Helgarpósturinn - 01.03.1984, Blaðsíða 24

— káf, þukl og kynferðislegar þvi
Miövikudagskvöld. Dallaskvöld. Augu þjóöarinnar
mæna meö hrollblandinni sælu á yfirganginn og
frekjuna í óskabarninu 1R. Það er mannaþefur í hús-
um hans, hann hefur komið auga á enn eitt fórnar-
lamb losta síns: glóhœrða og sakleysislega skrifstofu-
stúlku sem á sér einskis ills von. Fólið gengur að henni
með votar varir, strýkur lokkaflóðið þýðlega og nið-
urá bak ogsegir. .. eitthvað mjúkt, eitthvað loðið. Og
stúlkan, nú veit hún mœta vel að henni standa aðeins
tveir kostir til boða: að hypja sig út úr Dallas ellegar
þýðast nautnasjúkt ómennið...
eftir Egil Helgason mynd Jim Smart
„Ástreitni" er líkast til nýsmíð í
íslenskri tungu, enda klambrað
saman í tilefni af þessari grein.
Einsog öllum má ljóst vera er það
samsett úr orðunum „ástleitni" og
„áreitni". Þetta er tilraun til að ís-
lenska sértækt hugtak, sem hefur
öðlast talsverða útbreiðslu í
enskumælandi löndum, einkum
Bandaríkjunum, og heitir þar
„sexual harassment". Ástreitni
sumsé — þangað tii eitthvað
heppilegra kemur upp úr dúrnum.
Ástreitni er mál, vandamál, sem
sáralítið hefur verið rætt hér á
landi, en þeim mun meira vestan
hafs. Hér er enda um viðkvæmt
mál að ræða, kannski ekkert síður
en önnur mál sem hafa verið dreg-
in fram í sviðsljósið í kvennabar-
áttu síðustu ára — nefnum ofbeldi
á heimilum og nauðganir. En
vissulega er hér um veigamikið
jafnréttismál að ræða, sem engin
ástæða er til að hunsa á tíma jafn-
réttisráða og kvennaframboða.
Hvað er þá ástreitni? Náttúrlega
alls konar óumbeðin ástleitni sem
konur verða fyrir, í þessu tilfelli er
átt við ástleitni á vinnustað. Það
getur auðvitað verið allt frá hvim-
leiðu þukli og klípingum, sem
þekkjast í meira eða minna mæli á
flestum vinnustöðum, yfir í ýmiss-
konar þvinganir og hótanir sem
konur (já, ástreitni gagnvart karl-
peningnum er fágæt) eru beittar í
vinnunni. En ástreitni er ákaflega
teygjanlegt hugtak. Sér til stuðn-
ings sendi bandaríska jafnréttis-
ráðið, „The Equal Employment
Opportunities Commission"
(EEOC), árið 1980 frá sér eftirfar:
andi skilgreiningu á ástreitni. í
lauslegri endursögn:
Óumbeðin ástleitni telst vera
ástreitni (sexual harassment) þeg-
ar eftirgefanleiki við slíkt fram-
ferði er gerður að skilyrði fyrir
stöðu eða framtíð viðkomandi á
vinnustaðnum. Þegar jákvæð eða
neikvæð viðbrögð við slíku fram-
ferði eru grundvöllur ákvarðana-
töku um vinnufyrirkomulag eða
kjör. Þegar slíkt framferði veldur
óeðlilegri truflun á starfsanda og
vinnuafköstum og skapar óþægi-
legt eða fjandsamlegt andrúmsloft
á vinnustað.
Til skýringar getum við tekið
dæmi um þær myndir sem ást-
reitni gæti tekið á sig: Einn mögu-
leikinn er vitaskuld sá að kona sé
blátt áfram rekin úr starfi undir
einhverju yfirskini vegna þess að
hún vill ekki þýðast ástreitinn yfir-
mann. Annar möguleiki er sá að
hún sé færð til í starfi, kaup henn-
ar lækkað og vinnan gerð henni
erfiðari á ýmsan máta. Þriðji
möguleikinn getur verið sá að hún
sitji eftir, aðrir hafi forgang þegar
henn^r tími er kominn til að
hækka í stöðu eða launum.
Rannsóknir í Bandaríkjunum
sýna að hátt í fimmtíu prósent
allra kvenna á vinnumarkaði hafa
orðið fyrir ástreitni af einhverju
tagi. Ástandið er skiljanlega verst
í störfum sem hingað til hafa ein-
vörðungu verið karlastörf, til
dæmis í byggingariðnaði og í
hernum. í skýrslu sem málgagn
bandaríska hersins, „Army
Times", lét gera árið 1982 kom
fram að þrír af hverjum fjórum
kvenhermönnum höfðu orðið
fyrir kynferðislegri áreitni þá tólf
mánuði sem á undan voru gengn-
ir. Afleiðingin var sú að herinn
ákvað að gangast fyrir sérstökum
námskeiðum til að glíma við þetta
vandamál.
Hlutur kvenna á öllum þrepum
vinnumarkaðsins er sífellt að auk-
ast, og því kannski ekki óeðlilegt
að ýmis bandarísk stórfyrirtæki
séu f arin að beita sér gegn þessum
vanda — ekki síst þar sem skýrslur
hafa sýnt að hér sé um beinharða
peningahagsmuni að ræða. Ást-
reitni hafi allveruleg áhrif á starfs-
getu og afköst fyrirtækja. Mörg
fyrirtæki hafa leitað ráðgjafar og
hjálpar hjá „Working Women's
Institute" í New York, — stofnun
sem veitir einstaklingum og fyrir-
tækjum ráðgjöf í ástreitnismálum.
En hvað er þá til ráða? Dæmi
eru um það í Bandaríkjunum að
slík ástreitnismál hafi farið fyrir
dómstóla, en þeim hefur hætt til
þess að dragast á langinn og verða
fram úr hófi flókin, enda ástreitni
oft fyrirbæri sem erfitt er að færa
sönnur að. Eitt frægasta ástreitnis-
málið í Bandaríkjunum, mál konu
sem hafði verið sett til hliðar þeg-
ar hún átti von á stöðuhækkun,
var til dæmis heil sjö ár að þvælast
fyrir dómstólum þar til konan
fékk loks réttar síns fyrir áfrýjun-
arrétti. Önnur leið er að leita ásjár
hjá jafnréttisráðinu, EEOC, sem
þá rannsakar málið og reynir að
finna viðunandi lausn. Sum fyrir-
tæki hafa tekið upp á því að kynna
starfsfólki sínu regiur og leiðbein-
ingar um það hvernig bregðast
megi við kynferðislegri áreitni.
Ástreitnin er sumsé mál sem mjög
24 HELGARPÓSTURINN