Helgarpósturinn - 24.05.1984, Side 8

hnífinn upp aftur en þá náði hann
taki á hægri hendi. En hann réð
ekki við skarpan snúning og mun
ég hafa veitt honum eina tvo
áverka enn, en engan á hol. Mér var
í lófa lagið að slappa af, stinga hnífn
um á kíif í kvið hans, en ég var
aðeins í varnarstöðu, ekki ákveðin
í að drepa hcmn...“
Áverkamir reyndust smávægi-
legir en í tveggja dálka fréttum
daginn eftir mátti t.d. sjá þessar
fyrirsagnir: ,3takk 16 ára ungling
með hníf (Vísir), Líkamsárás í Ár-
bæjarhverfi, kona á fertugsaldri
beitir hníf gegn 16 ára pilti (Tím-
inn), Varði heiður sinn með vasa-
hnífi (Morgunblaðið)". í frétt Tím-
ans sagði meðal annars: ,)Cona á
fertugsaldri... hafði ráðist á 16 ára
pilt og sært hann með hníf á þrem-
ur stöðum á líkamanum, og auk
þess veitt honum áverka á auga-
brún... Árásarkvendið hafði kom-
ið ásamt piltinum heim af béilli...“
Munda Pálín vcu- tekin föst síðcir
um nóttina, færð til yfirheyrslu, og
síðan úrskurðuð í 20 daga gæslu-
varðhald og geðrannsókn. Þetta
var í fyrsta skipti sem hún hafði
lent í höndum lögreglunnsir.
„Fimm lögregluþjónar báru mig
inn í klefann. Ég var klædd úr öll-
um fötum...“
Og úr fcmgelsinu... beint á
Klepp, sama dag. Þar dvaldist hún í
meðferð fram eftir sumri 1973.
Nauðgunartilraunin vcir aldrei
kærð. En „árás“ henncir var kærð.
ÉG VAR SÖKU-
DÓLGURINN
Munda Pálín álítur sjálf, að við
þennan atburð hafi hún verið svipt
sjálfræði. Enga pappíra þar um er
þó nú að finna hjá viðkomandi
aðilum, dómsmálcu'áðuneytinu,
Sakadómi Reykjavíkur né Klepps-
spítala. Hún segir þó að lögreglan
hcifi ögrandi veifað sviptingrirskjal-
inu framan í hana þar sem hún lá í
böndum í lögreglubíl á leið á
Klepp. Hún dvaidist sjálfviljug á
Kleppsspítala þessa mánuði og án
vandræða, hcifði m.a. ákveðið
ferðafrelsi. En nú, þegar hún lítur
til baka og ber þessa reynsiu sína
saman við nauðgunarumræðuna
um þessæ mundir, fyllist hún
beiskju: .JCærði ég nauðgunina?
Nei, ég var geðveik og vitlaus og
mátti ekki lyfta litla fingri mér til
sjálfsbjargar. Það eru fleiri sem
hafa nauðgað mér en ekki fengið
nein ámæli fyrir það. Það er kann-
ski annað mál að nauðga geðveikri
konu en venjulegum konum á
Hverfisgötunni! Eg var sökudólg-
urinn, hent í fangelsi og inn á
KLepp. Nú finnst mér eins og þjóð-
félagið hafi nauðgað mér.“
Munda Pálín var útskrifuð cif
Kleppi í ágúst 1973 og í október
árið eftir var hún farin að vera með
manni í hálfgildings sambúð. Hún
bjó þá á Suðurlandsbraut. Hann
var drykkfelldur og fór illa með
hana að hennar sögn. „Við vorum
búin að vera trúlofuð og hann var
búinn að hafa út úr mér mikið fé.
Sjálf stundaði ég fasta vinnu, átti
bíl og hafði þetta húsnæði."
