Helgarpósturinn - 24.05.1984, Qupperneq 13

ÞRIÐJA
VELDIÐ
Ólafur Ragnar Grímsson segir HP allt
um leynimakkið að baki yfirlýsingarinnar
um friðarfrumkvæði sex virtra þjóðar-
leiðtoga sem kunngert var í fyrradag.
eftir Sigmund Erni Rúnarsson mynd Jim Smart
Friðarfrumkvæði sex virtra þjóðarleiðtoga, sem
opinberað var með yfirlýsingu þeirra í fyrradag, hefur
verið nefnt frétt þessa árs í erlendum stórblöðum.
Fjölmiðlar hafa keppst við að greina frá innihaldi þess-
arar yfirlýsingar og þýðingu hennar fyrir heimsfriðinn.
Við hér á HP erum hinsvegar fyrstir til að svipta hulunni
af bakgrunni þessa átáks, undirbúningnum sjálfum og
því dularfulla leynimakkisem einkennt hefurþetta mál-
efni fram á síðustu daga. ÓlafurRagnar Grímsson fékkst
til að segja HP allt um það, en hann er sagður vera
höfundur þessa friðarfrumkvœðis. Eða hvað segir hann
sjálfur?
,Já, það er óhætt að segja sem
svo. Þessi hugmynd fæddist á fundi
sem ég og nokkrir aðrir áhuga-
menn um alþjóðastjómmál héld-
um í London í ársbyrjun 1983. Það
var í Church House, sem var fund-
arstaður breska þingsins á stríðs-
tímanum. Þetta átti nú bara að
vera óformlegur rabbfundur okkar,
en hann þróaðist smám saman út í
vangaveltur um það sem hægt
væri að taka til bragðs ef viðræður
risaveldanna um afvopnun yrðu
árangurslausar. Á þessum tíma var
mikið rætt um hugsanlegan fund
þeirra Andropovs og Reagans og
margir voru vongóðir um viðræð-
urnar í Genf, en það vorum við
hinsvegar ekki.
Það var síðan í apríl/maí þegar
ljóst var hvert stefndi í friðarvið-
leitni risaveldanna, að ég og annar
maður frá Church House-fundin-
um, Nýsjálendingurinn Nikulás
Dunlop, settumst niður og fórum að
móta hugmyndina um þennan hóp
virtra þjóðarleiðtoga sem gæti
sameinast um að koma afvopnun-
arviðræðunum ciftur af stað. Við
Dunlop urðum fljótt sammála um
að sá hópur yrði að geta beitt sér
sjálfstætt til að þróa áfram samn-
inga um alhliða kjamórkuafvopn-
un, enda væri orðið ljóst að risa-
veldin hefðu gefist upp í þeirri við-
leitni.
Eftir að þeir Dunlop og Olafur
höfðu sett þessar frumhugmyndir
sínar niður á blað, segir hinn síðar-
nefndi að þeir hcifi hcildið hvor til
síns heima; Ólafur út á Seltjamar-
nes og Dunlop til sinna stcirfa í New
York. Þeir tóku síðan til við að
isemja, hvor í sínu lagi, ítarlega
greinargerð um þær tillögur sem
áðurnefndur leiðtogahópur gæti
sett fram og hversvegna þörí væri
á að þeir blönduðu sér í viðræður
stórveldanna um kjcimorkucif-
vopnun.
Ólafur segir að flj_ótlega hafi
aðrir stjórnmálamenn komið inn í
þennan undirbúning. Hann nefnir
til dæmis Thomas Downey, þing-
mann demókrata frá New York,
Relus ter Beck, formcmn utanríkis-
málanefndar hollenska þingsins,
Douglas Roche, sem er þingmaður
íhaldsflokksins í Kanada, og John
Silkin, sem Vcir ráðherra í Wilson-
stjórninni í Bretlandi á síðasta ára-
tug og helsti talsmaður flokksins í
varnarmálum.
Það var í júní á síðasta ári sem
þeir Ölafur og Nikulas Dunlop
sendu fyrstu greinargerð sína til
þess hóps þjóðarleiðtoga sem þeir
höfðu talið sýnt að féllu undir þá
skilgreiningu sem Ólafur lýsti
áðan. Fyrir valinu urðu Indira
Gandhi, forsætisráðherra Ind-
lands, Miguel de la Madrid, forseti
Mexíkó, Julius Nyerere, forseti
Tanzaníu, Olof Palme, forsætisráð-
herra Svíþjóðar, Andreas Papand-
reaou, forsætisráðherra Grikk-
lands, og síðar bættist forseti
Argentínu við, Alfonsín.
