Helgarpósturinn - 24.05.1984, Síða 6

INNLEND YFIRSÝN
Vinargreiðar í stjórnkerf inu
Enn á ný hcifa vaknað í þjóðfélaginu há-
værar umræður um spillingu í ríkiskerfinu.
Á tímum alvarlegri efnahagsáfalla en flesta
'rekur minni til, samfara samdrætti í þjóðar-
tekjum og kaupmáttarhrapi almennra
launa, hafa forystumenn í þjóðlífinu hvatt
til ráðdeíldarsemi og spamaðar, skorað á
fólk að sýna biðiund meðan ríkisstjómin og
aðrir ábyrgir aðilar taki með fjölþættum
aðgerðum á vandanum og rétti þjóðarskút-
una við. Hagræðingarátak er boðað í opin-
bemm rekstri og skynsamleg fjármála-
stjórn er mottó dagsins. Á sama tí'ma berast
þær fregnir að fulltrúar í stjómum tveggja
opinberra stofnana noti fé éúmennings til
kaupa á cifmælisgjöfum handa virtum emb-
ættismanni ríkisins. Upphæð sem talin er
nema um 480 þúsundum króna.
Mikil reiðialda hefur risið meðal fólks við
þessi tí'ðindi. Á Alþingi hcifa nokkrir þing-
menn lagt fram þingsályktunartillögu þar
sem kveðið er á um að settar verði reglur
um notkun almannafjár til tækifærisgjafa.
Norður í Þingeyjarsýslu geysast menn um
með undirskriftalista og skora á gjcifaþeg-
ann að skila ciftur gjöfunum. í dagblaðsleið-
umm hefur athæfið verið harðlega fordæmt
og heyrst hefur að Rannsókncu'lögreglu rík-
isins hafi borist beiðni um athugun á því
hvort ekki sé um sakhæft atferli að ræða. í
umræðu manna á meðal hafa verið rifjuð
upp mál sem talin em endurspegla siðspill-
ingu í stjórnkerfinu: Bílakaup ráðherra og
bankastjóra, utanlcindsreisur á vegum ríkis-
stofnana, endurskoðun á skipulagi Fram-
kvæmdastofnunar fengin í hendur forstjóra
þeirrar sömu umdeildu stoínunar o.s.frv.
Allt lýsir þetta fomndrcui almennings á
starfsháttum sem viðgengist hafa í emb-
ættiskerfi og stjórnsýslu ríkisins, lögmætu
atferli að því er virðist, í flestum tilfellum
a.m.k., en siðlausu að mati margra. - Hver
er lýðræðisleg ábyrgð kjörinna forystu-
manna? Hver er siðferðisstyrkur stjóm-
skipaðra fulltrúa og embættismanna í þjón-
ustu ríkisins? spyr fólk.
Með samanburði við önnur vestræn lýð-
ræðisríki hefur verið bent á hversu fjölmörg
mál, sem hér ganga óáreitt fyrir sig, hefðu í
för með sér margslungnar afleiðingar fyrir
viðkomandi ef þau kæmu upp þar. Stjórn-
sýslulög og reglur afmcu-ka valdsvið í
stjórnsýslu rnargra landa mjög skýrt. Þing-
leg ábyrgð ráðherra og annarra háttsettra
embættismanna er mikil. Afsagnir þeirra
em tii að mynda mjög tíðar ef þeir gerast
berir að atferli sem vekur édmenna fordæm-
ingu. Rannsóknarvald þjóðþinga er víða
mjög mikið og er áberandi þáttur í virku lýð-
ræðiskerfi þeirra. Er oft vísað til Bandarikj-
anna í þessu efni og ægivalds rannsóknar-
nefnda þingsins yfir embættiskerfinu.
Eitt er það þó sem verið hefur verulegt
vandamál víða erlendis en við hér á landi
sloppið nánast alfarið við, á yfirborðinu
a.m.k., en það er mútuþægni opinberra
stcU'fsmanna. Hagsmunaaðilar af ýmsu tagi,
í viðskiptalífi sem annarri starfsemi, oft
erlendir aðilar, svo sem fjölþjóðafyrirtæki
eða leyniþjónustur stórveldcuma, hafa með
margslungnum hætti áhrif á stefnumótun
og ákvarðanatöku í stjómkerfum þessara
landa, njóta fyrirgreiðslu eða ná að afla sér
upplýsinga með því að notfæra sér veik-
Ieika mútuþægra embættismanna með
stórgjöfum og fjárútlátum.
