Helgarpósturinn - 28.06.1984, Blaðsíða 17

KVIKMYNDIR
Að taka myndir - en ekki afstöðu
eftir Árna Þórarinsson
Háskólabió: í eldlinunni — Under fire.
Bandarísk. Árgerð 1984. Handrit: Ron
Shelton, Clayton Frohman. LeikstjórL Roger
Spottiswoode. Aðalhlutverk Nick Nolte,
Gene Hackman, Joanna Cassidy, Jean-
Louis Trintignant, EdHarris.
Pólitískar myndir hafa ekki verið ær og
kýr þeirra sem stýra framleiðslunni í Holly-
wood. Enda eru þeir fáir þar sem burðast
með mikið meiri sannfæringu en nemur
gengi dollarans og gildi verðbréfa. Einstaka
leikstjórcir og stjörnur eru þó undantekn-
ingar frá þessu, eins og Jane Fonda. Hún
veitir gjarnan hagnaðinum af sölu megrun-
arkúra í myndir sem gagnrýna þá lífshætti
sem gera megrunarkúra nauðsynlega og
arðbæra. Ef unnt er að sýna fram á í bók-
haldi að pólitískt sinnuð kvikmynd skilar
gróða þá hafa þeir í Hollywood ekki stórar
efasemdir. Og þetta hafa allmargar slikar
myndir gert nú í seinni 'tíð. Sem þýðir að
fleiri koma á eftir.
Bandaríkjcimenn gæta þess yfirleitt — að
jafnaði sem betur fer - að láta pólitískan
boðskap myndanna ekki íþyngja þeim. Þeir
bianda Sctman boðskap og cifþreyingu með
sínum sérstaka hætti, og tekst stundum af-
bragðs vel. Myndir sem taka fyrir einstakli-
nga í baráttu gegn spillingu cif einhverju tagi
— í dómskerfinu, í stjórnmálunum, í hem-
um, í kynþáttamálum í umhverfisvemdar-
málum — em algengasta formið á slíkri
framleiðslu. Dæmi af handahófi: And
Justice For All, All the President’s Men, War
Games, The China Syndrome, Silkwood.
Þannig tvinnast tímabær ádeila sígildum
amerískum hugsjónum um mátt einstakl-
ingsframtaksins og jafnrétti þegnanna. En
þegcir kemur að sjálfri þjóðemisstefnunni,
þeim málstað sem vemdar þessar hugsjón-
ir, eins og hún birtist í stríðsrekstri Bcmda-
ríkjcUTicmna erlendis og stuðningi við „vini“
hér og þar á valdastólum heimsbyggðcirinn-
cir, þá fara Hollywoodmenn sér hægt.
Víetnamstríðið fékk til dæmis ekki mark-
tæka gagnrýna meðferð í bandarískri kvik-
mynd fyrr en því var lokið. En þetta er að
breytast.
Viðvarandi ábyrgð Bandaríkjanna á
hernaðarátökum í Mið- og Suður-Ameríku
hefur þannig orðið hvati að tveimur prýði-
legum kvikmyndum — Missing, sem gríski
leikstjórinn Costa-Gavras gerði fyrir banda-
rískt fé, og núna Under Fire. Missing var að
sönnu áhrifamikil mynd, en Under Fire
höfðar meira til mín með sínum frétta-
tengdu skírskotunum í bland við harð-
soðna efnistilfinningu af ætt Hemingways,
þar sem spennandi ytri atburðir speglast í
innri þróun söguhetjanna.
Söguhetjur Under Fire eru fjölmiðlafólk
— milliliðirnir sem endurvairpa heimsfrétt-
unum til heimsins. Við hittum þau fyrst í
stríðinu í Chad, ljósmyndarann óstöðvandi
Nick Nolte, fréttcimanninn Gene Hackman
og útvcnpsmanninn Joanna Cassidy, og elt-
um þau til átakanna í Nicaragua þegcir
Somozastjórnin riðar til fcdls undan sókn
Sandinistanna; vinir, starfssystkini og horn
í breytilegum ástarþrihyrningi. Og þar fylgj-
umst við með því hvernig þau sogast inní
hringiðu þeirra frétta sem þau flytja okkur,
hvernig æ erfiðara verður að halda ein-
hverju sem kallast „hlutleysi" hvernig þau
neyðast til að fylla út í siðferðilegt tómarúm
sitt sem vel er lýst í orðum Noltes: „Ég tek
ekki afstöðu. Ég tek myndir“. Og einhvern
veginn virkcir svona „firrt“ samband fólks
og atburða sterkar sem pólitískt og listrænt
eldsneyti en það háspennta tilfinningasam-
band sem einkenndi hlutskipti Sissy Spacek
og Jack Lemmons í Missing.
Afburða vel hefur tekist með leikaraval. I
aðalhlutverkunum er ekki veikur hlekkur;
einna helst fær cifburðcileikarinn Gene
Hackman ekki úr nægu að moða. í aukahlut-
verkum eru eftirminnilegir Ed Harris sem
víðförull og siðlaus málciliði og Jean-Louis
Trintignant, sem ansi óhugnanlegur stríðs-
grósser. En Under Fire heppnast jafn vel og
raun ber vitni vegna fyrsta flokks handrits
og skynsamlegrar leikstjómar Bretans
Roger Spottiswoode, sem vcir klippari og
handritshöfundur og hefur aðeins leikstýrt
einni mynd áður, B-hrollvekjunni Terror
Train. Stakkaskiptin em mikil og vonandi
færSpottiswoode þriðja tækifærið fljótlega.
