Helgarpósturinn - 10.05.1984, Blaðsíða 14

eftir Ingólf Margeirsson mynd Valdis Óskarsdóttir
Eitt ár er liðið frá því aðperla miðbœjarReykjavíkur, HótelBorg, skipti
um eigendur. Sigurði Gíslasyni hótelstjóra finnst eitt ár ekki langur tími í
sögu hótelsins. Hann hóf þar störf 1943 sem þjónn undir hótelstjórn
Jóhannesar Jósefssonar glímugarps, mannsins sem opnaði Hótel Borg
1930 og kallaði ,,Höll Norðursins“.
Sigurður Gíslason er persónugervingur Hótel Borgar. Hann er lifandi
saga hótelsins, annast gesti þess og vini af elskulegheitum og alþýðleika,
jafnframtþví aðyfir hótelstjóranum hvílir elegans fyrri tíma. En veitinga-
saga Sigurðar hefst ekki á Hótel Borg.
„Ég fæddist á lóðinni Bergstaðastræti 41 þar
sem Þingholt stendur nú, svo það má segja að
ég hafi fæðst á veitingastað," segir Sigurður og
kímir. „1 þá daga var ekki mikið um byggð í
Reykjavík; hálfgerður útúrdúr að labba upp á
Skólavörðu, varla hús fyrir sunnan og austan
Holtin nema Kennaraskólinn og Pólamir. Og í
löngu gönguferðina fór maður sem krakki upp á
Öskjuhlíð með mjólk og brauð í nesti og tíndi
krækiber."
En um fermingu er Sigurður kominn í veit-
ingabransann. Hann labbaði sig til þess fræga
manns Rosenbergs, sem rak Hótel ísland á
Hallærisplaninu, eins og nefnt er í dag. Rosen-
berg hafði áður átt Café Rosenberg sem heitir
nú I Kvosinni. Rosenberg hafði sett auglýsingu í
blað og beðið um ungþjón. I þá daga hömpuðu
menn ekki prófskírteinum í tíma og ótíma.
Rosenberg leist vel á fermingarstrákinn og Sig-
urður var ráðinn. Hann starfaði á Hótel íslandi
til 1941. „Þá var stóra danssalnum lokað og
breytt í offíseraklúbb“.
Sigurður yljar sér við endurminningamar frá
ámnum á Hótel íslandi: „Þama vom samþjónar
mínir Edwald Thorp, Steingrímur Jóhannesson,
Janus Halldórsson og Vilhjálmur Schröder;
hann vinnur nú á bamum í Fríhöfninni í Kefla-
vík. Þarna var leikin síðdegistónlist og á sunnu-
dögum kaffitónlist og meira að segja prentað
prógramm. Ccirl Billich byrjaði t.d. að leika á
Hótel ísiandi 1933. Þetta vom tí'mar stí'ls og
glæsileika kaffihúsanna. Þrír, fjórir menn spil-
úðu góða tónlist, kaffið kostaði 60 aura og vín-
cirbrauðið 15 aura. Já já. En þetta datt allt niður í
stríðinu, þá kom gjörsamlega önnur menning
inn í landið og aðrir siðir á veitingahúsunum. Ég
hætti sem sagt 1941, brá mér í eina ferð með
Dettifossi gamla til Bandaríkjanna, en hóf svo
störf hjá Teodór Johnsen á Hótel Vík, var þar í
hálft annað ár og byrjaði svo á Borginni 1943.“
OFFÍSERARNIR Á BORGINNI
Það geisaði stríð úti í hinum stóra heimi,
ísland var hemumið af Bretum og Bandaríkja-
mönnum og lífið á reykvísku kaffi- og veitinga-
húsunum dró dám af hersetunni. Skiptingin var
mjög skýr: Óbreyttir hermenn sóttu Hótel
Heklu, korpórcilamir vom á Hótel íslandi (sem
reyndar gekk undir nafninu Landið) og offíser-
arnir stunduðu Hótel Borg.
„Jóhannes hótelstjóri tók strax mjög
ákveðna stefnu í þessum málum,“ segir Sigurð-
ur. „Hann setti þær reglur að aðeins offíserar
fæm inn á Borgina. Þetta vom annasamir tí'mar,
fullt á hverju kvöldi og mikið líf. Það var ágætt
að þjóna yfirmönnunum. Þetta vom yfirleitt
siðprúðir menn og mjög lítið um slagsmál eða
læti á staðnum."
Auk ballanna var mikið um árshátíðir, átt-
hagamót og ýmsar prívatveislur. Og svo var
músík í hádeginu og alltaf dansað á kvöldin.
Sigurður segir að stundum hafi verið svo anna-
samt að Olli rakari Nielsen hafi verið kallaður
niður á Borg til að klippa þjónana og raka sem
ekki komust heim í vertíðinni.
