Helgarpósturinn - 24.05.1984, Blaðsíða 7

Þjóðfélagsþegn: Munda
Pálín Enoksdóttir 6592-6164
Barn fátækrar sjómanns-
fjölskyldu
Misheppnuð ástarsambönd
Erfiður geðsjúkdómur
Sukksamt líferni
Nauðganir
Kleppsspítali
Manndráp
HENNAR SAGA UM GLÆPINA OG REFSINGUNA
eftir Hallgrím Thorsteinsson og Ómar Friöriksson mynd Jim Smart
„Ég vil forðast hel, ég er búin að
fá nóg af því að dveljast þar.“
Hún talar dimmri, dálítið draf-
andi röddu um fortíð sína, dregur
ekkert undan og hlífir hvorki sjálfri
sér né öðrum. Fortíðin: basl fá-
tækrar sjómannsfjölskyldu í æsku,
misheppnuð sambúð strax uppúr
unglingsárunum, 11 ára vansælt
hjónaband norður í landi, sex böm
fyrir þrítugt, barátta við erfiðan
geðsjúkdóm, sukksamt lífemi
meðal undirmálsfólks í Reykjavík,
nauðganir, verstu fangelsi lands-
ins, Kleppsspítali, mamndráp...
ógæfa og örvænting.
Hún horfir út um stofugluggann
á níundu hæð í íbúðinni sem Fé-
lagsmálastofnun útvegaði henni
nú í apríl. Það fljúga dúfur fyrir
hann annað slagið.
„Ég vil sjálfræði sem íslenskur
þjóðfélagsþegn. Ég hef hvorki
kosningarétt né kjörgengi," segir
hún ákveðið. Hún er trúuð kona,
trúin og geðveikin komu saman í
eitt. Hún hefur lært að lifa með
hvom tveggja, og það veitir henni
nauðsynlegan styrk. ,4g hef leitað
áfram og aftur og ég hef fundið
frelsi og blessun í miskunnseminni
og geðveikin orðið mér stór og
mikil gjöf,“ skrifar hún á einum
stað í einu af fjölmörgum sendi-
bréfum sem hún sýnir mér. Það
slær ekki útí fyrir henni í samtölun-
um. Hún er vel yfir meðallagi
greind (greindarvísitalan 122),
skýr og stálminnug. Hún er hag-
mælt og á bunka af ljóðum og bréf-
um.
„Ég bað um að vera ekki gerð
ósakhæf. Hvað álítur fólk um ósak-
hæfi, að ósakhæft fólk sé það
vegna þess að tímabundið gerði
það sér ekki grein fyrir gerðum sín-
um? í mínum augum þýðir ósak-
hæfi nokkurs konar saídeysi. lilsk-
an tekur stjórnina. Algerlega.
Læknar ná ekki margra ára gremju
úr sálarlífinu. Æðið er sjálfsbjarg-
arviðleitni: ég má ekki láta gereyða
sjálfri mér, eyðileggja þann litla
neista af sjálfsvirðingu sem ég held
dauðcihcildi í.“
ERÁSTINAAÐ
FINNA Á KLEPPI?
Munda Pálín Enoksdóttir talar
um „hatremmuna, hvemig hún
þróast með síendurteknum áföll-
um, sérstaklega í ásUunálum. Mað-
ur uppgötvar að ættingjamir elska
mann ekki, móðir manns elskar
mann ekki, kærastarnir elska
mann ekki, nágrannarnir elska
mann ekki, maður uppgötvar að
eiginmaðurinn elskar mann ekki,
ekki tengdafólkið - og það alversta
fyrir mann, það er að hata sjálfan
sig. Hvar er þá ást að finna? Á
Kleppsspítalanum?" Þetta er úr
bréfi til vinar.
Þegar Munda Pálín og systir
hennar fermdust saman var engin
veisla haldin. Fjölskyldan var stór,
fyrirvinnan sjómaður, bömin níu,
tvö dóu ung. Lífið var stanslaust
basl. Munda Pálín fæddist 1939 og
ólst upp í Reykjavík til 10 ára ald-
urs, en þá fluttist fjölskyldan til
Grindavíkur.
