Helgarpósturinn - 10.05.1984, Blaðsíða 17

Kynslóðirnar í
, ,Sveinsstykkinu‘ ‘
USTAP
BeðiS hefur verið eftir Fjöreggi
Sveins EincLrssonar með meiri
eftirvæntingu en títt er um innlend
leikrit. Ástæðan er auðvitað leik-
hússtjórafortíð höfundarins hjá
tveimur stærstu ieikhúsum lcmds-
ins, Þjóðleikhúsinu og Iðnó.
Nú er Fjöregg hans farið að rúlla
á fjölum þess síðcimefnda, það vair
frumsýnt þar á miðvikudagskvöld.
Þau í Iðnó kalla leikritið í'gamni
„Sveinsstykkið". Þetta er nefnilega
fyrsta sviðsverk Sveins en hann
hefur áður samið útvarpsleikrit,
sjónvarpsleikrit, leikgerðir af sög-
um Halldórs Lcixness, leikstýrt og
ort ljóð.
í Fjöreggi er reykvísk nútíma-
fjölsló'lda á sviðinu, fjórar kyn-
slóðir með mismunandi viðhorf til
lífsins í landinu og tilverunncir cd-
mennt.
,JVIér finnst kjaminn í verkinu
felcist í tilraunum þessara kynslóða
til að ná saman," segir Guðrún Ás-
mundsdóttir, sem leikur Oddnýju,
húsmóðurina á heimilinu. „Fjöl-
skyldan hefur ailar aðstæður til
þess að þetta takist. Hún er vel
stæð og samheldin. Hana skortir
heldur ekki kærleikann, en skiln-
inginn Vcmtcir - það er eins og þau
rétti öll út höndina en dagi uppi
ein.“
Þau hjónin eiga þrjú böm sem
öll em liðlega tvítug. Þorsteinn
Gunnarsson leikur föðurinn, Lilja
Þórisdóttir, Pálmi Gestsson og Jó-
hann Sigurðarson em í hlutverk-
um bamanna.
Elsti sonurinn er fráskilinn, á
fimm ára son og er mjög niður-
dreginn. Systirin er ákveðin í að
njóta lífsins eins og kostur er, en
yngri sonurinn, Amór, er í alvar-
legri pælingum.
, Arnór efast um lífsskoðcmir for-
eldranna og lífsstíl," segir leikar-
Inn, Pálmi Gestsson. .Jtann er leit-
andi, ekki tilbúinn að skrifa undir
neina hugmyndcifræði. Ástand
heimsmála liggur þungt á honum
og hann eygir enga lausn. Honum
finnst eldra fólkið kasta fjöregginu
kæruleysislega á milli sín í kapp-
hlaupinu um auð og völd, hann sér
fjöreggið sem kjamorkusprengj-
una, hann sér hana springa. Hann
dreymir um heim, þar sem grænn
skiki er til handa honum, þar sem
hann hefur í sig og á, þar sem kyn-
slóðirnar tala Scmian, þar sem
frcimleiðni og hagvöxtur em merk-
ingarlaus orð en orð eins og
nægjusemi öðlast nýja merkingu,"
segir Pálmi.
Á milli Arnórs og afa hans í föð-
urætt, sem Gísli Halldórsson leik-
ur, er gott samband. Afinn er af
aldamótakynslóðinni, mikill aðdá-
andi Einars Benediktssonar. Ein-
stæð amma krakkanna í móðurætt
kemur líka við sögu. Hana leikur
Margrét Ólafsdóttir.
„Það er ríkjandi viss upplausn í
samskiptum kynslcíðanna í verk-
inu,“ segir Guðrún Ásmundsdóttir.
Fulltrúarfjögurra
kynslóða í
FJÖREGGI Sveins
Einarssonar í Iðnó.
Gísli Halldórsson,
Guðrún
Ásmundsdóttir,
Pálmi Gestsson og
Sveinn Jóhannesson.
„Hver kynslóð er upptekin af eigin
tíma. Unga fólkinu finnst það ekki
geta farið í Scima fcirið og foreldr-
arnir, því finnst vandamálin standa
þeim meira á beini heldur en fólk-
inu sem búið er að lifa lífinu. Mér
finnst skemtilegast við þetta hlut-
verk móðurinnar hvemig hún
bregst við aðstæðum. Hún skilur
oft ekki sjálf hvers vegna hún
bregst svona við því sem er að ger-
ast í lífi hennar og innra með
henni. Viðbrögðin koma henni á
óvart - þau em ekki klisjur," segir
Guðrún.
Sveinn Einarsson segir sjálfur
um verk sitt að það sé hefðbundið í
stíl og fofmi. Leikstjóri er Haukur
Gunnarsson, en þeir Sveinn hafa
áður stcirfað Scunan. Aðrir leikend-
ur en minnst hefur verið á em Guð-
rún Gísladóttir, sem leikur róttæka
kæmstu Arnórs, Margrét Helga
Jóhannsdóttir og Sveinn Jóhann-
esson sem leíkur son eldri sonar-
ins.