Fimmtudagur 24. október. Ekk-
ert sjónvarp, en nóg brennivín;
unnustinn hafði keypt heilcin kassa
þennan dag, fyrir alla peningana
sína, segir Munda Pálín. „Þetta
voru slagsmál, hrein og klár slags-
mál,“ segir hún. Hún notaði hníf.
Rétturinn komst að sömu niður-
stöðu: slagsmálin leiddu til dauða
mannsins. Þetta Vcir mcinndráp,
ekki morð.
VISTUÐ í SÍÐU-
MÚLAFANGELSI
Dómur gekk 16. desember 1975.
Hún var sýknuð, ekki talin hafa
verið í sakhæfu ástandi, „vegna
^SOLUBOÐ
.0S Jarðaber 822 gr
1® Tekex 200 gr
*ovT**** Holtabót 6tegundirkex
EPLI Rauð (| é
RYVITA Hrökkbrauð 200 gr
Msl. HTdds Sykur 2 kg
Bonner rúsínur 425 gr
...vöruvei 6 í lágmarkí
í Síðumúlafangelsinu 1976. Fangavörðurtók myndina.
Myndir
úr
fjölskyldu-
albúminu.
andlegra annmarka hennar var
hún ófær um að stjóma gerðum
sínum 3. febrúar 1973 og 24. októ-
ber 1974,“ sagði í staðfestingu
læknaráðs á mati læknis henncir.
,Árásarmálið“ frá árinu áður var
þannig tekið með í meðfömm
dómsins. Hún hafði aldrei komið
fyrir rétt 1973 og ekki pilturinn
heldur, engin dómsrannsókn þá,
pilturinn vair kominn úr landi og
málið látið niður falla. Það var
fyrnt og Munda Pálín sýknuð(!)
I dómnum í desember 1975 vair
henni gert að sæta öryggisgæslu.
Eftir atburðinn á Suðurlandsbraut-
inni í október 1974 hafði hún verið
úrskurðuð í 90 daga gæsluvarð-
Sjálfræðissviptingar,
refsi varsla og ósakhæfir
afbrotamenn:
ANNMARKAR
KERFISINS
Undir venjulegum kringum-
stœðum verða menn sjálfráða við
sextán ára aldur og öðlast fjárræði
átján ára. Teljast þá lögráða
menn. En hversu algengt erþað að
menn séu sviptir lögrœði? Per-
sónufrelsi manna skert? í samtali
HP við ýmsa aðila sem þekkja til
þessara mála kom fram að engin
heildstœð athugun hefði farið fram
á umfangi þessa. Þó kemur fram í
greinargerð með frumvarpi ný-
samþykktra laga á Alþingi, sem
breyta gildandi lögrœðislögum,
tölulegt yfirlit yfir fjölda lögrœðis-
sviptinga undanfarna áratugi. Þar
kemur fram að á árunum 1960-
1982 hafa alls 214 lögrœðissvipt-
ingar áttsérstað. Á árunum 77-’80
eru geðrænir sjúkdómar í flestum
tilfellum þœr ástœður sem liggja til
grundvallar beiðnum um lögrœð-
issviptingu. Oftast er látið nœgja að
svipta fólk sjálfrœði.
Ástæður slíkrar sviptingar em
tæmandi taldar í lögræðislögum
sem em frá 1947 en geta verið
margskonar, ss. ef menn vegna
andlegs vanþroska eða ofdrykkju,
notkunar ávana- og fíkniefna eða
geðveiki em ekki taldir færir um að
ráða persónulegum högum sínum.
Ýmsir aðilar geta haft uppi kröfu
um sviptingu af þessu tagi, ss. ætt-
ingjar eða sveitarstjóm ef viðkom-
andi er sveitarstyrksþurfi. Að sögn
Guðrúnar Kristinsdóttur hjá Fé-
lagsmálastofnun Reykjavíkur get-
ur stofnunin þurft að gera kröfu
um sjálfræðissviptingu skjólstæð-
inga sinna en það sé þó afar sjald-
gæft og ætíð farið eftir mjög
ströngum reglum og álitsgerð
lækna ef sjálfræðissvipting gengur
í gegn. Dómsmálaráðuneytið getur
einnig átt fmmkvæði að kröfu um
að maður verði sviptur sjálfræði
sínu, fjárræði eða hvom tveggja.