Hér hafa slík mál ekki komið upp, en
margt bjátar á þrátt fyrir það. Flokkslegir
hagsmunir hafa vemlega mótað þróun
stjórnkerfisins með margvíslegum cifleið-
ingum. Embætti og stöður í áhrifamiklum
stofnunum hafa löngum verið skipuð
flokksgæðingum. Stjórnir, nefndir og ráð af
ýmsi taki hafa verið notuð í Scimningamakki
flokkanna við stjómarmyndanir, og oft á
tíðum hafa þingmenn sjálfir verið að vasast
í þessum störfum, þannig að skil milli fram-
kvæmdavaldsstarfa og löggjcifar hafa orðið
býsna óglögg.
ERLEND YFIRSYN
Forusta fyrir arabaríkjum er
markmið Sýrlandsstjórnar
Að unnum sigri í togstreitu og viðureign
við Israel og Bandaríkin um skipan mála í
Líbanon, hefur Hafez al-Assad Sýrlandsfor-
seti ákveðið að færast meira í fang. Hann
leitast við að ná forustu fyrir arabaríkjum í
hendur Sýrlands, að fenginni þeirri reynslu
af stjórn Ronalds Reagans, að vonlaust er
fyrir araba að reiða sig á Bandaríkin til að
hafa hemil á ísrael.
Lykillinn að framgangi þessa áforms
Assads er afstaða Saudi-Arabíu. Konungs-
ættin sem þar ræður ríkjum er vonsvikin
yfir undanlátssemi Bandríkjastjórnar við
ísrael, og eftir að Reagan sendi her til
Líbanons til að reyna að skakka leikinn í
öngþveitinu þar eftir innrás ísraelsmanna,
en kallaði hann svo á brott eftir algera er-
indisleysu, eru Bandríkin brotinn reyr í aug-
um araba.
Sú samstjórn striðandi trúflokka í
Líbanon, sem er komin vel á veg að friða
landið, var að verulegu leyti sett saman í
Damaskus, en meðan á því stóð voru prins-
ar frá Saudi-Arabíu tíðir gestir í höfuðborg
Sýrlands og höfðu hönd í bagga í samninga-
umleitunum sem þar fóru fram. Nú hefu'r
Assad gripið tveim höndum tækifæri sem
honum býðst til að treysta bandalagið við
Sauda svo um munar.
Stjórn Saudi-Arabíu stafcir ógn af loft-
hernaðinum sem rekinn er gegn siglingum,
sér í lagi ferðum olíuskipa, um Persaflóa
innanverðan. Stjóm írans hefur látið flug-
her sinn ráðast á skipaferðir frá Saudi-
Arabíu og Kuwait til að svara árásum
írakska flughersins á skip sem sigla til eða
frá Kharg-eyju, helstu olíuútflutningshöfn
írana. Saudcir geta ekki látið slíkt viðgangcist
án viðbragða, en eiga óhægt um vik að taka
á móti. Bardagar þeirra eigin flughers við
írani gætu haft ófyrirsjáanlegar afleiðingar.
Bæði em ílugmertn Sauda cdls óvanir hern-
aði, og þar að auki er ekki að vita nema
Khomeini erkiklerkur reyni að espa til upp-
reisnar á olíusvæðunum í Saudi-Árabíu, þar
sem aðflutt starfsfólk, margt af trúflokki
shiíta, er bakhjarl atvinnulífs. Boðum
Bandaríkjastjómar um að senda bandarísk-
ar flugsveitir á vettvcing hafa Saudar hafnað,
annað væri að þeirra dómi að fara úr ösk-
unni í eldinn.