LEIKLIST
Allt í góðri trú...
eftir Gunnlaug Ástgeirsson
Leikfélag Reykjavíkur.
Fjöreggið eftir Svein Einarsson
Leikstjóri: Haukur Gunnarsson
Leikmynd og búningar. Steinþór Sigurðs-
son
Lýsing: Daníel Williamsson
Leikendur: Þorsteinn Gunnarsson, Guðrún
Asmundsdóttir, JóhannSigurðarson, Lilja
Þórisdóttir, Pálmi Gestsson, Gísli Halldórs-
son, Margrét Ólafsdóttir, Sveinn Jóhannes-
son Kiarval, GuðrúnS. Gísladóttir, Soffía
Jakobsdóttir, Aðalsteinn Bergdal, Margrét
Helga Jóhannsdóttir, Kjartan Ragnarsson,
Steindór Hjörleifsson, Valgerður Dan
Sveinn Einarsson ætlar ekki að gera það
endasleppt við íslenskt leikhúslíf. Eftir að
hafa stjómað leikhúsum, Iðnó og Þjóðleik-
húsinu, í um tuttugu ár og leikstýrt á báðum
stöðum fjölda verka, skiptir hann enn um
stól og fer á allt annan stað í leikhúsinu,
gerist leikritahöfundur. Það er þó af og frá
að hann sé nýgræðingur á þessu sviði, þvi
hann hefur áður samið tvö útvarpsleikrit og
eitt sjónvcirpsleikrit, auk þess að semja leik-
gerðir eftir nokkrum verkum Halldórs Lax-
ness, en hér er sem sagt á ferðinni fyrsta
fmmsamda verk Sveins á sviði.
Fjölskyldudrama
Fjöreggið er ákaflega hefðbundið leikrit í
allri gerð sinni. Það skiptist í þrjá þætti með
nokkuð hefðbundinni kynningu, upp-
hleðslu spennu, óvæntum atburðum,
hvörfum og lausn. Umræðuefni leiksins,
samræður persónanna, tengjast ágætlega
þeirri sögulegu frcimvindu sem á sér stað á
sviðinu. I heild er leikritið efnismikið og
margþætt, í rauninni ákaflega haganlega
saman settur sjónleikur sem hvorki gerir að
einfalda tilveruna né afgreiða hana með
merkingarlausum klisjum, eða eins og afinn
í leiknum segir á einum stað: ,Það hefur
aldrei neitt verið einfalt".
Aðalpersónur leiksins tilheyra háborg-
aralegri fjölskyldu í Reykjavík. Pabbinn er
velmegandi bissnismaður, móðirin ,Jín frú“
sem hefur hugsað um heimili og böm, dótt-
irin tískudrós sem vill njóta lífsins lysti-
semda til fulls og yngsti sonurinn sem er
tvílráður efahyggjuróttæklingur. Milli þess-
ara persóna hverfast meginátök verksins.
En til að víkka þessa mynd, og reyndar til að
flækja hana líka, er með afanum og ömm-
unni opnuð sýn til aldamótakynslóðarinnar
og eins og til að loka rammanum kemur
einnig lítið bam við sögu, sonur elsta son-
arins í fjölskyldunni. En sá er reyndar fcirinn
í hundana og er hans tragedía einn af
grunntónunum í tilvem þesscircU' f jölskyldu.
Átök leikritsins snúast um hugmyndir,
það sem stundum er kallað lífsgildi. Það
lýstur saman gildismati kynslóða, einkum
miðaldra kynslóðar góðborgara (um fimmt-
ugt) og gildismati ungu kynslóðarinnar
(rúmlega tvítug) og reyndar má greina
a.m.k. tvö viðhorf hjá hvorri kynslóð þar
sem annarsvegar em konan og maðurinn
og svo aftur sonurinn og dóttirin.
Faðirinn er framkvæmdamaður sem trúir
á framkvæmdir og framfarir. Hann er stál-
heiðarlegur bissnismaður sem ekki má
vamm sitt vita, týpa sem ég man ekki eftir
að hafa rekist á í leikriti eða sögu fyrr, því
yfirleitt em „viðskiptafrömuðir" íslenskra
bókmennta hinir verstu skúrkar. Hann lifir
sæll í þeirri trú að hann sé að gera ölium gott
og hann skilur cills ekki hvers vegna unga
fóikið er ekki ánægt með tilveruna miðað
við allar þær frcimfarir sem orðið hafa síðan
hann var ungur.
Hlutverk konunnar hefur verið að sjá um
bú og böm. Hennar viðhorf virðast hafa
verið til skamms tíma cif svipuðum toga og
mannsins, en hún hefur breyst og að henni
sækir efi um til hvers hún hafi varið lífi sínu
þegar bömin em að hverfa á brott og jcifn-
vel fyrirlíta heimilið. Hún hefur lifað í gegn-
um börnin og þegar þau hverfa frá henni
hefur hún ekkert til að lifa fyrir.
