Helgarpósturinn - 05.07.1984, Blaðsíða 15

meira úr. Er farinn að spinna sögur um Lorelei
nútímans til þess að ég geti seinna sagt við
bamabörnin: „Þið kannist við bláu myndina
eftir hann Magnús Kjartansson — ég kom hon-
um á sporið...”En ég er farinn að horfa á stór-
skorið andlit gamallar konu. Það er eins og hún
gægist á mann fyrir hom, eða að hún sé á
leiðinni fram ganginn og doki við eitt andartak í
dyrunum, festi skýluklútinn, segi að hún verði
enga stund og að enn sé heitt á könnunni. Hver
er þetta?
Já, hún er merkileg," segir Magnús. „Hún er
verkakona. Ég held að hún sé brilljant. Hún var
mér góð, gaf mér að borða í æsku. Hún burðast
sko ekki með þessa kmfningsáráttu sem maður
berst stöðugt við. En þessi mynd af henni sam-
anstendur af ýmsum aðgerðum. Eiginlega varð
ég að breyta sjálfum mér í Gústu til að geta
málað myndina — sem er reyndar ekki bara
máluð. Mér finnst eins og maður þurfi oft að
stilla sjálfan sig, stilla sig eins og hljóðfæri.
Auðvitað getur maður ekki verið eins og eitt-
hvað sem er óumbreytanlegt.
Gústa? Já, ég teikna oft andlit. Það er þjálfun-
aratriði. En ég er fjarri því að vera eitthvert
portrett-ljón.“
Rókgandi gos og stælor
,Annars er þetta undarlegt. Maður nuddar
einhverju upp á léreft sem svo lendir inni á
myndlistarsafni og er þá orðið svo merkilegt. Á
götunni eru merkilegir hlutir sem enginn tekur
eftir. Ég ímynda mér að í framtíðarþjóðfélaginu
verði allir listamenn og þá munu listaverk ekki
þykja merkileg. Hvemig var þetta annars hér
áður? Ætli Rembrand hafi haJdið sýningu? Ég
svo sem veit það ekki.
Menn hafa tilhneigingu tíl að upphefja eitt-
hvað í listínni. Allt sem Kjarval snerti er löngu
orðið heilagt — rétt eins og hann hafi aldrei
þurft að læra neitt. Hann ýtti undir j>etta sjálfur
með því að gangast upp í trúðshlutverki lista-
mannsins. Samfélagið vill hafa listamenn í
trúðshlutverki. Þeim er gert að segja hlutí án
ábyrgðar. Amma mín, greind og góð kona,
spurði mig einhvem h'ma hvenær ég ætíaði svo
að fara að verða skrítínn.
En listamðnnum leyfist að hlaupa út undan
sér. Margir þeirra em frjálsari en aðrir borgarar.
Og þeir geta ráðið og stýrt hugsunarhættí, lagt
línur í stíl og tísku á ég við. Ríkjandi ismi núna?
Ætli það sé ekki einhvers konar mcinérismi,
heitir það það ekki? Alls konar gos og stælar. Er
ekki realismi bannorð núna í bókmenntunum?
Eiga ekki allir rithöfundar að skrifa sem næst
absúrd eða súrrealistískt hvort sem það er
þeim eðlislægt eða ekki? Er ekki absúrd að vera
realistískur? En auðvitað leysir absúrdisminn
eða manérisminn mann, virkjar líka ýmsa
krafta.
Nei, ég mála alls ekki landslag. Ég hef aldrei
reynt það. Ég hugsa ekki um það. En það kemur
einhvem veginn í gegnum mig. í Dölunum tókst
mér að setja mig í sérstakar stellingar. Ég
ímyndaði mér að ég væri kominn í sérstakt
form. Og þá var ég kominn í form.“
Hreinræktaður? Vid-
kvæmur? Trylltur?