Eingöngu dómstólar kveða upp úr-
skurði um lögræðissviptingu og
eins hvort slik svipting er ciftur nið-
ur felld.
,3jálfræðissvipting felst fyrst og
fremst í því að menn ráða ekki
dvalarstað sínum," sagði Ólöf Pét-
ursdóttir, deildcU'stjóri í dóms-
málaráðuneytinu, í samtali við HP.
Þegar nauðsyn ber til að vista
menn um tíma á sjúkahúsum, gegn
vilja þeirra, hefur samkvæmt lög-
ræðislögum ævinlega verið skylt
að sjálfræðissvipting hafi fyrst átt
sér stað. Mál þeirra er þá í höndum
skipaðra lögráðamanna sem jafn-
an geta farið fram á að sviptingar-
úrskurðurinn verði numinn úr
gildi ef ástæður fyrir honum þykja
ekki lengur vera fyrir hendi. Fyrir-
skipun eða seimþykki dómsmála-
ráðuneytis hefur og þurft til að
menn verði vistaðir á þennan hátt.
í reynd hefur þó framkvæmd þess-
ara mála ekki orðið á þennan veg
þar sem vistun á sér nú oftast stað
án þess að persónufrelsi mcinna sé
skert með sjálfræðissviptingu,
þrátt fyrir lagaákvæði. í hinum ný-
Scunþykktu lögum sem breyta lög-
ræðislögunum er tekið tillit til
þessa þannig að nú er lögfest að
ekki þurfi að koma til sjálfræðis-
sviptingcir ef um skammvinna vist-
un manna á sjúkrahúsum er að
ræða gegn vilja þeirra.
Ástæður sjálfræðissviptingcir
geta verið cif margvíslegum toga
spunncU og tilfellin ólík, en víst er
að staða slíkra manna í nútíma
borgaralegu samfélcigi er ekki
burðug. Ymis mikilvæg réttindi
glatast, s.s. kosningaréttur. En
hvernig er komið fyrir sliku fólki
sem fremur refsiverða verknaði?
Samkvæmt almennu hegningar-
lögunum verður þeim mönnum
ekki refsað sem vegna mikillar
geðveiki eða andlegs vanþroska
eru ekki taldir færir um að stjórna
gerðum sínum. Þeir eru ekki sak-
hæfir, eins og það er kallað. Ef
vægari ráðstafanir, ss. lögræðis-
svipting, eru ekki taldar nægilegar
getur viðkomandi verið úrskurð-
aður í svokallaða „ótímabundna
öryggisgæslu". Ekki verða þó allir
sjálfræðissviptir afbrotamenn úr-
skurðaðir óscikhæfir og lámir sæta
meðferð sem þessari en þó veitir
67. grein hegningcirlagcinna heim-
ild til að beita seikhæfa afbrota-
menn sömu úrræðum ef þeir þykja
sérstaklega hættulegir. I úrskurð-
um þessum, hvort sem um er að
ræða sakhæfa eða ósakhæfa, er
ætlast til að öryggisgæsla fari fram
á „viðeigandi hæli“ eins og það er
oft orðað og þá væntanlega átt við
almenn geðsjúkrahús en ekki fang-
elsi landsins. Raunin er þó oft sú
að geðsjúkum afbrotamönnum er
komið fyrir í venjulegri fanga-
geymslu í ótímabundna öryggis-
gæslu.
„Þetta er stórt og mikið mál,“
sagði einn viðmælenda HP, „það er
ófært að hafa þessa menn í fang-