Helgarpósturinn - 01.03.1984, Blaðsíða 20

MYNDUST
Málverk af landslagi er ekki landslag
Málverk af landslagi er ekki landslag held-
ur afleiðing þess, því ekkert málverk er sú
fyrirmynd sem málarinn hefur til hliðsjónar
verki sínu. Málarinn málar hugmynd sína.
En málarinn á ekki greiðan aðgang að
hugmynd sinni af náttúrunni, hann þarf oft
að gera frumdrætti áður, stundum marga,
og algengt er nú að fyrirmyndin sé Ijós-
mynduð. Þannig er landslagið fyrst, síðan
Ijósmynd af því, þá frumteikning gerð af Ijós-
myndinni og málverkið síðan unnið úr öllu
þessu saman lögðu í hugmynd málarans sem
færð er á léreftið.
Um Degas sagði franska skáldið Valéry að
málverk hans hafi verið niðurstaða ótal
frumteikninga, athugana og síðan starfsað-
ferða — „og mig grunar að hann hafi aldrei
álitið að mynd væri lokið." Þetta kom mér í
hug þegar ég sá að Hringur Jóhannesson
hafði hengt frumteikningarnar á vegg fram-
an við sýningarsaiinn að Kjarvalsstöðum, í
þeim tiigangi að áhorfandinn færi með frum-
teikningarnar í huganum í salinn þegar hann
skoðaði málverkin. En mig grunar að hann
hafi geymt sjálfum sér ljósmyndavélina sem
tók myndir af landslaginu áður en úrvinnsla
handarinnar hófst og frumteikning var gerð.
Þessi ljósmyndavél er reyndar hálf falin á
teikningu inni á sýningunni.
Því minntist ég á Degas að aðferðir hans
voru ekki óáþekkar og ýmislegt í myndum
Hrings minnir á hvernig hinn franski málari
beitti grassvörðinn bæði handbragði sínu og
hugarbirtu. Hér er ég alls ekki að gefa í skyn
að birtan í málverkum Hrings sé „innflutt
birta.“ Málarar hafa þó alltaf stundað birtu-
innflutning og blandað hann birtunni í sín-
um eigin hugartúpum. A þessu sviði eins og
á öðrum mannlegum sviðúm er ekkert
hreint. Ljós yfir málverki er ekki birta lands-
ins heldur biæbrigði þess hugarfars sem
málarinn beitir við gerð málverksins. Þegar
Reinhardt segir „light in art is not ligth" á
hann eflaust við eitthvað slíkt.
Fljótt á iitið er landslag Hrings fyrirsætu-
iegt. i því er engin mannvera. Um það fara
þó mannverur því hlutir hafa verið skildir
eftir í landslaginu, hlutir sem menn burðast
með: pokar, brúða. Ef manneskjur sjást eru
þær aðeins í spegli. En jafnvel í landslagi þar
sem engin manneskja er leynist þó ævinlega
manneðli. Og því er óhætt að spyrja:
Hvers konar manneskjur eru málverk
Hrings Jóhannessonar?
í engri mynd örlar fyrir óbrotinni náttúru.
Öll málverkin eru af landslagi sem hefur
komið inn í málarastofu málarans og setið
þar fyrir. Hann hefur því haft nægan tíma til
að beita það brögðum sínum, ekki bara
handbragðinu heldur líka hugblæ. Heildar-
hugbiær er yfir öllum málverkunum. Heiid-
arhugblær er aldrei yfir landslagi úti í náttúr-
unni. Veðrin hafa mismunandi áhrif á grasið,
þau eru ekki gædd íhugun eða ákveðnum
vilja. Það er málarinn aftur á móti.
Heildarhugblær sýningarinnar að Kjar-
valsstöðum er það sem hefur verið kallaður
rómantískur. Landslagið er íhugult, kyrrt,
en þó með einhverri dulúð. Dulúð hafa
málarar jafnan gefið í skyn með sama hætti
eftir að Friedrich málaði Risafjallamyndina
sína árið 1820: með þokuslæðingi sem máir
út rætur fjallanna, það merkir að undirstað-
an sé óljós, dulræn. Hið íhugula er aftur á
móti fært í tákn afar kyrra vatna sem gras
speglar sig í eða jurt. Enginn vindur er í
Hringur sýnir á
Kjarvalsstöðum —
beygir landslagið
undir innri vilja
sinn.
eftir Guðberg Bergsson
grasi. Málverkið er fært út úr undirmeðvit-
undinni þar sem allt eða flest er í kyrrstöðu
nema við sérstakar aðstæður. Veruleikinn
verður því það sem hefur verið nefnt ofraun-
sæi. Veruleikinn er ýktur með ljósmynda-
tæknibrögðum þannig að hann verður
óraunverulegur, næstum annarlega lifandi í
sinni dauðu mynd.
Hringur nálgast ekki landslagið eins og
ferðamaður sem kemur aftur á heimaslóðir
í átthagana eða sér landslagið einvörðungu
út um bílglugga, hann beygir það undir innri
vilja sinn, máir út sérhver merki um að fólk
hafi komið nærri því, nema sem skuggar eða
það hefur skilið eftir sig hluti í því, án þess að
skilja eftir sig nokkur merki eða spor. Hlut-
irnir í landslaginu eru líka eins og þeir hafi
verið fluttir þangað af einhverju byggða-
safni, á degi þegar hvorki hefur skinið sól né
skuggar flætt yfir landið. Blæbrigðin eru
næstum engin. Undirmeðvitundin er að
mestu einráð. Og svo lögmál vinnustofunn-
ar: handvitið, lagnin, kunnáttan, iðnin.
