Helgarpósturinn - 01.03.1984, Blaðsíða 17

Atómstöðin, kvikmynd Þor-
steins Jónssonar eftir sögu
Laxness, frumsýnd um
helgina:
Atómstöd Halldórs Laxness hefur verið
mönnum hugleikin allt frá því hún kom
út fyrir tæpum fjórum áratugum. Saga
Uglu, íslensku sveitastúlkunnar sem flyst
til höfuðborgarinnar, hefur nú veriö fœrð
í kvikmyndabúning. Það er Þorsteinn
Jónsson leikstjóri sem hefur unnið að
honum síðustu þrjú árin. Búningnum er
nú lokið, hann geta menn séð á frumsýn-
ingunni í Austurbœjarbíói á laugardag. í
helstu hlutverkum myndarinnar eru
Tinna Gunnlaugsdóttir sem leikur Uglu
og Gunnar Eyjólfsson sem leikur Búa Ar-
land. Samtal þeirra um vinnslu myndar-
innar, söguefnið og persónurnar sem þau
túlka, fer hér á eftir.

framtiðarsýn að rætast
Fertug
— aðalleikendur myndarinnar,
Gunnar Eyjólfsson og Tinna
Gunnlaugsdóttir rœða saman um
verkið
eftir Sigmund Erni Rúnarsson myndir Jim Smart
Tinna: „Þá er þetta allt að bresta
á . .
Gunnar: „Þú meinar frumsýn-
ingin. Já, veistu, mér finnst svo
blessunarlegt hvað við höfum
bæði haft mikið að gera fram að
þessum tíma, skjálftinn hefur al-
veg gleymst í önnunum. Við höf-
um verið að taka þátt í hverri upp-
færslunni á fætur annarri og svo
mikið hefur gengið á að við höfum
ekki þurft að hugsa neitt um þessa
mynd. Það er í rauninni fáránlegt,
en samt finnst mér það mjög gott.
Það er aðeins þegar ég sé þig
Tinna, við erum jú saman í tveim-
ur leikritum núna, að það rifjast
upp fyrir mér að við eigum yfir-
vofandi frumsýningu á kvikmynd
sem við leikum bæði í..
Tinna: ,,Þá rifjast upp öll vinnan
í sumar, á bak við vélina ...“
Gunnar: ,,Já, og vitneskjan um
að það standi til að við fáum að sjá
okkur i því sem við vorum að kafa
í þarna um sumarið."
Tinna: „Við vitum í rauninni
ekkert á hvað við erum að fara að
horfa. Þetta eru aðeins stutt minn-
ingabrot sem rifjast upp fyrir
manni frá tökutímanum, en yfir-
sýnin yfir verkið er ennþá jafn
fjarlæg og meðan við vorum að
fást við þetta. Við sjáum myndina
ekki fyrr en á frumsýningu og mér
finnst næstum óþægilegt að tala
um nokkuð viðkomandi Atóm-
stöðina á þessu stigi málsins."
Gunnar: „Já, ég skil við hvað þú
átt. Við verðum bara að gjöra svo
vel að bíða. Og vona . ..
Vona það besta. Ég vona það og
hef reyndar ekki trú á öðru, því
það var beinlínis aðdáunarvert
hvað allir lögðu sig heilshugar
fram við gerð þessarar kvikmynd-
ar. Það var ákaflega jákvæður
andi frá upphafi sem ríkti við gerð
Atómstöðvarinnar."
Tinna: „Enda frábært verk að
fást við.“
Gunnar: „Já, ég man hvað mér
fannst þetta skemmtileg saga,
strax og hún kom út. Hún var svo
aktúel á sínum tíma. Efni sögunn-
ar var beinlínis mál málanna. Síð-
an hafa tæpir fjórir áratugir liðið,
og það er svo ótrúlegt að á þeim
tíma hefur sannast að þetta er sí-
gilt verk. Ég held hreinlega að
Atómstöðin höfði meira til mín í
dag en hún gerði þegar hún kom
fyrst út. Allur hennar boðskapur
hefur enda kristallast sem sann-
leikur, höfundurinn hefur haft á-
kaflega sterka framtíðarsýn sem
mér virðist vera að rætast í dag."