Þegar hún var 16 ára trúlofaðist
hún strák úr plássinu. Hann varð
sér úti um vélstjóraréttindi og var á
bátum. Sambandið var stirt og erf-
itt, „hann fleygði ekki bara spilun-
um í mig þegar hann tapaði spili,
heldur húsgögnunum líka.“ Þau
áttu þrjú böm, eitt fæddist á fæð-
ingarheimili í Kópavogi og andað-
ist tveggja daga gamalt. Annað,
drengur, fékk heilahimnubólgu
eins árs og er þroskaheftur. Eftir að
hafa sagt skilið við Grindvíkinginn
hélt Munda Pálín norður í Þingeyj-
arsýslu, þar sem hún réð sig sem
ráðskonu á bæ þar sem tveir bræð-
ur réðu búi. Þetta var 1960 og hún
orðin 21 árs.
Hún giftist öðrum þeirra. Það
samband stóð í 11 ár eða til 1971.
Hún átti með honum þrjú böm,
það yngsta fætt 1966.
En 1965 fór hún að kenna sjúk-
dóms síns. Þá var hún flutt suður
og iögð inn á Kleppsspítalann. „Ég
fékk vitrun," segir hún. „Það tók þá
ekki nema hálfan mánuð að fá mig
til að ganga af trúnni - í mesta lagi
mánuð." Hún dvaldi tvo mánuði á
Kleppi, en var svo send lyfjalaus
norður aftur. ,k>að Vcir ekkert erfitt
að vera lyfjalaus, en það var erfitt
að vera búin að afneita guði,“ segir
hún. „Hann Vcir barinn úr mér og
sagt að þetta væri bara geðveiki og
mgl í mér.“ Hún tók trú sína ekki
alvarlega á ný fyrr en í Síðumúla-
fangelsinu, tæpum 10 árum síðar.
Samband þeirra hjóna fór nú
hríðversnandi og fólk fór að líta
hana homauga. Hún var jjessi geð-
veika... „Það er erfitt að vera geð-
sjúklingur í Þingeyjarsýslu - hvað
sem maður tekur sér fyrir hendur
þar, þá er alltaf vafamál hvort mað-
ur er með réttu ráði.“
Árið 1968 þoldi hún ekki lengur
við og fór suður til Reykjavíkur og
vann heila vertíð. Og var aftur lögð
inn á Kleppsspítalann í tvo mán-
uði. Fram til 1971 var hún með
annan fótinn í Reykjavík eða þcir til
hún fluttist alfarin suður.
OG KERFIÐTÓK
VIÐ HENNI -
„Þá tók við sukk og svínarí, guð-
•laust lífemi,“ segir Munda Pálín.
Hún var með ýmsum mönnum, í
samböndum sem vom mismun-
andi ljúf, mismunandi löng, en
aldrei alvarleg. Munda Pálín stund-
aði vinnu, átti bíl og hafði húsnæði.
En sukkið jókst, jarðsambandið
tók að rofna og ógæfan að magnast
stig af stigi. „Ég hef aldrei verið
alkóhólisti, aldrei misst ráð og
rænu, bara dmkkið til að komast í
stuð. Ég var alltaf hrókur alls fagn-
aðar.“
En með stuttu millibili, 1973 og
1974, dundu svo reiðarslögin tvö
yfir Mundu Pálín. Hún hafði þolað
þau nokkur áður en nú keyrði um
þverbak. Brýrnar bmnnu að baki
henni... og „kerfið" tók við henni.
Eftir fyllirísskemmtun á veit-
ingahúsinu Röðli var hún, aðfara-
nótt föstudagsins 3. febrúar 1973,
komin upp í Arbæjarhverfi í partí. I
blokkarstigagangi eftir partíið
reyndi 16 ára strákur að nauðga
henni, segir hún, og í sjálfsvöm dró
hún lítinn vasahníf upp úr veskinu
sínu og lagði til piltsins. „Ég lét
hnífinn vaða í herðablað hans, er
hann nálgaðist kynfæri mín, og
stakk hann mátulega í bakið," segir
Munda Pálín í skýrslu sem hún
skrifaði eftir þennan atburð. „Þá
tók hann við sér, barði mig í höfuð-
ið, en ég sneri mér undan og bar
vinstri hönd fyrir höggið, reiddi
Til fangavarðar
Hví eru hjörtu svo köld?
Hóta járnum á mig.
Hin gráu syndagjöld
gína söm við sig-
er svo með þig?