í þessari klípu hefur Assad Sýrlandsfor-
seti boðið Saudum liðsinni sitt. Hann sendi
í gær fyrsta varaforsetá sinn, Abdel Halim
Khaddam, og Farouk al-Shara utanríkisráð-
herra í fararbroddi sendinefndar til
Teheran, gagngert þeirra erinda að bera
sáttarorð á milli stjóméir írans og arabaríkj-
anna. Málgagn stjómarinnar í Damaskus
skýrði svo frá, að Sýrlandsstjórn myndi
beita öllum áhrifum sínum til að reyna að
afstýra því að Persaflóastríðið breiðist út.
Áður en Assad gerði sendimenn sína af
stað, átti hann viðræður við ráðherra frá
Saudi-Arabíu, sem gerðu sér ferð til
Damaskus.
Sé nokkur í aðstöðu til að hafa áhrif á
erðir klerkíistjórnailnnar í Teheran, er það
ýrlEindsstjóm. Frá því vorið 1982, þegarSýr-
land og íran sömdu um að öllum olíuþörf-
um Sýrlendinga yrði fullnægt með olíu sem
flutt yrði sjóleiðis frá Khéu-g-eyju, og afhent
gefins að einum sjöunda hluta, hefur Sýr-
land veirð dýrmætur bandamaður írans
gegn Ircik. Mestu munar, að mánuði eftir
samningsgerðina um olíuviðskiptin lokaði
sýrlenska stjómin helstu olíuleiðslunni frá
Irak, sem liggur til hafnarborgarinnar
Banicis við Miðjarðarhaf, tók þcir með fyrir
drýgstu tekjulind írcika og veikti stríðsgetu
þeirra að sama skapi.
Svar íraka var hafnbannið á Kharg, sem
þeir hafa haft mátt til að framfylgja frá þvi
seint á fyrra ári, þegar þeir fengu afhentar
franskar flugvélar af gerðinni Super
Etendard búncir Exocet flugskeytum.
Með því að liðsinna Iran í stríðinu við
írak, var Assad ekki aðeins að tryggja Sýr-
landi olíu á vægu verði. Hann náði sér einn-
ig niður á Saddcim Hussein, leiðtoga íraks,
en þeir stýra hvor sínum armi Béiatli-sósíal-
istaflokksins, og er fullur fjandskapur á
milli, þótt að nafninu til sé æðsta stefnumið
flokksins sameining arabaþjóða.
Meðan enn var óvíst hvernig færi í
Líbanon, vom tengslin við íran Assad mikils
virði. Eftir að honum tókst að kveða bæði
ísrael og Bandaríkin í kútinn hefur hcinn
frjálsari hendur og setur sér hærri markmið
í samræmi við það. Á mánudaginn gerðu
sýrlenskar hersveitir atlögu að írönskum
byltingarvarðliðum við Balbeek í Líbcinon,
en þar hafa þeir verið missemm saman að
boði Khomeinis og fcirið sínu fram, sér í lagi
með hermdarverkum gegn ísraelsmönnum,
en einnig sveitum Frakkíi og BcUidcLríkja-
manna í Beirut á sínum tíma.
Þessi aðgerð Sýrlandshers er viðvömn til
eftir Ómar Friöriksson
Eftirlitsvaid Alþingis er veikburða og í
áratugi hefur þingmönnum m.a. ekki þótt
ástæða til að setja á stofn rannsóknamefnd
þingsins. Bent hefur verið á að þingið not-
færi sér ekki þá möguleika sem þingnefnd-
irnar gefi til að fylgjast með störfum emb-
ættismanna og rekstri ríkisstofnana. Við
fjárlagagerðina keppist þingmenn við að
skipta framkvæmdafénu í smáatriðum, þcir
sem „kjördæmishugsunin" sé ráðandi, í
stað þess að þingið marki heildstæða
stefnu í ríkisfjármálum og hafi eftirlit með
framkvæmd þeirra. Þingmenn notfæri sér
aðeins að litlu leyti þá eftirlitsmöguleika
sem ríkisreikningurinn gefi, auk þess sem
sjálf ríkisendurskoðunin heyri ekki undir
þingið heldur fjármálciráðherra.