Síðar í júní og allt freim í nóvem-
ber, segir Ólafur að gríðarleg
ferðalög undirbúningshópsins heifi
tekið við. Hann segir hópinn hafa
skipt sér niður í einskonar holl,
tveir til þrír saman, sem hafi skipt á
milli sín heimsóknum til hvers
þjóðarleiðtogans á fætur öðrum.
Ólafur er spurður hvort sam-
staða hafi náðst fljótt um það
hjá undirbúningshópnum, hvaða
þjóðarleiðtogar ættu að verða fyrir
valinu?
Hann svarar því játandi og bætir
við: „Það þarf í rauninni ekki nema
að skoða veröldina í skjótu bragði
til að sjá að það eru ekki margir
þjóðarleiðtogar í heiminum nú
sem hafa til að bera sjálfstæði til
þess að geta blandað sér óhikað í
samskipti kjamorkuveldanna.
Undirbúningshópurinn að
þessu frumkvæði í afvopnunar-
málum hcifði einneigin hugmyndir
uppi um að fá Ceausescou Rúm-
eníuleiðtoga og Pierre Trudeau,
forsætisráðherra Kanada, í þennan
hóp... En hversvegna eru þeir ekki
með?
„Því er til að svara," segir Ólafur
Ragnar, „að við höfðum í upphafi
mikil samskipti við báða þessa
heiðursmenn. Það eru til að mynda
bein tengsl á milli tilrauna
Trudeau til lausnar cifvopnunar-
málsins fyrr á þessu ári og við-
ræðna okkar við hann um þátttöku
í þessari yfirlýsingu þjóðcirleið-
toga. Það kom hinsvegar tii, að við
vissum í árslok að það lá í loftinu
að hann hygðist segja af sér leið-
togastarfinu innan tíðar. Við viss-
um það því fjórum mánuðum áður
en það varð að blaðamáli í heims-
pressunni, og þannig þótti ekki til-
hlýðilegt að hafa hann með í innsta
kjama þessa hóps, þótt hinsvegar
hafi allan tímcmn verið fullur hugur
í honum að styðja málefnið.
Nú, hvað Ceausescou varðar, þá
fómm við nokkrir í undirbúnings-
hópnum í persónulega heimsókn
til hans og fengum þar góðar og
virðulegar viðtökur. Hann sýndi
þessu málefni gríðarlegan áhuga
og embættismenn hans hafa fylgst
náið með þessu og tekið þátt í mót-
un þessa fmmkvæðis. Þeir sátu
meðal annars undirbúningsfund-
ina í London í febrúar/mars síðast-
liðnum, sem við víkjum kannski að
síðcir. En hvað sem þessum fund-
um okkar Rúmeníuforseta leið, þá
tók hann þá ákvörðun, að athug-
uðu máli, að betur færi á að hann
styddi þetta fmmkvæði á sínum
vettvangi í stað þess að vera í
innsta hring og kvaðst myndu
beita sér ákveðið í málinu gagnvart
þeim ríkjum sem honum standa
næst.“
Er ekki veikleiki þessa hóps
þjóðarleiðtoga einmitt fólginn í
þeirri staðreynd að þar er engan
kommúnistaleiðtoga að finna?
„Ceausescou hefur heitið því að
vera mjög virkur í þessari viðleitni
og hefur sannfært okkur um getu
sína sem nokkurskonar tengiliður í
málinu. Það er í reynd mjög mikill
sigur fyrir okkur að þetta hafi þó
náð svona langt með Rúmeníufor-
seta, sem sést best á þeirri stað-
reynd að eftir að hann fór að vinna
að þessu með okkur hafa starfað
að málinu menn frá NATÓ jafnt
sem Varsjárbandalaginu. fulltrúar
hlutlausra ríkja og óháðra. Þetta er
í rauninni í fyrsta skipti sem reynt
er að brúa bilið milli stórveldanna
með þessum hætti; með þessari
breidd getum við sagt.“
Talandi um tengiliði; Ólafur segir
að sífellt séu að bætast fleiri hring-
ir utan um þann innsta sem eru
fyrrgreindir sex þjóðarleiðtogar.