Viðhorf dótturinnar er blygðunarlaus,
sjálfselsk lífsnautnastefna. Að hafa sem
mest út úr lífinu hér og nú fyrir sjálfansig og
skítt með aðra.
Sonurinn veit ekki almennilega hvað
hann vill, hann veit frekar hvað hann vill
ekki. Hann vill ekki vera samsekur, sekur
um að lifa í vellystingum meðan stór hluti
mannkyns sveltur, sekur um að njóta góðs
af arðráni og kúgun. Hann vill ekki verða
síðasta kynslóðin og honum stendur raun-
vemleg ógn af sprengjunni miklu. En hvað
hann á að gera í málinu veit hann ekki.
Þessum viðhorfum er teflt saman og þau
prófuð í margvíslegum átökum. Hver kyn-
slóð og hver persóna á sér réttlætingu og
höfundurinn dregur ekki taum neins sér-
staklega umfram annan, en honum er í mun
að lýsa hugmyndaheimi þessara persóna
og það tekst honum bæði vel og trúverðug-
lega. Þó svo að vel megi líta á leikinn sem
sumpíut einskoncir málsvöm fyrir velmeg-
andi borgaraLStétt, ríkir fullur skilningur á_
viðhorfum ungu kynslóðarinnar og má vel
Kta svo á að samúð höfundar sé ríkari með
þeim.
Falleg vinna
Haukur Gunnarsson leikstýrir Fjöregg-
inu. Þær sýningcir hans sem ég man eftir,
hcifa einkennst ai því að vera það sem kalla
má fínunnar. Með því á ég við að ákaflega
mörg smáatriði í sýningunum em vel unnin
og jafnvel glæsileg, án þess að það verði á
nokkum hátt á kostnað heildarmyndarinn-
cir, miklu fremur að það styrki hcma. Á þetta
við um þessa sýningu. Leikstjóranum tekst
bæði að laða fram alvömna sem býr í verk-
inu og einnig nýtur sín vel gamansemin
sem þar er að finna. í túlkun sinni er
leikstjórinn trúr persónunum og hvergi er á
viðhorf þeirra hcillað, sem gæti þó vel verið
freisting. Hann dregur skýrt frcim þcinn
gmnntón verksins að draga í efa lífsgildi
allra persónanna.
Þorsteinn Gunnarsson fer með hlutverk
föðurins. Skapar hann þar eftirminnilega
persónu, kallar skýrt fram sjálfumgleði
hans og góðleika um leið og hann holdgerir
skilningsvana undmn hans yfir því að unga
kynslóðin skuli ekki vera sátt við og taka
góða og gilda þá veröld sem hann og hans
kynslóð hafa skapað.
Guðrún Ásmundsdóttir á sterkan og
glæsilegan leik í hlutverki móðurinnar. I
persónusköpun sinni dregur hún skýrt fram
andstæðuna við rökhugsun mcinns síns
þegar hún tekur tilfinningcdega afstöðu til
tilverunnar og þess sem gerist í kringum
hana. Leikur hennar er blæbrigðaríkur þó
undir spili sífelldlega óöryggi sem stafar af
ótta við að missa það eina sem hún raun-
vemlega á, bömin.
Hlutverk systkinanna em í höndum
Pálma Gestssonar og Lilju Þórisdóttur. Þau
gera hlutverkum sínum góð skil og ná skýrt
fram andstæðunum á milli hins efagjama
sem veit ekki hvað hann vill og þeirrar sem
þegar hefur mótað sér ákveðna lífsstefnu.
Onnur hlutverk em miklu smærri en
þessi fjögur. Gísli Halldórsson á frábæran
leik í litlu hlutverki afans. Guðrún Gísla-
dóttir skapar trúverðuga mynd af kæmstu
sonarsins, róttæku gciðborgarabarni. Það
er mjög falleg og sterk mynd sem þeir Jó-
hann Sigurðarson, glataði sonurinn, og
Sveinn Jóhannesson Kjarvai (6 ára) búa til
þegar þeir feðgar em að kveðjast fyrir fullt
og cillt. Og enn mætti nefna frábæra smá-
mynd Valgerðar Dan cif fullri konu í partíi,
Margréti Helgu í hlutverki lífsglaðrar konu í
sama partíi og Margréti Ólafsdóttur í hlut-
verki ömmunnar.
í heild ber leikurinn með sér að vera
vandlega unninn bæði í smáu og stóm.
Þessi sýning er ánægjuleg fyrir margra
hluta sakir. Mest held ég þó að sé um vert að
bæði höfundur og leikstjóri gæta hófsemi í
meðferð þeirra viðfangsefna sem tekin em
fyrir, velta sér ekki upp úr vandamálum og
forðast klisjur bæði til orðs og sviðs.
HELGARPÓSTURINN 17