Tinna: „Sagan virkar í fyrstu
mjög yfirlætislaus, en hún er fljót
að fá á sig aðrar víddir, enda er
undirtónninn allan tímann mjög
sterkur. Allar persónurnar í verk-
inu eru fulltrúar ákveðinna við-
horfa, bæði manngerða og hugs-
unarháttar. Þá kannski sérstak-
lega Ugla, ímynd þess sem við telj-
um vera hreint og íslenskt."
Gunnar: „Eftir því sem ég les
söguna oftar verð ég sannfærðari
um hvað hún höfðar sterkt til nú-
tímans. Bókin fjallar um þessa
miklu ógn, þessa ógeðslegu
bombu sem var búið að kasta, og
sem var svo ömurleg í hugum
þeirra sem upplifðu þessa tíma, að
menn þorðu ekki annað en að
halda að svona nokkuð yrði aldrei
gert aftur. Aldrei nokkurntíma.
En nú lifum við aftur á móti í
skugga þessarar sprengju, hrein-
lega. Þetta er orðin martröð.
Heimurinn er orðinn fullur af
mörgum sinnum stærri sprengj-
um. Þetta er brjálæði, vitfirring."
Tinna: „Svo finnst mér ekki síð-
ur athyglisvert hvernig Laxness
teflir fram pólum sögunnar, ann-
arsvegar íslensku þjóðinni og
hinsvegar hinu erlenda afli, sem
er i þann veginn að setjast að hér
á landi, til að vera. Það er niður-
staða bókarinnar, og þannig er
þetta enn þann dag í dag.“
Gunnar: „Mér finnst þetta ekk-
ert endilega vera séríslenskt verk.
Mér finnst eins og sama sagan geti
hafa gerst hjá hvaða smáþjóð sem
er. ..“
Tinna: „Þetta er fyrst og fremst
spurning um metnað smáþjóð-
ar . . .“
Gunnar: „Já, og þrýsting sem
hún fær frá valdamikilli þjóð.
Þetta gæti því eins verið saga frá
Tékkóslóvakíu, eða skulum við
segja Póllandi sem er enn ferskara
dæmi. . .“
Tinna: „Þetta er sígilt efni.“
Gunnar: „Já, því miður."
Tinna: „En þetta er líka drama-
tísk saga, mikið um persónuleg
átök . . .”
Gunnar: „Einmitt verk sem mér
finnst réttlætanlegt að kvik-
mynda, og þó fyrr hefði verið, það
er svo margt myndrænt í þessari
sögu. Og mér finnst Þorsteinn
hafa nálgast þetta verk mjög heið-
arlega. Og einnig var hann að
mínu mati mjög heiðarlegur gagn-
vart okkur í túlkun á persónum
verksins. Mer fannst hann mjög
opinn fyrir þeim möguleikum sem
við sáum í hlutverkunum, ekki
einstrengingslegur, heldur rétt-
sýnn í meira lagi. Hann gaf okkur
lausan tauminn þar sem við átti,
en hélt hinsvegar aftur af okkur
þegar þess þurfti með. Þorsteinn
býr yfir mjög mikilli víðsýni í list-
sköpun sinni, sem ákaflega gott er
að finna fyrir og eiga að.“
Tinna: „Það má eiginlega segja
um Þorstein að hann sé mjög góð-
ur ,,salur“, þú veist. Fyrir okkur
sem erum varla annað en sviðs-
leikarar og erum vön að finna fyr-
ir viðbrögðum áhorfenda, fá and-
svar framan úr sal, er að sama
skapi gott að hafa Þorstein hand-
an við vélina, þvi maður er ein-
hvernveginn öruggur um að and-
svar hans við leiktilþrifunum sé
heiðarlegt. Það sést svo greinilega
á honum hvenær honum líkar."
Gunnar: „Einmitt. Leikstjórinn
er í rauninni eini áhorfandi manns
í kvikmynd. Þessvegna veltur allt
á honum um hvort vel tekst til eða
ekki. Þeim manni verður maður
að treysta algjörlega.”