Hann nefnir menn eins og Sorsa,
forsætisráðherra Finnlands, Willy
Brcmdt, Gonzciles, forsætisráð-
herra Spánar, og nú síðast var páf-
inn í Róm að blessa þetta framtak
þeirra Ólafs og Dunlops og fram-
kvæmdastjóri Sameinuðu þjóð-
anna að heita því liðsinni.
Þriller leynimakksins
Ólafur nefnir næst að allur und-
irbúningur þessa framtaks hafi
mjög líkst þriller, eins og þeir ger-
ast mest spennandi í kvikmyndum.
Leynimakkið í kringum hlutina hafi
oft á tíðum verið hjákátlegt, en
þess hafi þó nauðsynlegaþurftvið.
,JVleðan við Dunlop vorum að
móta þessa hugmynd, hvor á sín-
um stað, átti ég í miklum vanda
með þetta. Ólíkt honum bý ég í litlu
þjóðfélagi þar sem allir fylgjast ná-
ið með öllum. Vitneskja vina minna
um mikil ferðalög mín, og þau til
heimshoma eins og Áfríku, Ind-
lands og Ameríku, voru þess eðlis
að menn fóm að heimta skýringar.
Og það er erfitt að vera lengi loð-
inn í svömm.
Reyndcir var höfuðatriðið í Scim-
bandi við undirbúning þessarar
yfirlýsingar leiðtoganna, að við
sem að honum stóðum fengjum að
vinna í algjörum friði fyrir bæði
heimspressunni og vitneskju stór-
veldanna, sem þá gætu farið að
beita sínum þrýstingi. Við vorum
enda að brjóta blað í margvísleg-
um skilningi, til að mynda þeim að
líta ekki framar á kjamorkuafvopn-
un sem einkamál stórveldanna
eða eins og Tom Downey komst að
orði á blaðamannafundinum í
Washington í fyrradag: „Nuclear
Disarmament is no longer a
spectators’ sport!"
En Ólafur heldur áfram: ,Það
skemmtilega við alla þessa leynd
undirbúningsins var þó það, að
aðeins eitt blað í öllum heiminum
hafði náð í spotta af sögunni, bara
eitt blað, en það er hvorki gert út
frá Bandaríkjunum né Evrópu. Það
var Helgarpósturinn. Upp úr ára-
mótunum hafði ritstjóri þess, Ing-
ólfur Margeirsson, byrjað að
hringja í nokkra kunningja mína
sem ég hafði sagt mest um málið í
algjörum trúnaði, og spurði að því
hvað hann Ólafur væri alltaf að
flækjast úti í löndum. Þeir gáfu
honum lengi mjög loðin svör, en
höfðu svo samband við mig og
sögðu að greinilegt væri að mað-
urinn ætlaði ekki að sætta sig við
þau. En sem betur fór Vcirðist ég vel,
Ingó náði aldrei í mig sjálfan á
þessum tíma, og málið datt upp
fyrir. Hinsvegar er skemmtilegt til
þess að hugsa að Helgarpósturinn
hafi eitt blaða í heiminum haft
nasasjón cif þessu, og stórt atriði í
sögu þess að það var blaða næst
því að fletta ofan af þessu öllu sam-
an. Og það hefði orðið heimsfrétt."
Ólafur byrjar svo að segja blaða-
manni frá allskonar tilvikum sem
gerðust við undirbúninginn og
mega heita neyðarleg hvað vairðar
samskipti hópsins og ýmissa grun-
lausra aðila um málið. Plássið á
síðunni gerir það að verkum að
aðeins ein slík frásögn verður að
nægja.
,,Hvað er á seyði?
Það var í Nýju-Delhi í janúar síð-
astliðnum. „Við vorum að fara að
heimsækja Indiru Gandhi, ég
ásamt þeim Nikulási Dunlop og
John Silkin, fyrrverandi ráðherra
Breta, eins og áður sagði. Við viss-
um það vel fyrir ferðina að erfitt
yrði að heimsækja Indland, eitt öfl-
ugasta ríkið í breska samveldinu,
með kunnan Breta innanborðs, án
þess að enski sendiherrann fengi
vitneskju um það. Það fór líka svo
að sendiherrann hringdi í okkur
skömmu eftir að við komum og
vildi endilega bjóða okkur heim
til sín. Þegar við vorum sestir í
stofu hcms, spurði hann náttúrlega
hvað okkur væri á höndum þama á
Indlandi. Við sögðum honum rétti-
lega að allan þennan dag, sem nú
var að kveldi kominn, hefðum við
verið að ræða við Indiru Gandhi og
töldum síðan upp þrjá aðra sam-
landa hennar, sem hefðu verið
með í umræðunni, þá Alexander,
Rosgotra og Garekan. „Hva, þetta
eru allir Vcildcunestu menn lands-
ins, hvað er eiginlega á seyði?"