Hackman og Nolte
lenda í útistöðum við
hermenn Somoza-
stjórnarinnar í úrvals-
mynd Háskólabís
Under Fire.
Uti er œvintýri. . .
Bíóhöllin: Einu sinni var í Ameriku —
seinni hluti — Once Upon a Time in
America Part II.
Ítölsk-bandarísk. Árgerð 1984. Handrit:
Sergio Leone, Leonardo Benevenuti o.fl.
Leikstjóri: Sergio Leone. Aðalhlutverk
Robert DeNiro, James Woods, Elizabeth
McGovern, Tuesday Weld.
Hið umfangsmikla glæpaævintýri Sergio
Leone, Einu sinni var í Ameríku, endar á því
að aðalpersónan, bófinn Noodles (Robert
DeNiro) kemst að raun um að sá heimur
sem hann og félagar hans höfðu byggt upp
með hömlulausu ofbeldi og ógnarstjóm út
á við og vináttu og bræðralagi innávið var
reistur á sandi. Vonleysi og einmanakennd
undirferlisins skína út úr glottandi andliti
DeNiros sem horfir úr vímu ópíumholunnar
beint í myndavélina og lokar hringnum sem
opnaðist í fyrri hluta myndarinnar. Þetta er
sterkt atriði, eitt og sér. í þessum lyktum
leikur Leone sér einkar fimlega að tímanum
eins og reyndar í kvikmyndinni allri; vippar
sér afturábak og áfram í lífi Noodles í snjöll-
um tengingum svipaðra mótífa.
En uppgjörið milli Noodles og fóstbróður
hans, Max (James Woods) sem bundið er í
hinni snúnu og óvæntu lokafléttu, lyppast
niður þegar Leone hyggst draga heildar-
ályktun af ævintýri sínu: DeNiro stendur
fyrir framan höll síns gamla fóstbróður.
Rétt áður hafði hann hafnað áskomn
Woods um að binda enda á líf hans á meðan
Bítlalagið Yesterday berst úr veisluglaumi
hallargesta (Leone notar þetta lag í báðum
hlutum myndarinnar á einkar ódýran hátt).
DeNiro fylgist með sorpbíl aka frá höllinni
og gefið er sterklega til kynna að Woods
hafi kastað sér í kvöm bílsins á leiðinni.
Afturljós sorpbílsins fjarlægjast og breytast
í framljós fólksbifreiðar. í henni er ungt fólk
sem syngur hástöfum um leið og ekið er
framhjá hinum aldraða glæpcimanni: God
Bless America. Þetta einstaklega simpla lík-
ingamál í niðurstöðu ævintýrisins afhjúpar
það sem áhorfanda gmnar í fyrri hluta Einu
sinni var í Ameríku en gleymir í ýmsum
vönduðum og velheppnuðum atriðum
seinni hlutans, þ.e. að þessi mikla mynd er
lítið annað en glæsilegar umbúðir utan um
ekki neitt.
Leone og félagar hans við handritsgerð-
ina leggja ágætlega drög að glæpaveldi í
uppsiglingu þegar lýst er æsku fóstbræðr-
anna í fyrri hlutanum. Seinni hlutinn hefst
þegar DeNiro snýr aftur úr fcingelsi, og
gengur inní bræðralagið, þar sem Max hefur
tekið forystuna. Helsta gildi myndarinnar er
lýsingin á ástar-haturs-sambandi Noodles
og Mcix, þar sem DeNiro og Woods em ekk-
ert minna en framúrskarandi. Hvemig þess-
ir menn nauðga því sem þeim er kærast
(samanber hrottafengið atriði þegar Nood-
les svívirðir langþráða ást sína í límósínu
eftir íburðarmikinn og siðfágaðan kvöld-
verð), hvernig þeir fóma sífellt því sem þeir
þrá á altari ofbeldisdýrkunar og auðsöfn-
unar, — þetta em þeir þættir sem best em
túlkaðir. En samtöl og inntak sögunnar eins
og tengsl bófa og verkalýðsleiðtoga, em svo
rýr í hlutfalli við miklar tilfæringæ með
form og tímaflakk að fyrmefnd niðurstaða
skilur eftir hjá áhorfanda óbragð lágkúr-
unncir. Aðrar persónur en Noodles og Max
eru lítt unncir cif handriLshöfundum og leik-
stjóra, og val í hlutverk er mistækt; t.d. er
Elizabeth McGovem ómöguleg sem Elskan
hans Noodles, og hinir fóstbræðumir þrír
eru lítt eftirminnilegir.
I Einu sinni var í Ameríku er urmull af
fínum hlutum. Þeir tolla bcira ekki nógu vel
saman. Menn skyldu þó ekki láta myndina
fara fram hjá sér. Hún er alltof góð til þess.
En þá skal eindregið mælt með því að þeir
sjái hlutana tvo í samhengi, — fari fyrst á
fyrri hlutann og svo strax á eftir á þann
síðari.
Leone segir ekki mikið meira um amer-
íska drauminn í líki glæpamennsku og
sjálfstortímingar en Brian DePalma gerði í
subbuskapnum Sccirface. En hcinn segir það
með þeim blóðuga elegans sem prýddi
spaghettivestrana hans í öndverðu. Kann-
ski hann ætti að snúa aftur heim á gresjuna í
Róm.
Fóstbræðralag í
glæpum-Max
(James Woods),
Noodles (Robert De
Niro), Pastry (James
Hayden og Cockeye
(William Forsythe)
HELGARPÓSTURINN 17