Þegar ísland varð lýðveldi 17. júní 1944 var
ákveðið að halda lýðveldishátíðina að Hótel
Borg næsta dag. En þá kom babb í bátínn, það
var hljóðfæraleikaraverkfall og útlit fýrir að
enginn yrði dansinn. ,J>á var það að Gísli
Sveinsson, forseti Sameinaðs Alþingis, gaf
grænt ljós á að Hótel Borg yrði tekin eignar-
námi. Það var gert, hljóðfæraleikaramir spiluðu
og daginn eftir lauk eignamámi íslenska ríkisins
á Hótel Borg,“ segir Sigurður.
VÍNVEITINGABANNIÐ
Þegar Sigurður er spurður um Jóhcinnes
Jósefsson, hugsar hann sig um dálitla stund.
„Hann reyndist mér alltaf afburða vel,“ segir
hann. „Það sem Jóhannes sagði, það stóð. En
hann var strangur, gat verið höstugur, og menn
vom ragir að tala við hann. Hann gat einnig
verið snöggur upp á lagið. En hann átti margt
gott í sér; og að öllu samanlögðu em ljósu
hliðar hans miklu stærri en þær dökku.“
Þegar Sigurður hóf störf á Hótel Borg, var
hann ráðinn sem afleysingaþjónn undir stjórn
yfirþjónsins, Hjartar Nielsen. Sigurður segist
hcifa verið upp með sér yfir að hafa fengið vinnu
á Borginni: ,Á4aður leit alitaf upp til strákanna
sem unnu á Hótel Borg.“ Tæpum tíu árum síðar,
eða 1952, er Sigurður Gíslason gerður að yfir-
þjóni á Borginni. Um svipað leyti vafðist vín-
veitingafmmvcirp fyrir Alþingi og Bjami Bene-
diktsson tók vínleyfið aí öllum vínveitingcihús-
um á miðnætti á gamlárskvöld sama ár.
„Það bann stóð í rúmt ár,“ segir Sigurður og
dæsir, „til 11. júlí 1953. Þá var engin þjónusta á
Borginni, nema rétt uppi á lofti í herbergi 103 og
104, einhverjar smámóttökur." En svo hlær Sig-
urður: „Gamlárskvöld, vel á minnst. Þau vom
oft f jömg, mikið um hvellsprengjur, bíium velt
og hamagangur á götunum.
Einu sinni sátu gestir við gluggaborð, þá kvað
við ægileg sprenging, og það skipti engum tog-
um, öll rúðan fór úr, svo ekki var eftir flís í lista.
Andartaki síðcir dregur maður með stríðshjálm
gardínuna frá, að utan, og stingur inn svörtu
andlitinu yfir gesti borðsins. Þar var þá mættur
Láms Salómonsson lögreglumaður með lcinga
kylfu og í stríðsbúningi. Svo þú sérð að gestimir
em ýmsir á BorginnL"
Sigurður veltir lengi vöngum þegar undirrit-
aður spyr hann hvaða tí'mabil sé eftirminnileg-
ast á ferli hans á Borginni.
„Tja, það var skemmtilega mikið að gera þeg-
ar ég var yfirþjónn, það er að segja að vínbanns-
árinu slepptu. Þá vorum við eina hótelið af
þessari stærðargráðu í Reykjavík. Við vorum
stærsti skemmtistaðurinn og hingað komu allir.
Þá var oft gaman að vinna og fara heim, vitandi
að allir höfðu átt gott kvöld. Eg fer alltaf ánægð-
ur heim þegar allir gestir hafa verið ánægðir. En
ég er eldó frá því að fólk hafi verið ánægðara
áður fyrr. Það þekktist líka meira; þú fórst aldrei
á Borgina án þess að hitta einhvem sem þú
kannaðist við. Þaúddæti míinna var ennfremur
meira; og innileikinn. Það var líka meiri tí'mi til
alls, fólk gaf sér meiri tí'ma. Nú nennir enginn að
hlusta á tónlist í hádeginu. Við vorum með
hljómsveit í hádeginu á sjötta áratugnum, en
síðan gáfumst við upp. Ætli þeir Guðjón Páls-
son píanóleikari og Jónas Dagbjartsson fiðlu-
leikari hafi ekki verið þeir síðustu sem léku í
hádeginu hjá okkur. Svo er allur rekstur orðinn
svo dýr. það þurfa að vera mildar tekjur í kring-
um allt smáræði svo það standi undir sér.“
DYNGJAN OG FRESKUMYNDIRNAR
Jóhannes á Borg átti og rak hótelið í 30 ár.
Hann opnaði Hótel Borg þann 18. janúar 1930
og afsalaði sér völdum 1. janúar 1960. Nýir eig-
endur vom Pétur Daníelsson, Jón Fannberg,
Ragnar Guðlaugsson og Aron Guðbrandsson.
Þeir áttu hótelið þangað til í fyrra er þeirSigurð-
ur Kárason og Pálmar Magnússon keyptu það.
Miklar breytingar hafa átt sér stað á Hótel Borg
gegnum tíðina. Þegar hótelið opnaði var sér-
stakt kvennciherbergi, svokölluð ,J5yngja“, í
húsinu þar sem Esjumálverkið á bamum er nú.
