Helgarpósturinn - 24.05.1984, Síða 14

EG ER SJALDGÆFLEGA
eftir Sigríöi Halldórsdóttur mynd Jim Smart
Svein Einarsson er óþarfi að kynna. Fyrrverandi háttsettur
embœttismaður, nú byrjandi í leikritagerð ef svo má að orði
komast. Það er frœðimannsleg ró inní bókaherberginu hans,
fornar bœkur föður hans Einars Ólafs Sveinssonar heitins á
borðinu.
— Þú ert fœddur hérna i Reykjavík?
„Ég er.skal ég segja þér, Reykvíkingur í senni-
lega fjóra ættiiði í móðurætt. Langamma mín
sem var fyrsta iðnmenntaða konan í Reykjavik
átti heima hér í Brunnhúsum sem stóðu milli
Tjarnargötu og Suðurgötu, þarsem Tjamarbíó
stendur. Hún var hattasaumadama. Ég þarf eig-
inlega að fara að ganga í Reykvíkingafélagið!
Föðurætt mín er ölf úr Skaftafellssýslu."
— Hvernig mótaði umhverfið og uppeldið
þig, þú varst einkabarn?
,Já, ég var einkabam. Ég held að æskuheimili
mitt teljist svona menningarheimili. Bæði
áhugamál foreldra minna og verksvið. Ég býst
ekki við að það hafi verið mikil auraráð. Móður-
afi minn var skósmiður, og síðar kaupmaður, en
hefur haft listrænan áhuga. Hann var held ég
einn af stofnendum lúðrasveitarinnar Svans.
Hann lét eftir sig mikið af leikritum sem hann
safnaði. Ég á líka grammófónsplötumar hans allt
frá 1914. Þær em sjaldgæfar núna. Mamma var á
fermingaraldri þegar hann deyr og fer snemma
að vinna. Hún var píanisti. Þegcir þau pabbi
giftast er hann nánast atvinnulaus, hann hafði
tafist í námi vegna berkla. 1930 giftast þau.
Hann er í rauninni orðinn fertugur þegar hann
fær sitt fyrsta starf og verður háskólabókavörð-
ur. Mamma vann alltaf. Hún kenndi á píanó og
spilaði í bíó meðan þöglu myndimar vom. Það
varð ekki hjá því komist að ég lærði að þekkja
Beethoven, Schubert og þessa strax bam. Pabbi
lcis mikið fyrir mig bæði þjóðsögur og kvæði.
Ekki íslendingasögumar, en þær las hcinn upp í
útvarpið. Þá fór hann og las hvem lestur fyrir
sig, það var fyrir tíma stálþráðarins. Eftir hvern
lestur var algengt að væri hringt og sagt ég vil
meira. Svo komu þeir Kjarval, Sigurður Guð-
mundsson arkitekt, Helgi Hjörvar, Páll ísólfsson
og fleiri... Kjarval átti það til að koma en neita
að fara inn nema bílstjórinn hans hann Þorvald-
ur fengi að koma inn líka og hlusta, sem var
auðsótt.“
- Þú hefur fengið gott vegarnesti?
„Það verður að heita það. Annars er verk-
menning aigeng í minni föðurætt og þeir margir
völundar. Þar er aftur gáfa sem ekki hefur lent
hjá mér. Ég er sjaldgæflega lélegur í höndun-
um.“
300 síður
— Svo varstu settur til mennta?