spurði þá sendiherrann meira en
lítið hissa á að ofangreindir heið-
ursmenn hefðu gefið sér heilan
dag frá stjórnun næstf jölmennasta
ríkis veraldar til að ræða við ís-
lending, Nýsjálending og afdank-
aðan breskan ráðherra. John Silkin
gaf í flýti einhver fáránleg svör um
að við hefðum verið að ræða breyt-
ingar á skipulagi Sameinuðu þjóð-
anna, sem var að vísu að því ieyt-
inu til rétt að þau mál hafði borið á
góma. En þetta loðna svar gagnaði
ekki sendiherranum, sem gcif sam-
starfsmanni sínum laumulega
ábendingu um að ræða við mig um
þetta nánar. Þar með sat ég það
sem eftir var kvöldsins uppi með
þann mann og teygði lopann, lík-
lega þann lengsta á minni ævi.
Samskipti okkcir í undirbúnings-
hópnum við ýmsa aðila á þessum
tíma voru alveg eftir þessu," segir
Ólafur.
Scunráðsfundir undirbúnings-
hópsins og trúnaðarmanna fyrr-
greindra þjóðarleiðtoga vom síðan
haldnir í London í febrúar og mars,
þar sem unnið var að endanlegum
frágangi yfirlýsingarinnar, ásamt
því að rætt var um framtíðarskref
þessa átaks til afvopnunar. Á þann
fund mætti meðal annarra sér-
fræðinga Roger Fisher, prófessor í
lögum við Harvard-háskóla og
jafnframt einhver fremsti sérfræð-
ingur í alþjóðlegri samningatækni í
heiminum. Hann verður ráðgjafi
þessa framtaks í framtíðinni. Ölaf-
ur segir að London hafi verið valin
sem fundarstaður fyrir þessi kafla-
skil í undirbúningnum út frá því
sjónarmiði „að svo auðvelt er að
láta sig týnast í mannmergðinni
þar í borg.“
En með þessa leynd: Kom-
ust leyniþjónustur stórveldanna
aldrei í spilið? Ólafur svarcLr: ,Jætta
er spurning sem við höfum spurt
okkur oft. Það vom reyndar margir
á því að þessi gríðarlega leynd
væri ekki möguleg, ekki væri unnt
að halda þessu utan vitneskju
beggja leyniþjónusta risaveld-
anna. Ég hygg þó að það hafi tekist,
enda bendir ekkert til hins gagn-
stæða, og kannski em þessar
frægu leyniþjónustur aðilanna
tveggja ekki eins klárar og af er
látið?" P.... ... .
Fólki er ljost
af fréttum hvað gerðist í umræddu
máli í fyrradag, þegar þjóðarleið-
togarnir sex kunngerðu yfirlýsingu
sína um þriðja veldið, sem nú er að
skerast í þann flókna leik sem af-
vopnunarviðræður stórveldanna
hcifa verið til þessa. Ólafur tekur
svo sterkt til orða að kalla þetta
kaflaskil í heimssögunni: „Við er-
um að afneita forréttindaklúbbi
stórveldanna til að semja einir um
afvopnun. Og einnig hitt: Það er
komið til sögunnar nýtt og öflugt
vald sem ætlar framvegis að knýja
á um samningaviðræður rnilli
kjarnorkuveldahna. Þetta afl er of
stórt til að geta gefist upp í þeirri
viðleitni."
Ólafur segir það þegar ákveðið
að samvinna nefndra leiðtoga
haldi áfram í þessu málefni og þá
með aðstoð mikilhæfustu sérfræð-
inga heimsins í vígbúnaðar- og
samningamálum. „Það er verið að
búa til atburðarás sem stig af stigi
mun þróa samningaviðleitni þjóða
heims. Við þekkjum það úr hinu
daglega lífi að þegar tveir eru búnir
að deila lengi, þá getur hvorugur
misst andlitið með því að sam-
þykkja tillögur frá hinum. Þess-
vegna þarf þriðji aðilinn alltaf að
koma til sögunnar með nýjar leiðir
og nýjar hugmyndir. Þetta framtak
er sá þriðji aðili."