Tinna: „Maður er svo berskjald-
aður fyrir framan kvikmyndavél-
ina, maður er eitthvað svo óvar-
inn, og þessvegna verður þetta
traust milli leikstjóra og leikara að
vera eins algjört og hugsast get-
ur.“
Gunnar: „Það er öruggt mál að
kvikmyndaleikstjórinn getur
skapað leikarann sem listamann
að miklu leyti, en á sama hátt get-
úr hann líka eyðilagt allt fyrir hon-
um. Það er þegar þessa trausts
nýtur ekki við.“
Tinna: „Þetta er erfiðara í kvik-
mynd en annarsstaðar vegna þess
að þar er leikarinn allan tökutím-
ann að ganga inn í pínulítil brot í
myndinni. Hann hefur litla yfirsýn
yfir heildina, og þessvegna verður
hann svo mjög að reiða sig á leik-
stjórann. Það er ekki um neitt
rennsli að ræða í kvikmyndum
eins og í leikhúsi þar sem leikar-
inn getur áttað sig á heildarbragn-
um.“
Gunnar: „Mér finnst kvikmynd-
in krefjast mun meiri einbeitingar
af hálfu leikarans en leikhúsið.
Um leið og hann einbeitir sér að
mjög smáu atriði verður hann líka
að vera víðsýnn í túlkun sinni,
mjög meðvitaður um það sem fer
á undan og á eftir. Það verður
hver bútur að vera í samræmi við
heildina. Leikari í kvikmynd á við
mjög svipað verk að stríða og
mósaíklistamaður. Hann verður
að finna lítinn stein, meitla hann
og pússa vandlega, svo hann falli
óaðfinnanlega að heildarmynd-
inni.“
Tirwa: „Einna erfiðast við kvik-
myndaleik finnst mér einmitt vera
þessi sífelldu skipti á andrúmslofti
sem eru svo breytileg eftir því
hvar verið er að kvikmynda í
verkinu. Alltaf þarf samt að tjá
sömu manneskjuna, alltaf að vera
vakandi fyrir því hvernig hún
hlýtur að bregðast við hverju
sinni. Ugla er öll í grundvallaratr-
iðunum, ákaflega heilsteypt og
því fátt um breytileg tilbrigði í
hátterni hennar. Hún er sterk og
óspillt úr sveitinni, hefur sína heil-
brigðu réttlætiskennd. Húnbregst
við hverju sinni eins og hjartað
býður henni. Hún virkar ögrandi
á heimili Búa vegna þess að hún
skipar fólki ekki í stéttir og lítur
ekki á sig sem vinnukonu endi-
lega, hún er bara „fólk" eins og
hún segir sjálf. Það er erfitt að
leika þannig konu."
Gunnar: „Ég held aftur á móti
að ég hafi vitað það allan tímann
hvað það var sem þurfti að koma
fram í fari Búa Árlands. Ég vissi
mjög vel hvað ég þurfti að túlka,
en það er nú svo að ég er ekki enn-
þá búinn að sjá myndina, og því
get ég ekki ennþá sagt hvort mér
hefur tekist það sem ég ætlaði
mér með Búa.
Ég vildi og vil ennþá geta tjáð
Búa Árland, leika allar andstæð-
urnar í þessum manni eins rétt og
ég skil þessa persónu, en ég vil
ekki vera Búi Árland. Mér fannst
mjög gaman að fást við hann,
leika hann, en ég vildi ekki þurfa
að burðast með samvisku hans,
samt þykir mér vænt um hann
eins og aðrar persónur sem ég hef
fengið að leika."
Tinna: „Þessu er akkúrat öfugt
farið með Uglu. Ég vildi gjarnan
vera sú manneskja en það er auð-
vitað ekki möguleiki. Ég get alla
vega leyft mér að læra af henni og
það hef ég líka gert. Reyndar má
segja að ég hafi gengið með Uglu
í allt sumar og fram á þennan dag
en á laugardaginn verður breyt-
ing á, þá get ég vonandi sagt skilið
við hana og horft á hana eins og
óviðkomandi persónu á hvíta
tjaldinu. En ég á örugglega eftir að
sakna Uglu."
HELGARPÓSTURINN 17