Og Magnús er greinilega í ,Jormi“ í ýmsu
íilliti. Myndirnar em í tilteknu formi og bera
sterkan keim cif honum sjálfum („að sjálf-
sögðu") og hans hugsunarhættí: Em í senn ein-
fcildcU' og flóknar, í senn látíausar og sterkar,
segja ekkert en þó svo langa sögu. Og hann
sjálfur? í hvemig formi er hann? „Hann á efhr að
fara undan í flæmingi, „sagði sérfræðingur úr
listaheiminum. Þú nærð varla brúklegu viðtali
við hann. Hann segir ekkert." „Hann er merki-
legur maður. Hann er að verða mikill lista-
maður, er þegar orðinn það. Og hvort sem hann
vill það sjálfur eða ekki, þá er hcinn strcix farinn
að selja. Og hann á eftir að eiga í basli við
eftirspumina," sagði annar. „Hann er hrein-
ræktaður," sagði sá þriðji. „Hreinræktaður
listamaður. Svo viðkvæmur og svo trylltur, en
jafnframt svo sterkur. Og tær. Og hann sér
mannlífið í allt öðm ljósi en flestir."
Og skrifarinn getur tekið undir með þeim
sem segja að listamaðurinn Magnús Kjcirtans-
son sé í senn „viðkvæmur og sterkur." Um dýpt
kúnstarinnar og eftírspumina verðum við að
láta samfélagið og lögmál þess. Magnús sjálfur
fölnar og snýr sér undan þegar talið berst að
praktískum hlutum. Hann lítur út eins og föm-
munkur aftur úr miðöldum, að hári og skeggi
slepptu, og býr spart: einn í fomu húsi rétt utan
við alfaraleið Reykvíkinga þar sem pósturinn
ratar naumcist, kötturinn stunginn af og konan á
ferðalagi. Hann hellir í sífellu á könnuna, kveikir
í hverjum vindlinum á fætur öðrum og horfir
inn í dýpt væntanlegs málverks af bláum hyl:
„Ég var að hugsa um Lorelei núh'mcins," segir
hann. „Hvemig ætli Lorelei liti út, ef hún væri
uppi á okkar tíma? Heldurðu að hún væri til
sýnis? Kannski selt inn á hana?“
Ég hef það á tílfinningunni að þessi hugmynd
Magnúsar sé einhver þráhyggja eða kannski
bara gamall draumur um að rekast á þessa
konu með hörpuna sem syngur svo unaðsblítt
að hún seiðir aila til sín; og reynist síðan hugar-
burður einn. Vinnustofan hans sjálfs — sem
vissulega er „ekki almennilega komin í lag, ef
'hún kemst það einhvem tíma,“ — ber svip af
stöðugri leit: Myndir í hverju skoti og í haugum
á gólfi, bækur og ýmsir kúnstugir munir á borð-
inu. Ég spurði hvort hann læsi mikið: ,JVúorðið
les ég. Ég las ekki mikið áður. Bókasafnið í
Dölunum dugði mér. Nú er nóg að gera við
lesturinn." Hann tekur fram nokkrar myndir
sem eiga að fara á sýninguna eftir viku. Ég horfi
lengi á mynd sem ber í sér gamalkunna töfra
jasstónlistar: saxofónn í blíðri sveigju og rauðir,
langir tónar á rannsóknarferð um hlustir skoð-
andans. „Ég spilaði í jasshljómsveit," segir
Magnús. „Til dæmis þegar ég var í Kaupmanna-
höfn. Ég var þrjú ár í Höfn. Og spilaði. Og skoð-
aði margt. Las. Drakk. Og svo framvegis. Eg held
að ég hafi ekki lært neitt sérstakt. En það var
skemmtilegur tími. Annars er ég meira fyrir
píanó en saxofón. Píanóið hefur svo mikla
möguleika. Hér áður lá ég tímunum saman hér
uppi á lofti og hlustaði á píanómúsik. Ravel.
Hann er snjall."
Málarinn virðir fyrir sér myndir sínar. Margar
eru enn rammalausar, koma út úr stöflunum
eins og umkomuleysingjar, en svo festír hann
þær upp og þær teygja úr sér fyrir framan mig
og ég sé ekki betur en að Magnús sé dulítíð
stoltur af árangri útíegðarinnar í Dölunum og
svo teygir hann sig tíl að draga fram stóra mynd
þegar bók nokkur dettur á gólfið, hlær við okkur
eins og heimilismóri eða bara venjulegur
prakkari, titillinn: „Veisla í farángrinum" eftir
Hemingway í þýðingu Laxness.
,Æ, var hún þarna," segir Magnús. ,JJún er
búin að vera týnd lengi."
Ég segi ekkert, en er búinn að finna fyrirsögn
á viðtal við listmálara sem hefur starfað í sínu
formi í Dölunum í tvö ár, en kom suður um
daginn með veislu farangrinum.