri
hjartaslag.”
„Það var oft yndislegt í Danmörku, við vor-
um útí sveit á sumrin, manstu, Svavar, til-
dæmis þegar^ við bjuggum hjá honum
Arne?“ segir Ásta.
Svavar hugsar sig um. „Já, Arne Johansen
og hans konu. Hann var indælismaður og
eiginlega smiður, gerði töluvert af því að
dytta að húsum, setja á þau málningu og því-
umlikt.” Hann er annarshugar þegar hann
rifjar þetta upp.
Verkakona í stórum skóm?
Var skemmtilegt, uppörvandi að koma
heim aftur?
„Já, já, já, já. Við vorum Islendingar, okkur
þótti afskaplega gaman að koma heim. Þá
um haustið hélt ég sýningu.”
Var henni vel tekið?
Svavar hlær og svarar engu. Segir svo:
„Markús ívarsson keypti fyrstu myndirnar
mínar, það var góðs viti. “ „Sýningin var í
Listamannaskálanum,” segir Ásta, „og ég
var að passa hana. Fólk gekk út og fleygði í
mig ' miðunum. En það stóð kona og hall-
aði sér uppað flyglinum lengi, og skoðaði
myndirnar. Mér fannst hún þreytuleg, lík-
lega verkakona hugsaði ég, í stórum skóm.
Svo kom hún til mín og benti á mynd sem
hún vildi kaupa, sagðist heita Katrín
Thoroddsen læknir!*
Varstu ekki leiður yfir móttökunum?
„Síður en svo, ég hafði bara gaman af
þeim. Mér þótti bara vænt um þetta fólk. Það
var ekki svo slæmt. Ég held að íslendingar
hafi haldið að myndlist væri eitthvað feyki-
lega stórbrotið og fínt."
Keyptu þeir mynd?
„Þeir voru eitthvað að safna að sér mynd-
um.“
Voru þeir vel að sér í myndlist?
„Ég þori ekki að fara að blanda mér í það
mál.“
Kóketeraö viö myndlist
Hvernig fólk keypti af þér?
„Það voru allskonar menn,” segir Svavar,