Þar var einnig karlaherbergi, mun minna, og
danssalurinn var skreyttur logagylltum fresku-
málverkum á veggjum og í lofti. Salurinn ber
reyndar nafnið ennþá, Gyllti salurinn, þótt yfir
málverkin hafi verið málað þegar nýir eigendur
tóku vð af Jóhannesi 1960. ,J>að var hroðalegt
skemmdarverk," segir Sigurður, „salurinn var
einstakur á landinu. En það má hugga sig við að
myndirnar em þama ennþá undir málningunni.
Það kostar eflaust offjár að hreinsa þær. En
hérna um árið molnaði úr málningunni og þá
kom hluti einnar freskumyndarinnar í ljós. Mál-
arinn sem málaði myndimar mun haifa verið
þýskur, Von Grosser að nafni. Ég fann eitt sinn
nafnið hans málað á vegginn áður en málningin
kom á. Nafnið var ekki stærra en þumlungur á
stærð.” Ný veggklæðning kom einnig upp,
palesander á veggi og súlur 1960 í fremri sal.
Núverandi eigendur hafa látið gera upp anddyri
og lobbý. En þrátt fyrir breytingamar gegnum
árin stendur Borgin cdlfaf fyrir sínu. Þcir ríkir
tímalaus andi.
STÓRVEISLUR
Eða eins og Sigurður segir: ,J4ér er alltaf
stemning og sjarmi. Húsið hefur sál. Ef veggimir
gætu talað, þá töluðu þeir í hundrað ár. Svo
undarlegt sem það nú er.“
Og minningamar em margar. Sigurður talar
um stórveislumar: .Strax eftir stríð fór að bera
á heimsóknum þjóðhöfðingja. Þær veislur vom
allar haldnar á Hótel Borg. Friðrik Danakonung-
ur og kona hcins Ingrid komu 1956, Gústaf Adólf
Svíakonungur hélt hér veislu, Ólafur Noregs-
konungur, Haraldur krónprins, Kekkonen Finn-
landsforseti og Ben gamli Gurion, svo einhverj-
ir séu nefndir. Það var klassi yfir þessu. Maður
var með alla þjónana í gangi, kannski 400
manns í mat, sjö, átta þjónar á fullu og þrjátíu
stúlkur á servís. Það er að segja sem buðu mat-
inn. Þá var dekkað háborð og borð út frá há-
borði. Hver stúlka þjónaði 10-12 gestum."
EILÍF
Á morgnana og daginn er Hótel Borg staður
kaffigesta. Hér hittast fyrirmenn úr þjóðfélaginu
jafnt sem óbreyttir. í hádeginu hefur hver sinn
fasta stól. Og reyndar á daginn líka. Þegar við
Sigurður sitjum í salnum síðdegis með fyrstu
sólargeisla sumarsins stafandi gegnum háa
gluggana, segir hótelstjórinn: ,Menn ganga
sjálfkrafa að sínum borðum. Ég hef oft velt því
fyrir mér að ef súlumar yrðu færðar til, fyndi
enginn aftur staðinn sinn.“
En þótt gestirnir hafi breyst gegnum árin,
koma nýir fastagestir í stað gamalla. Og j>eir
gömlu halda tryggð við Borgina svo framarlega
sem þeir geta komist hjálparlaust í gegnum
hringhurðina fyrir aldurs sakir.
„Margir í veitingabransanum halda að sömu
gestimir komi endalaust, “ segir Sigurður., J>eir
álíta að tí'minn breytist ekkert; að menn deyi ekki
eða flytjist brott. Einu sinni köm Jóhannes til
mín - þetta var skömmu áður en hann seldi
Borgina - og spurði mig: ,Æ, Sigurður minn,
hvar em allir gestimir mínir?“ Þá svciraði ég:
Jóhannes minn, ætli að þeir séu bara ekki
komnir suður í Fossvog." En þótt andlitin breyt-
ist þekkir maður alltaf gömul andlit í mergðinni.
Á 1. maí um daginn sat héma til dæmis fólk í
kaffi sem hafði verið viðstatt opnunina 1930.
Gamlir viðskiptavinir og gestir líta cilltaf til okk-
ar. Margir þeirra em enn fastagestir. Borgin er
cJltaf sú sama, þóttjólkið breytist. Hótel Borg
hefur gengið í gegnum sín hnignunarskeið en
hún hefur alltaf náð sér upp. Borgín er lífseig og
vonandi er hún eilíf.
Fólk var áður spariklætt í slíkum veislum,
kjóll og hvítt á herrum og ballkjólar á dömum.
Þetta fólk var gallaklætt. Síðan datt þetta hægt
og sígandi niður. Upp úr miðjum sjöunda ára-
tugnum þótti ekkert fínt að vera fínn.“
MENNTSKÆLINGAR
OGPÖNKARAR
Margir hafa komið við sögu Hótel Borgar.