Þetta er meðal þeirra ástæðna sem taldar
hcifa verið fyrir því að ýmsir aðilar í ríkis-
geiranum hafa komist upp með að ráðskast
með fé almennings í vafasamar aðgerir og
þingið sem fulltrúascimkunda þjóðarinnar
staðið máttlaust gegn. Ýmsar úreltar reglur
veita svo embætismönnum enn frekari
tryggingu fyrir óskerðanleika stöðu sinnar
og eru æviráðningamar þcir hvað skýrast
dæmi, segja þeir sem harðast hafa gagnrýnt
þetta skipulag. Til varnar hafa menn hins-
vegar stundum gripið til þeirrar röksemdar
að hið opinbera stcindi í samkeppni um hæfa
starfsmenn við einkafyrirtækin. Þau geti
boðið upp á ýmis þau kjör sem ríkið hafi
engin tök á, og laðað þannig til sín alla
hæfileikaríkustu embættismennina. Er það
nægileg réttlæting þess að fríðindi og
„vinargjafir", sem greiðcist af almannafé,
séu látnar viðgangcist í ríkiskerfinu?
Almenningur tcilcir um siðleysi en ekkerter
að gert. Það er kaldhæðnislegt að á sama
tí'ma og mikið hagræðingarátak stendur yfir
á vegum Fjárlaga- og hagsýslustofnunar
skuli heyrast að verðmæti afmælisgjafar
Landsvirkjunar til seðlabankastjórans slagi
hátt upp í þá upphæð sem stjórn sömu
stofnunar samþykkti að veita til hagræð-
ingar í rekstri henncir.
eftir Magnús Torfa Ólafsson
stjórnarinnar í Teheran, um að Sýrlands-
stjórn er síður en svo upp á hana komin
lengur til að styrkja stöðu sína í Líbanon.
Þvert á móti er henni kappsmál að losna
sem fyrst við ísraelsher úr suðurhéruðum
landsins, en vísasti vegurinn til að afstýra
brottför hans í bráð væri ef íranskir bylting-
arverðir gerðu usla í liði ísraela. Assad
sagði sjálfur í viðtali við breskt blað í sfð-
ustu viku, að Sýrlandsstjóm sé þess fýsandi
að nýja stjórnin í Líbanon gefi ísrael þær
tryggingar fyrir friðhelgi við lcmdamærin
fyrir herhlaupum skæmliða úr norðri, sem
nægi til að ísraelski herinn verði á brott.
Sovétstjórnin gerði í síðasta mánuði
rækilega tilraun til að koma sér í mjúkinn
hjá írak með því að reyna að fá Assad til að
snúa við blaðinu í afstöðunni til aðila að
Persaflóastríðinu. Bæði Geidar Aliéff, fyrsti
aðstoðarforsætisráðherra, og Karen
Brutents, yfirmaður austurlandadeildar
skrifstofu miðstjómcir kommúnistciflokks-
ins, komu til Damaskus þeirra erinda að fá
Sýrlandsstjórn til að opna aftur olíuleiðsl-
una frá írak til Bcmicis. Þeir fengu afsvar.
Assad þiggur vopn af sovétmönnum, en
hleypir þeim ekki lengra en hann kærir sig
um.
Olíuleiðslan sú ama er einmitt eitt
trompið sem Sýrlandsstjórn hefur á hendi
gagnvart stjómum beggja stríðsaðila í
Persaflócistríðinu. Lokun henncir er megin-
ástæðan til harðnandi lofthemaðar gegn
siglingum um flóann. Opnun henar myndi
stórlega styrkja stöðu Iraks, og að sama
skapi getur Assad ætlast tii að stjórn íraks
taki tillit til sinna óska meðan lokað er fyrir.
Shara utanríkisráðherra, sem nú er í
Teheran, gerði grein fyrir markmiðum Sýr-
landsstjórnar í viðtali við fréttamann
Washington Post í Dcunaskus fyrir viku.
Hann kvað í undirbúningi diplómatfska
sókn af Sýrlands hálfu, í því skyni að efna til
alþjóðlegrar ráðstefnu til að koma á friði í
löndunum fyrir botni Miðjarðarhafs, þrátt
fyrir andstöðu Bandaríkjanna og ísraels við
þá hugmynd. Fyrsta skrefið á að vera að
sameina arabaríkin um þessa stefnu og afla
svo stuðnings ríkja Vestur-Evrópu til að
þrýsta á Bandaríkin að breyta afstöðu sinni.
6 HELGARPÓSTURINN