„Ég fór þessa venjulegu leið gegnum mennta-
skólann. Þá fór ég í leildistarskóla, og fór að lesa
ítöisku, sáiarfræði og bókmenntir. Eg fór utan,
til Svíþjóðar og Frakklands, var líka í Oxford um
tíma. Var orðinn nokkuð ömggur um að ég vildi
fást við eitthvað leiklistarkyns. Hvað ég ætlaði
með leiklistina var ekki alveg ömggt, vissi þó að
ég ætlaði ekki að verða leikari. Eg fór að lesa
bókmenntir, heimspeki og leiklistarsögu. Ég var
ekki að hugsa mjög um próf, en mér veittist
þetta auðvelt og var búinn að taka próf áður en
ég vissi af. Ég varð fil.lic., það var gráða sem var
á milli gamla doktorsins og mastersgráðu og
búið að taka úr notkun svo maður er orðinn
antík. Licentiats-ritgerðina skrifaði ég um'
Jóhann Sigurjónsson, hún er uppá 300 síður og
er um leiklist á íslandi um aldamótin. Ég safnaði
þá miklu af gögnum. En ég hef ekki haft tíma til
að vinna úr þeim síðan.“
— Aðþví búnu komstu heim og starfaðir við
útvarpið, hvað gerðirðu þar?
„Það var allt mögulegt, ég var með ýmiskonar
þætti"
— Sendirðu fólki pistilinn?
„Ég sendi fólki aldrei pistilinn, mér finnst það
ósiður í útvarpi. Þetta vom kynningarþættir, ég
var með fasta þætti um leiklist, nú svo var ég
dagskrárfulltrúi. Við Jökull Jakobsson vorum
* Iíka með þætti saman, hér áður fyrr setti ég líka
> mikið upp þar af leikritum. Ég hef alltaf unnið
mikið við útvarpið, síðast vom það tónlistar-
þættir. Núna er ég að gera mjög skondna og
glúrna þætti eftir Matthícis Johannessen. Ég
held ég haii ekki komið í útvarp í ein þrju ár
núna. Svo var ég ansi mikið í sjónvarpi fyrstu
árin. Ég lærði mikið af að vinna með þeim í
Brekkukotsannál héma um árið. Þar leikstýrði
ég íslendingunum. Svo var ég beðinn að koma-
með aftur þegar Paradísarheimt var tekin en þá
var ég svo upptekinn í leikhúsinu að það varð
ekki nema eitthvað lítið."
Lífslöngun
— Efvið snúum okkur aðeins aftur að gömlu
dögunum, hvernig hugsaði ungur maður þá,
hverju mótmœlti hann, hvað óttaðist hann?
„Eg er tíu ára þegar kjamorkusprengjan er
sprengd, ég held að við höfum ekki gert okkur
grein fyrir að hún myndi ógna okkur í framtíð-
inni. í menntaskóla var mjög mikil stjómmála-
umræða. Herstöðin skipti fólki alveg í tvær fylk-
ingar, í rauninni markaðist stjórmálcistefncin af
því í hvaða farveg menn gætu leitt sína þjóð-
ernisstefnu. En það var ekki örvænting í minni
kynslóð, ég held við höfum verið rómantísk.
Lífið var fyrir mér forvitnilegt og brennandi
áhugi á að skilja allt og skynja. Lífsiöngun. Það
var mikið rætt um estetíska hluti", segir hann
svolítið brosandi. „Ég man eftir .Fragmenter af
en dagbog" eftir Poul la Cour, það var mikil
tískubók í ákveðinn tíma“.
— Varstu pólitískur?
„Ég var aldrei í neinum flokki, aldrei haft þörf
eða iöngun til þess. Auðvitað býst ég við að
maður sé róttækari þegar maður er yngri, þá
liggur manni svo á að sýna ágæti sitt og feykja
hlutunum. Það var talsvert rótleysi samt á þess-
um ámm. Ef þú lest skáldsögur Jökuls í dag,
þessar fyrstu sögur hans sem þá þóttu ekki
fullkomnar, þá eru þær núna býsna fróðlegur
vitnisburður um viðhorf þessara ára. Ég var að
lesa heimspeki þegctr innrásin vctr gerð í Ung-
verjaland, hún hafði mikil áhrif á mig og marga
af minni kynslóð."
— Er einhver fyrirlitning á þessari kynslóð í
leikritinu þínu?