Allt er á sýningunni eins og andi Ingres
hafi orðið fyrir áhrifum frá impressionistun-
um, andstæðingum sínum, og sigrað og fært
landslagið viljugt inn á vinnustofu og það
setið fyrir, meðan yfirlegumálarinn vann og
þröngvaði því undir natinn vilja sinn.
Þess vegna eru málverkin gædd einmana-
kennd og þeim heillandi áhrifum sem það
öðlast, sem villist frá hjörð sinni fyrir sakir
vits og vilja einhvers.
Öll málverkin eru „brot“ af landslagi og
þess vegna ljóðræn og krefjast því mikillar
víddar kringum sig ef þau eiga að hanga vel.
Á hugvitssamlegan hátt er víddin látin vera
fyrir utan verkið. Og vegna einmanaleika
síns geta þau aðeins hangið sér, eitt á vegg.
Þau þola ekki nærveru annarra, eftir að þau
„fóru að heiman", úr huga málarans. I þeim
er engin heimþrá heldur spurn.
JAZZ
Jazzhelgi
Það var mikil djasshelgi síðasta helgi. A
föstudagskvöld bauð Grammið uppá ein-
leikaratónleika vestur-þýska bassaleikarans
Feter Kowalds og í hádeginu á sunnudaginn
var djassveröur að Hótel Loftleiðum þarsem
kvartett Kristjáns Magnússonar ásamt Birni
Thoroddsen sá um sveifluna. Þegar honum
var iokið gátu djassgeggjarar haldið í kvos-
ina þarsem Jazzklúbbur Reykiavíkur bauð
uppá djasskokteil um miöjan dag.
Pýskur eldhugi
Bassaleikarinn Peter Kowald er íslenskum
spunaunnendum að góðu kunnur því hann
kom hingað fyrir fjórum árum og lék í Djúp-
inu. Þeir er kenndu sig við Suðurgötu 7 stóðu
þá fyrir nokkrum spunatónleikum með
Bretunum Evan Parker og Howard Rieley,
Þjóðverjunum Kowald og Brötzman svoog
sænska píanistanum Per-Henrik Wallin.
Þetta var innbyrðis ólík hirð. Þeir bresku
innhverfir og gáfaðir, Þjóðverjarnir expres-
sjónískir og Svíinn ekta djassmaður sem
spann í anda Tatums og meistaranna. En
semsagt: Kowald sneri aftur og hélt tónleika
í Norræna húsinu á föstudagskvöld.
Kowald hefur mikið leikið með þýsku
frjálsdjössurunum ss. Brötzman og básúnu-
snillingnum Albert Mangelsdorf, auk þess
með amerískum: Leo Smith og Jazz Doctors
þarsem hann er í félagsskap fiðlarans Billy
Bangs, saxistans Frank Lowes og trommar-
ans Rashied Alis. Mikið hefði verið gaman
að hafa þá í Norræna húsinu og þá sérílagi
þegar Kowald hafði pikkað bassann sem
lengst og síbyljan var orðin nokkuð einhæf.
Það er ekkert grín aö leika einn á bassa í
2x45 mínútur og þvísíður að halda athygli
hlustenda ailan tímann. Kowald tókst það
nokkurnveginn, en mikið var fyrrihluti tón-
leikanna langur — alltof langur. Þetta er
fyrsti spunakonsertinn sem ég er á þarsem
seinni hlutinn er fyrrihlutanum betri.
Kowald fór á kostum fyrir augu og eyru í
fyrri stroksólónum og gladdi djasseyru í
seinni fingrakaflanum þar sem hin einmana
kona læddist ipn um miðnæturskeið.
Annars leiddi strok hans oft hugann að
Malcolm X-kvæði Archie Shepps.
Einhverntíma sagði Niels-Henning mér frá
tónleikum sem hann og Albert Mangelsdorf
héldu. Niels lék einn fyrsta fjórðunginn, þá
Mangelsdorf þann næsta og svo var dúett
eftir hlé. Ég spurði Niels hvort honum hefði
ekki dottið í hug að halda einleikstónleika.
Hann kvað nei við og sagði að hann treysti
sér ekki til að leggja það á fólk að einbeita
sér að einum bassa í tvo tíma. Ég held að
þessir tónleikar Kowalds hefðu orðið heim-
ingi betri hefði hann aðeins leikið í klukku-
tíma og agað sig betur. Endurtekningarnar
og formleysan þreyta — en maðurinn kann
á hljóðfærið,\á því leikur enginn vafi.
1 kvosinni
Jazzkiúbbur Reykjavíkur hélt annað djass-
mót sitt I kvosinni sl. sunnudag og jafnframt
það síðasta í því veitingahúsi sem hentar
djasstóniist illa en veisiumat vei. Þarna
komu margir fram, nemendur í FÍH-skólan-
um jafnt sem sjóaðir atvinnumenn — svo
eftir Vernharð Linnet
söng sextett fjögur lög við ágætan fögnuð.
Menn sem ekki hefur heyrst í svo árum skipt-
ir tróðu upp: Bjössi bassi og Örn Ármanns og
meiraðsegja Gunnar Egilsson blés nokkra
ópusa a la Goodman. Með honum léku Árni
Elfar, Jón Bassi og Guðmundur R. Það var
gaman að heyra þá leika Clarinede eftir Mel
Powell — það heyrist ekki oft.
Vonandi halda þessir kaffisessjónar áfram
svoog djassverðurinn á Hótei Loftleiðum.
Þar eru íslensku djassleikararnir í sínu besta
formi. Einsog Þorleifur Gíslason segir: — Á
kvöldin er maður þreyttur eftir langan
vinnudag en þarna í djassverðinum er mað-
ur frískur og úthvíldur.
Peter Kowald —
fór.á kostum
í stroksólóum.
Nemendahljóm-
sveit FÍH tróð
upp í Kvosinni.
20 HELGARPÓSTURINN