„Ef það er þá er það ekki af minni hálfu. Mig
langaði að lýsa af persónulegum skilningi þessu
fólki. Mér hefur alltaf þótt heldur óþroskað þeg-
ar mönnum fellur hverjum við annan afþví einu
að þeir hctfa sömu þjóðfélagscifstöðu. Það ætti
að vera sjálfsagt að taka fleiri þætti inní. Ég er
orðinn- ansi leiður á því sem maður hefur séð í
bókmenntum undanfarinna ára. Þessar svart-
hvítu teikningar hvorummegin fólkið er í bók-
inni.“
— Bisnessmaðurinn átti samúð mína þegar
upp varstaðið, erþað réttskilið?
,Já, kaupsýslumaðurinn er heiðarlegur og
duglegur bústólpi. Mér finnst leiðinlegt hvemig
þetta fólk var dregið í dilka, einhver kallaði það
hyski og annar pakk. Ég var að setja upp brúðu-
leikhúsið í Færeyjum, Helmer var sá sem átti
bágt, hún Nóra fer út og bjargar sér veit maður,
en hann verður eftir án fótfestu".
Gagnrýni
— Hvernig leggst gagnrýnin á leikritið þitt í
þig?.
„Ég er auðvitað himinlifandi yfir þeim viðtök-
um sem leikurinn fékk á frumsýningu og sýn-
ingunum síðcui, svo ég tali nú ekki um aðcil-
æfinguna, sem var einstök. Og í ljósi þess hvað
þetta virðist höfða tii margra hafa ýmsir sagt að
þeir hefðu átt von á meira örlæti af háifu gagn-
rýnenda, og kannski hefði mér ekki þótt það
ósanngjarnt heldur. Einsog einhver sagði: Það
er svona tónn í þeim „þú skalt nú ekki halda að
þú getir þetta líka góði, svona umbúðalaust“.
En ef maður les þá grannt, þá er sitthvað þar
Sveinn Einarsson Œelgarpóst.
sem hægt er að gleðjast yfir, með einni undan-
tekningu auðvitað. Nú eitt get ég sagt þér, það
er talað um að við leikhúsfólk séum hömndssár
og eigum erfitt með að taka aðfinnslum. Mér
þykir miklu erfiðara, virðist mér nú, að sæta að
mér finnst heimskulegri og óréttmætri gagn-
rýni fyrir sýningu, sem ég hef sett upp, af því
hún er svo varnarlaus. Leikritið getur haldið
áfram að tala fyrir sig sjálft, kannski í annars-
konar uppfærslu, ef það er einhvers virði.
Mér finnst maður ekki geta hunsað gagnrýni,
sem sett er fram vinsamlega og kurteislega.
AnncU's býst ég nú við að það sé almenn skoðun
að leikhúsgagnrýni hér sé óvægnari en önnur
gagnrýni, og það þjóni ekki alltaf jákvæðum
tilgangi. Þetta er þó til annarsstaðar, ég var því
miður ekki á tónleikum Ingólfs Guðbrcindsson-
ar um daginn, en það var gaman að sjá, að nú er
farið að láta hann njóta sannmælis fyrir sinn
mikla skerf.“
— Ertu sleginn útaf laginu?
„Afhverju? Mér finnst voða gaman hvemig
fólk hefur tekið þessu litla leikriti mínu og ekki
síður hvað koliegctr mínir í leikhúsunum em
jákvæðir. Þeir em þó í faginu. Það hringdi í mig
kona daginn eftir frumsýningu og sagðist hafa
orðið að sitja á sér að stökkva ekki uppá svið og
fleygja blómavösum með Oddnýju, og ungi
maðurinn (Arnór) sagði hún: „það er sonur
minn“.
— Er íslenska þjóðin svona algerlega klofin
eftir aldri?
.Jæssir tveir fulltrúar elstu kynslóðæinnar
em dæmi um það. Hún talar endafaust í símann
en hefur margt til bmnns að bera, en þjóðfélag-
ið ætlar henni ekki hlutverk. Hér er fólk ekki fólk